"Meşədəki Nimf"
"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki
qonağı sənətşünas
Mətanət Teymurdur. Onunla fransız rəssam
Çarles Lenoirin
"Meşədəki Nimf"
əsərindən danışmışıq.
Klassik fransız rəssam Çarles Lenoir
La Roşell yaxınlığındakı
kiçik bir şəhərdə - Şatelaylonda
dünyaya göz açıb. Anası
dərzi, atası isə gömrükçü
olub. Təhsilinə La Roşeldəki Müəllimlər kollecində
başlayıb. Buranı bitirdikdən
sonra Roşfortdakı
liseydə müəllim
və nəzarətçi
kimi çalışıb.
Realistik portretlərindən
əlavə, əsasən,
mifoloji və dini süjetlərdə əsərlər yaradırdı.
O, 1883-cü ilin avqustunda Paris Gözəl Sənətlər İnstitutuna
qəbul olunub. Lenoir 1887-ci ildə Salonda əsərlərini
təqdim edib, bir çox mükafat və medallara layiq görülüb. Rəssam 1926-cı ildə Fourada kirayələdiyi evdə vəfat edib.
- Mətanət xanım, söhbətimizə
Nimfin yunan mifologiyasında tutduğu
yerin şərhi ilə başlayaq.
- Rəsmdə gördüyümüz
bu füsunkar qadın qədim yunan mifologiyasındakı
Nimfin təsviridir. Dəqiq tarixi naməlum olan tablo XlX
əsrin sonlarına
aid edilir. Orta əsrlərdən
bəri nimflər bəzən məşhur olan pərilərlə əlaqələndirilir və
ya qarışdırılır.
Lakin nimflər yunan, bəzən də Roma mifologiyasında qarşımıza
çıxır. Pərilərə isə insanlardan uzaq ərazilərdə tez-tez rast gəlinir,
lakin məskənlərindən
kənardakı tənha
səyyahlar onlarla rastlaşıb sehrli musiqisini eşidə bilərdilər. Onları günün
istənilən vaxtında
günorta və ya gecənin qaranlığında çayda,
dənizdə rəqs
edərkən, yaxud üzərkən görmək
olardı. Belə görüşlər
səyahətçilərə bədbəxtlik, aşiqlik,
dəlilik və ya iflic gətirərək
təhlükəli situasiyalar
yarada bilirdi. Nimflər çoxları tərəfindən
sevilir və təbii mühitlə, daha çox su hövzələri ilə bağlı xüsusi ərazilərdə
yaşayırdılar. Onlar təbiətlə bütünləşərək
hər biri təbiətin bir hissəsi kimi çıxış edir.
Nimflərin Tanrının və
ya ilahənin bədən hissəsindən
yaradıldığına inanılır.
Onlar ölümsüz deyildilər,
lakin tanrılar kimi "ambroziya" ilə qidalandıqları
üçün uzun illər yaşayır və həmişə gənc, gözəl qalırdılar. Ambroziya - bala
bənzər bir maddədir və uzun ömrü təmin edir. Nimflər məhsuldarlıq və zəriflik simvoludur. Məşhur dəfnə ağacının hekayəsi
də nimflə bağlı idi.
- Əsərin
rəng həlli necədir?
- Yağlı boya obrazın dinamikliyini çox yaxşı göstərir. Lövhədə
tünd fon
üzərində parlaq
bakirəliyi simvolizə
edən bəyaz geyimli qız görürük. Ümumiyyətlə, fonun tünd verilməsi əsərin ekspressivliyini ortaya çıxarır. Koloritinə görə
bu əsər əlvan rəng tonlarının vəhdətindən
ibarətdir. Sənətkarın
arxa fonda
istifadə etdiyi rəng keçidləri əsərə sabitlik gətirir. Rəng qamması hissləri
dolğun ifadə edir. Geyimdə bədən qıvrımlarını
rahat görürük.
Geyimindəki drapirovkanın
verilməsində kölgə
və işıq böyük rol oynayır, bunun üçünsə parlaq
və tünd rənglərdən istifadə
edilib. İşıq geyiminə və
onun incə simasına düşür.
Saçları fonun rəngi
ilə üst-üstə
düşdüyündən çox da seçilmir.
Əsərdəki flora aləmi
qızla birlikdə
hiss və həyəcan
oyadır. Yaşılın bir neçə
tonlamasından istifadə
edilib. Solğun yaşıl rəng
suda da öz
soyuqluğunu qoruyub saxlayır. Bəzi yerlərdə parlaq
yaşılın verilməsi
isə yeni açılmış gülləri
və yarpaqları əks etdirir.
- Bəs kompozisiya haqqında nə deyə bilərsiniz?
- Əsərdə öz
əksini suda seyr edən gözəl bir nimf görürük. Mənzərə sanki onun bu
dünyadan olmadığı
hissini yaradır.
Kompozisiyada ülvi duyğular
lirik məhəbbətlə
əks olunub. Qızın əynində
antik yunan vazaları, bəzi antik yunan relyeflərində
və "Kariatida"larda
qarşımıza çıxan
geyimlərdən birini görürük.
Peplos adlanan bu geyim
növü nimfə poetiklik və incəlik qatıb. Geyimin qırışları sərt
deyil, ona yumşaqlıq qatır.
