Erməni vandalizminin canlı nümunəsi - Ağdam

Pərvanə SULTANOVA

pervane525@mail.ru

Qafqazın "Xirosiması, "ruhlar şəhəri" adlandırılan Ağdamın 27 il davam edən işğalına 20 noyabr 2020-ci ildə son qoyuldu. Həmin il sentyabrın 27-də başlayan və 44 gün davam edən İkinci Qarabağ müharibəsində işğalçı Ermənistan ağır məğlubiyyətə uğradı və kaputulyasiya aktına imza atmağa məcbur oldu. Ağdam rayonu Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin, Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyanın və Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin 2020-ci ilin noyabrın 10-da imzaladıqları üçtərəfli bəyanata uyğun olaraq noyabrın 20-də Azərbaycana qaytarıldı. Bu, dövlətimizin böyük hərbi və diplomatik qələbəsi idi. Çünki bəyanata əsasən, Laçın və Kəlbəcər rayonları da bir güllə atılmadan öz sahibinə qaytarıldı. Bununla da 30 ilə yaxın işğal altında olan Ağdam, eləcə də Kəlbəcər və Laçın erməni qəsbkarlardan azad edildi. Azərbaycan Prezidentinin 2023-cü il iyulun 31-də imzaladığı Sərəncama əsasən Ağdam şəhərinin işğaldan azad edildiyi 20 noyabr tarixi Ağdam şəhəri günü kimi qeyd olunur.

Azərbaycanın ən böyük rayonlarından biri olan Ağdam Qarabağın mərkəzində, Qafqaz silsiləsinin şimal-şərq yamaclarında, Kür-Araz ovalığının qərbində yerləşir və daim bölgədə mühüm rol oynayıb. Eyni zamanda işğal müddətində ən çox dağıntılara, vandallığa məruz qalan ərazilərimizdən biri olub. Qeyd etmək lazımdır ki, Ümummilli lider Heydər Əliyevin səyləri nəticəsində Ağdamın tamamilə işğalına yol verilmədi. Rayonun 1094 kvadratkilometrlik ərazisinin 846,7 kv. km-i, yəni 77,4%-i, 1 şəhər və 89 kəndi ermənilərin əlinə keçmişdi. Onlar rayonun işğal altında olan hissəsini tamamilə dağıdıb, yerlə-yeksan edib, yer üzündən silmişdilər. Ağdamın qalan hissəsində dağıdılmış kommunikasiyalar bərpa edildi, həyat üçün zəruri şərait yaradıldı. Ərazisinin üçdə ikisi itirilsə də, Ağdam rayon kimi yaşadı, ağdamlılar isə qurub-yaratmaq ənənələrini davam etdirdilər.

BMT Təhlükəsizlik Şurası Ağdamın işğalı ilə bağlı 853 saylı qətnamə qəbul etsə də, erməni işğalçıları digər qətnamələr kimi onu da icra etmədilər. Münaqişənin nizamlanmasında vasitəçi olan ATƏT-in Minsk qrupu, beynəlxalq birliyin digər subyektləri Ermənistana işğala son qoymaq, qətnamələri yerinə yetirmək üçün heç bir çağırış, təzyiq etmədi. Ermənilər isə işğaldakı şəhər və rayonlarımızı vəhşicəsinə dağıtmaqda, talamaqda davam etdilər. Britaniyalı jurnalist Tomas de Val 2000-ci illərdə yazdığı "Qara bağ" kitabında erməni vandalizmi faktlarını qeyd edərək, Ağdamı "Qafqazın Xirosiması" adlandırmışdı. 2010-cu ildə isə "Əl-Cəzirə" Ağdamı "ruhlar şəhəri" siyahısına daxil etdi.

Ancaq Ağdam həm də qəhrəman şəhər adlandırılır. Çünki ağdamlılar sonadək qəhrəmancasına vuruşdular. Birinci Qarabağ müharibəsi dövründə Ağdam 6 mindən çox şəhid verib. 43 gün düşmənə sinə gərmiş Ağdam şəhəri iyulun 23-də süqut etdi.

İşğalçı erməni silahlı birləşmələri digər ərazilərimizdə olduğu kimi, Ağdamda da şəhərin qədim keçmişin şahidi olan çox sayda tarixi abidələrini, mədəni irsini, memarlıq nümunələrini, keçmiş SSRİ-də birinci, dünyada ikinci olan Çörək Muzeyini vəhşicəsinə dağıtdılar, insanların əmlaklarını qarət etdilər.

