Sehrli işığın izi ilə

Yazıçı-publisist Dilarə Adilgili "366 gün və ya uzun ilin inancı" romanı ilə yenidən kəşf etdim. Müəllif bu kitabının əvvəlində Jorj Simenondan misal gətirir və bizə elə gəlir ki, bunu nahaq yerə xatırlamır. Simenon yazır ki, "40-dan sonra yazıçının sözü qurtarır". Dilarə xanım haqlı olaraq onun bu fikri ilə razılaşmır. "Yaşlı insanlara yazmağa həyat təcrübəsi, illərin gətirdiyi müdriklik kömək edir", - deyir. Mən də müəllifin sözlərinə şərikəm. Bilirəm ki, Dilarə xanım yaradıcılığa gec, əslində ömrünün kamillik çağında başlayıb. Təcrübə, geniş mütaliə, görüb-götürmək, intellektual səviyyə... Kitablarının uğur qazanmağı da sadaladıqlarımın sayəsində olub. Dilarə xanım bu son kitabında Azərbaycanın birillik tarixini yazıb: dəqiqliklə, yerli-yerində.

Müəllif qələbəmizlə qurtaran 44 günlük müharibənin bizə - Azərbaycan xalqına gətirdiyi sevinc hisslərinə kitabda geniş yer verib. Əsərdə həmçinin Azərbaycanın ağır günləri - Birinci Qarabağ müharibəsi, o vaxtın dəhşətli anları, işğal olunan şəhər və kəndlərimizin yerlə-yeksan olunması, bütün sərvətlərimizin talan, qəbirlərimizin təhqir edilməsi xatırlanır. Müəllif yazır: "Son 30 ildə o qədər acı çəkmişdik ki, ürəkdən sevinməyi də unutmuşduq. Bizi inandırmışdılar ki, heç kimik. Qaçqın, köçkün yox, xalq kimi itkin düşmüşdük. Özümüzü tapa bilmirdik". Müharibənin başlanma xəbəri xəcalətdən aşağı dikilən başları yuxarı qaldırdı.

Dilarə xanım müharibədən yazarkən Məhəmməd Füzulidən epiqraf verir: "Ya şəhid olmaq gərək, ya intiqam almaq gərək". Sonra yazır: "Müharibə qədər qaranlıq kəlmə tanımıram, bilmirəm... Ancaq biz bəlkə də, yeganə millətik ki, müharibə başlayanda sevincimizdən ağlamışdıq. 27 il "atəşkəs" dövründə yaşayan, bu yalançı atəşkəsdə nə qədər şəhid verən və üstəlik, torpaqları da işğalda qalan Azərbaycan üçün bu qaranlıq kəlmə tunelin sonunda görünən son işıq idi". Nə gözəl bənzətmədir: "Tunelin sonunda görünən son işıq".

Dəyərli alimimiz Sara Osmanlının kitab haqda məqalə-resenziyasında qeyd etdiyi kimi: "44 günlük Vətən müharibəsinin gedişatının sanki bələdçisi qismində çıxış edən müəllif oxucunu bir-bir qaytarılan torpaqlarımızın azad edilməsi ilə bağlı əməliyyatların marşrutları üzrə aparır".

"366 gün və ya uzun ilin inancı" əsərinin xüsusi əhəmiyyəti ondadır ki, burada müharibənin hərtərəfli verilməsi ilə yanaşı, müəllif qələminin publisistikası ilə bədiilik birləşir. Bu da kitabın oxunaqlı alınmasına, maraqla qarşılanmasına səbəb olur

Sən demə, müharibənin başlanması hər bir azərbaycanlının intizarla gözlədiyi bir gün imiş. Dilarə xanım həmin günlərə aid bir məqamı da xatırladır. Müharibənin qızğın yerində (artıq qələbəyə doğru irəliləyirdik) oktyabrın 10-da atəşkəs elan edilir. Yazıçı bu atəşkəsin elan olunmasından sarsıldığını qeyd edərək: "Bir an içərisində ətrafımda nə var, rəngini dəyişdi", - yazır. Müəllifi qorxudan müharibənin dayanması idi. Amma həmin an qonşu qızla, çoxuşaqlı, hüquqşünas Ülviyyə ilə rastlaşmağı onu sakitləşdirir (əsərdə müasir baxışlı Ülviyyə də maraqlı obrazdır). Bu cavan qızın pozitivliyi, həyata real baxışı, diribaşlığı adamı heyrətə gətirir. O, çox arxayınlıqla müəllifə başa salır ki, bu, müvəqqəti atəşkəsdir, düşmənə meyitlərini yığışdırmaq üçün verilən qısa möhlətdir, qələbə isə yaxındadır. Yaxşı ki, bu atəşkəs 30 il deyil, qısamüddətli imiş. Əsərdə döyüşçülərimizin əzmkarlığı, Prezidentimizin müdrik siyasəti, təsirli çıxışları və müsahibələri də öz əksini tapıb.