Bədən proporsiyasında əsl
yunan ilahələrini
və ya qadınlarını görürük.
- Həmin qadınların xarakterik xüsusiyyətləri nələrdir?
- Üzünün orta yaşlı qadın simasında verilməsi, gənc qız sinəsinin bədənindəki
əksi, ayaqlarının
dünyaya uşaq gətirmiş qadının
ayaqları tərzində
ifadə olunması buna misal ola bilər. O, bir dizinin üzərində
durmuş, rəqs edirmişcəsinə topladığı
çiçəkləri saçına
taxır. Böyük su gölməçəsi
olmasa da, burada öz əksini izlədiyini, suyun güzgü rolu oynadığını
görürük. Rəsm o qədər
təbii və real şəkildə həll olunub ki, Nimfin
ayağının altına
keçən geyim hissəsinin dartılması,
ağırlıq qüvvəsi
ilə paltarın aşağıya düşməsi
hiss edilir. Nimf özünün
nə qədər gözəl, zərif məxluq olmasının fərqindəymiş kimi gülümsəyir. Gözlərimiz
saçlarının fonda az qala yoxa çıxmasını
qəbul edir, lakin təxəyyülümüz
çatışmayan detalları
doldurur və bu, hələ də rəssamın saçın harada dayandığını göstərən
saç bandı və ya çələng
ilə rəsm çəkməsi sayəsində
hiss olunur. Onun dərisi sanki
parıldayır, qaranlıq
fonla ziddiyyət təşkil edən zəif halo effekti ilə görünür.
Arxa fondakı bitkilərin detalları o qədər də dəqiq deyil. Buna baxmayaraq,
bəzi çiçəkləri
seçə bilərik.
Onlardan biri irisdir. Adını göy qurşağının
körpü olaraq yer və göy
arasında səyahət
edən, tanrıların
xəbərçisi İrisdən
alıb, ümid və inancı simvolizə edir. Suya tərəf baxan gül isə çöl qızılgülüdür.
Gözəlliyi, lətafətliyi işarə etməyindən
əlavə, yunanlarda
sevgi çiçəyidir.
Homerosun
"qızılgül barmaqlı"
dediyi şəfəq
tanrıçası Auroraya
həsr edilib.
- Tablo harada saxlanılır?
- Hündürlüyü 138,4
sm, eni isə
90,8 sm olan əsər kətan üzərində, yağlı
boya texnikası ilə çəkilib. Hazırda şəxsi kolleksiyada saxlanılır.
- Bu tablonun rəssamın digər əsərləri ilə nə kimi oxşar
və fərqli cəhətləri var?
- Əsər hər nə qədər mifoloji obrazı əks etdirsə də, rəssamın realistik səpkidə işlədiyini inkar etmir. Lenoirin bununla bənzərlik təşkil edən bir neçə əsəri də var. "Dəniz kənarında rəqs", "Fleytada ifa edən qız", "Sevgi Pıçıltısı", "Sapfonun ölümü", "Meditasiya" əsərlərində rənglərin müstəsnalıq təşkil etdiyini görürük. Bu tablolarda yenə iris və qızılgüllər var, geyim isə öz yerində. Adlarından da görünür ki, bunlar mifolojik əsərlərdir. Məsələn, "Pandora" adlı əsərdə gözəl bir qız pandora qutusunu tutur. Pandora "tanrıların hədiyyəsi" mənasını verir. Yunan mifologiyasında ilk qadının bəşəriyyəti cəzalandırmaq üçün Zevs tərəfindən yaradıldığına inanılırdı. Rəvayətə görə, Zevs palçıqdan hazırlanmış ilahi gözəlliyə və zəkaya malik olan Pandoranı ondan od oğurlayıb insanlara verən Prometeyin qardaşı Epimeteyə yoldaş olaraq göndərir. Epimetey qardaşının bütün xəbərdarlıqlarına baxmayaraq, Pandora ilə evlənir. Zevs toy hədiyyəsi olaraq Pandoraya gil qaba bənzər küp (səhv tərcüməyə görə qutu adlanır) verir, lakin bu qabı açmamalı idi. Lakin bir müddət sonra, marağına qarşı çıxa bilməyən Pandora bankanı açır və içindəki bütün pisliklər dünyaya yayılmağa başlayır. Bununla belə, o, bankanın ağzını son anda bağlayır və içərisində yalnız ümid qalır. Bu kimi realizmin mifologiya ilə birləşdirilməsi rəssamın yenilikçi və bu sənətdə usta olduğunu göstərir.
- Sizcə, bu rəsm bizə nə deyir?
- Tablo ehtirasın, qadın şıltaqlığının üzərində qalır. Əsər bizə daxili gözəlliyin xarici gözəlliklə vəhdətini olduqca incə, lakin effektiv şəkildə göstərir. Tanrılaşmış bu obraz özündə yüksəkliyi sadə şəkildə təcəssüm edir. Nimflər digər yunan ilahələrindən fərqli olaraq təbiətin təcəssümü kimi qəbul edilir, adətən, müəyyən bir yerə və ya floraya bağlı olan qızlar kimi təsvir olunur.
Aytac SAHƏD
525-ci qəzet .- 2023.- 29 noyabr,
¹215.- S.13.