Ağdamda olan dünya əhəmiyyətli daşınmaz tarixi və mədəniyyət abidələri sırasına XIV əsri əhatə edən qiymətli nümunələr daxildir. Məsələn, Ağdamın Xaçın-Dərbəndli kəndində olan Qulu Musaoğlu türbəsi 1314-cü ilə aid olan abidədir. Xanoğlu türbəsi, Qarabağ xanı Pənahəli xanın imarəti (XVIII əsr) və türbəsi (XIX əsr), Şahbulaq kimi abidələr Ağdamın minillik tarixindən xəbər verir. Ermənilər Ağdam rayonunda olan muzeylərdəki eksponatları da talayıb aparıblar. Bundan əlavə, dini ibadətgahları, şəhərinin mərkəzində yerləşən qədim memarlıq abidəsi sayılan məscid və onun minarələrini də uçurub, dağıdıblar. Erməni terrorçuları Ağdamın işğalı zamanı hərbi cinayətlər törədiblər. İşğal nəticəsində rayona 3 milyard 135 milyon ABŞ dolları məbləğində ziyan dəyib.

2020-ci il noyabrın 23-də Prezident İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva işğaldan azad edilən Ağdam şəhərində olublar. Dövlət başçısı Ağdamda Azərbaycanın üçrəngli bayrağını qaldırıb. 27 ildən sonra işğaldan azad olunan Ağdamda indi dövlət bayrağımız qürurla dalğalanır.

Prezident Ağdama səfəri zamanı deyib: "Bu gün mən Ağdam məscidinə Məkkədən gətirdiyim "Qurani-Kərim"i bağışladım. Mən xoşbəxt adamam ki, dörd dəfə Məkkə ziyarətində olmuşam. Bir dəfə rəhmətlik atamla, üç dəfə isə Prezident kimi. Xoşbəxtəm ki, mən ailə üzvlərimlə bərabər, müqəddəs Kəbənin içində dualar etmişəm. Hər bir insanın ürəyində nə varsa, mənim ürəyimdə də eyni duyğulardır. Etdiyim duaların arasında birinci duam torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsi idi. Allahdan xahiş edirdim, mənə güc versin ki, biz torpaqları işğalçılardan azad edək, o xoşbəxtliyi bizə nəsib etsin, biz yenə də dədə-baba torpağımıza qayıdaq. Bu gün burada, vandallar tərəfindən dağılmış məscidin önündə deyirəm ki, xoşbəxt adamam. Bir daha Allaha şükür edirəm ki, mənim dualarımı eşidib, bu gücü mənə verib. Biz gücümüzü səfərbər edərək bax, bu tarixi günləri yaşayırıq. Bu, həqiqətən də tarixi günlərdir. Bəlkə də çoxəsrlik Azərbaycan tarixində buna bənzər şərəfli və qürurlu günlər olmayıb. Biz bunu birliyimiz sayəsində qazanmışıq, gücümüz sayəsində qazanmışıq".

Bu gün Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş ərazilərində, o cümlədən, Ağdamda böyük bərpa-quruculuq işləri aparılır. Ağdama yeni nəfəs, yeni həyat qayıdır. Qarabağ iqtisadi rayonuna daxil olan işğaldan azad edilmiş ərazilərdə (Şuşa rayonu istisna olmaqla) Azərbaycan Prezidentinin xüsusi nümayəndəsinin müavini Bəşir Hacıyevin sözlərinə görə, Ağdamda ilkin mərhələdə 1 şəhər və 12 kəndin bərpası nəzərdə tutulur. Sarıcalı, Xıdırlı və Kəngərli kəndlərində 2024-cü ilin sonuna kimi işlərin birinci mərhələsinin yekunlaşdırılması planlaşdırılır. 2026-cı ilin sonunadək Ağdam şəhərinə və ətraf kəndlərə, ümumilikdə, 42 min insanın köçürülməsi qarşıya məqsəd qoyulub.