Epiqrafların hər birinin yerli-yerində olması müəllifin geniş məlumatından və düzgün seçim qabiliyyətindən xəbər verir.

Dilarə xanım kitabın fəsillərinin birində savaşda dünyasını dəyişən əsgərlərimiz haqqında "niyə vəfat etdi, həlak oldu demirlər, şəhid oldu deyirlər", - sualını qoyaraq, doğru şəkildə belə cavablandırır: "Şəhid. Bu, bir titul - Allahın verdiyi fəxri adıdır", - deyir. Ona görə ki, şəhidlərimiz uca zirvəyə layiqdir. Alpinistlərimiz Qızıl Qaya massivinin 2723 metr hündürlüyündə yerləşən adsız yüksəkliyi Şəhidlərimizin adı ilə şərəfləndirmişlər: "Şəhidlər yüksəkliyi". Kitabın əsas məziyyətlərindən biri də odur ki, generallardan tutmuş sıravi əsgərlərimizə qədər, adlar çəkilir, qəhrəmanlıqlar sadalanır. Onların hər birinin keçdiyi ömür yolu xatırlanır.

Dilarə Adilgil oxucunu yormur. Bəzən mətləbdən yayınaraq başına gələn, yadına düşən məzəli hadisəni oxucusu ilə bölüşür. Müəllifin yubileyi - onun doğum günü qələbəmizlə eyni vaxta təsadüf edir. Müəllif yubiley günündən danışarkən belə bir ifadə işlədir: "Kosmik hədiyyə". Ona verilən, yaxud özü-özünə etdiyi hədiyyələrdən başqa, Allahın ona bəxş etdiyi hədiyyəni "Kosmik hədiyyə" adlandırır. "Eksklüziv. Əsl yubiley bəxşişi". Onun yubileyi ilə bir günə düşən "Zəfər günü". Qələbə! Bundan da böyük hədiyyə ola bilərdimi?

Kitabda o qədər yerinə düşən bənzətmələri var ki... Məsələn, 60 yaş. "Bu, sadə rəqəm də deyildi, 60 idi. Rəqəmlər qocalmasa da, ağırlığını dərhal hiss elədim, sanki üstünə müdrik bir kədər çökdü".

Dilarə Adilgilin yazılarında bir səmimiyyət var. Əsərlərində ailə həyatına, məişətə də yer ayırıb. Müəllifi ailədə də, doğmaları arasında da həssas təbiətli, qayğıkeş ana, nənə, xala, bacı kimi görürük. Onun həyatı, yaxın qohumlarla ünsiyyəti, mehribançılığı oxucu üçün əsl nümunədir.

Dilarə xanımın yazılarında istər sənədli romanlarında, istərsə də məqalələrində, demək olar, bircə şablona, çeynənmiş ifadəyə rast gəlinmir.

Yazıçının "366 gün və ya uzun ilin inancı" əsərinə ön söz yazan professor Bədirxan Əhmədovun sözləri lap yerinə düşür: "Dilarə Adilgilin bu əsərində yeni bir üslub var; bu üslub ədəbiyyatımızda heç alışmadığımız bir üslubdur. Yəni yazıçı özünün baş qəhrəmanı olduğu əsərdə bədiiliklə memuar ədəbiyyatını, publisistikanı bir araya gətirir". Biz də yəqinliklə deyə bilərik ki, bu iki xüsusiyyət, hörmətli professorumuzun dediyi kimi, müəllifin yaradıcılığının əsas qayəsini təşkil edir.

Dilarə xanım dənizi sevir. Dənizdə, uzaqlarda görünən bizim diqqətimizi çəkməyən mayakı da. Onun gəmilərə yol göstərən işığında, orda çalışan insanın tənhalığında bir romantik həyat var. Bu, bizi də o sehrli işığa bağlayır. Arzu edirəm ki, Dilarə xanım o sehrli işığı bizdən əskik etməsin, müntəzəm yazıb-yaratsın!

Mənzər NİYARLI

525-ci qəzet.- 2023.- 12 oktyabr, №184.- S.12.