Ermənilər həm də Ağdam ərazisini kütləvi şəkildə minalarla çirkləndirib. Azərbaycan dövləti həm əraziləri minalardan təmizləyir, həm də sürətli bərpa-quruculuq işlərini həyata keçirir. Məqsəd 30 ildən artıq qaçqınlıq həyatı yaşayan insanlarımızın tezliklə öz yurd yerlərinə qayıdışını təmin etməkdir. Digər şəhərlər kimi, Ağdamın da baş planı artıq hazırlanıb və təsdiqlənib. 2021-ci il mayın 28-də Prezident İlham Əliyevə Ağdam şəhərinin baş planı təqdim olunub. Həmin gün Prezident İlham Əliyev tərəfindən Ağdam şəhərinin bərpasının təməl daşı qoyulub. Bununla yanaşı, ötən iki il ərzində "Ağdam-1" və "Ağdam-2" elektrik yarımstansiyalarının, "Qarabağ" Regional Elektrik Şəbəkəsinin Rəqəmsal İdarəetmə Mərkəzinin, Zəfər və İşğal muzeylərinin, Ağdam Sənaye Parkında fəaliyyət göstərəcək alternativ və bərpaolunan enerji mənbələri ilə qidalanan işıq dirəklərinin, digər qurğuların və xalça istehsalı müəssisələrinin, "Park Forest Otel Ağdam" mehmanxanasının və 209 mənzildən ibarət yeni yaşayış kompleksinin, 210 çarpayılıq Ağdam Rayon Mərkəzi Xəstəxanasının təməli qoyulub. Bərdə-Ağdam dəmir yolu gələn il istifadəyə veriləcək. Bundan başqa, dəmir yolu vağzalının tikintisi nəzərdə tutulur. Ağdamda Qarabağ xanlığının banisi Pənahəli Xanın Sarayının yerləşdiyi İmarət Kompleksinin bərpası işləri davam edir. Həmçinin, Ağdamda tamaşaçı tutumu 15 min nəfər olan və şəhərin geniş infrastruktura malik guşəsində yeni stadion inşa edilir.

Ötən il oktyabrın 4-də dövlət başçısı və birinci xanım Ağdam rayonunun Eyvazxanbəyli kəndindəki Atçılıq Nəsilartırma Mərkəzinin, Ağdam rayonunun Xıdırlı və Kəngərli kəndlərinin, şəhərin daxili yol və kommunikasiya şəbəkəsinin, "City Hotel Ağdam" mehmanxanasının, keçmiş məcburi köçkünlər üçün inşa olunacaq 470 mənzildən ibarət yaşayış məhəlləsinin, şəhərin dəmir yolu və avtovağzal kompleksinin, rayonun Sarıcalı kəndinin təməlqoyma mərasimlərində, Xurşidbanu Natəvanın abidəsinin açılışında iştirak ediblər. Pənahəli Xanın Sarayı və İmarət Kompleksində görüləcək işlərlə tanış olublar. Heydər Əliyev Fondu tərəfindən Ağdam Cümə məscidində bərpa işləri aparılır.

Bu il mayın 2-də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva Ağdam rayonuna səfər ediblər. Səfər zamanı dövlət başçısı "Azərişıq" ASC-nin Ağdam şəhərində Rəqəmsal İdarəetmə Mərkəzi və Təlim-Tədris Kompleksinin, Ağdam Muğam Mərkəzinin, Ağdam şəhərində salınacaq ikinci və üçüncü yaşayış məhəllələrinin, Ağdam şəhərində inzibati binanın təməlini qoyub, Bərdə-Ağdam dəmir yolu xəttinin tikintisi ilə tanış olub.

Ermənilərin yer üzündən sildiyi, məhv etdiyi Ağdam yenidən tikilir, yenidən qurulur. Onlar işğal müddətində Ağdamda urbisid, kultursid, ekosid cinayətləri törədiblər, Ağdamda hər şeyi məhv edən erməni vandalları məzarlıqları, Şəhidlər xiyabanındakı qəbirləri də qazaraq dağıdıblar.

Ermənilərin Ağdamdakı cinayətləri bölgəyə səfər edən müxtəlif ölkələrdən olan siyasətçilər, rəsmilər, səyyahlar, media nümayəndələri tərəfindən də heyrətlə qarşılanıb. Bu cinayətlərin müəllifi olan Ermənistan əlbəttə ki, məsuliyyətdən azad ola bilməz. Ermənistan dövləti işğal müddətində həm insanlarımıza, həm şəhərlərimizə, kəndlərimizə, mədəniyyətimizə, tarixi, dini abidələrimizə qarşı dəhşətli cinayətlər törədib. Bununla da bütün bütün müvafiq beynəlxalq konvensiyaları pozub. Azərbaycanlılara qarşı cinayətlər törətmiş bir çox erməni caniləri lbu gün öz əməllərinə görə qanunlar çərçivəsində mühakimə olunur. Ermənistan dövləti də beynəlxalq məhkəmə qarşısında öz əməllərinin layiqli cavabını almalıdır.

525-ci qəzet .- 2023.- 22 noyabr, № 211.- S.5.