"Mən sözün qulu olmamışam"

FLORA XƏLİLZADƏ: "HƏMİŞƏ ÇALIŞMIŞAM Kİ, SÖZÜN AĞASI OLUM, VERDİYİM SÖZƏ ƏMƏL EDİM"

Söz adamı... Gözəl səslənir, deyilmi? Dərinliyinə varanda nələr, nələr gizlənir arxasında. Ruh, ilahi məhəbbət, məna, fikir, eşq, zövq, heyranlıq... Yetər ki, onu həm söyləməyi, həm dinləməyi, həm də dəyər verməyi bacarasan. Deyirlər Tanrı hamını eyni yaradıb. Həmişə razılaşmışam bu fikirlə. Lakin Tanrı bizləri bərabər yaratdığı kimi, hərəyə fərqli ömür, fərqli tale bəxş edib. Hərə öz cığırını tapıb və izini qoya-qoya gedib. Kim necə bacarıbsa... Amma Tanrının xəlq etdiyi insan övladının içindən seçilmişlər adlı bir yolun yolçuları da var ki, bu yola üz tutanlar nisbətən fərqlənə biliblər. Bunların içində söz adamlarının yeri də, çəkisi də, hörməti də, sözünün kəsəri də tam başqa bir dünyadır. Bu dünyanın içində də çox məqamlar var ki, bu gün onlara heç toxunmaq istəməzdim, çünki: "Sözün də su kimi lətafəti var" deyibən, ona dəyər verənlərdən danışsaq, daha yaxşı olar. Axı, bu gün şənbədir və bu istirahət günündə oxucularımızın ovqatına ovqat qatmaq bizə yaraşar.

Söz adamı söhbətini sıradan olsun deyə, salmadım. Artıq oxucu yəqin ki, bugünkü qonağımızın söz əhli olduğunu anladı. Bizim dilimizdə onlar həmkar adlanır. Və həmkarla üzbəsurət oturub söhbət etməyin yeri tam başqadır. Bu dəfəki müsahibimin həmkar olduğunu biləndə, indiyə qədər yalnız mətbuatdan tanıdığım bir qələm yoldaşı ilə görüşmək çox maraqlı oldu. Çatdıq təqdimata. Bu günümüzün qonağı "Şöhrət" ordenli, Prezident təqaüdçüsü, yazıçı-publisist, Əməkdar jurnalist Flora Xəlilzadədir. Amma bilmədim ki, əhvalının çox kövrək çağında görüşürük...

- "Bir dünya istəyirəm, tərəzi düz, mizan düz"... Amma nə edək ki o, dünya hələ yoxdur...

- Yoxdur, elə ona görə də narahatdır dünya. Biz də onun kimi narahatlıqla baş alıb gedirik. Narahat dünyada kim rahat ola blər ki? Bir gün yaxşıyam, bir gün pis. Bu ayda çox təzadlı oluram, çox kövrək oluram, çünki payızın bu ayında anamı itirmişəm, artıq bu narahat dünyada olmayan bir çox əzizlərimin doğum günü oktyabr ayındadır. Ona görə də bulud kimi dolub-boşalıram və ancaq anadan danışmaq istəyirəm.

- Danışaq...

- Zəngəzur mahalının Sisian rayonunun Urud kəndi bu dünyaya göz açdığım məkandır. Anam həm ana, həm də ata olub mənə. Qazandığım nə uğur varsa, buna görə yalnız anama borcluyam. Yaşın istənilən çağında o varlığa həmişə ehtiyac var. Anamın adı Gözəl idi. Yadımdadır ki, bağımızdakı gilas ağacının başına çıxıb oxuyardım: "O evdə ki səntək gözəl olmaya, o ev alışıb-yana gərək". Anam da əlinə bir çubuq ağacın altında dayanıb deyərdi ki, düş aşağı səni döyəcəyəm. Kənddə məni biabır elədin. Kaş o günlərim indi olaydı.

- Amma ötən günə gün çatmaz...

- Gözümü açandan evimizdə iki mənəvi işıq yanıb. Biri Qulu Xəlilovun, o biri Məmməd Arazın işığı. Ailənin sonbeşiyi olaraq uzun illərdən sonra dünyaya gəlmişəm. Bacımla aramızda on beş il yaş fərqi vardı. Bacım universitetdə qiyabi oxuyurdu deyə, işləyirdi, kitabxana müdiri idi. Ona görə də kiçik yaşlarımdan kitaba bağlı olmuşam. Məktəbə gedəndə artıq yaşıma uyğun bütün nağılları oxumuşdum. Dördüncü sinifdə ilk oxuduğum S.Rəhimovun "Mehman" povesti olub, ondan sonra isə Drayzeri mütaliə etmişəm. Niyə ordan başlamışam sualı yəqin ki maraqlandıracaq oxucunu. Bacım qiyabiçi olduğundan semestr dövründə onun oxuduğu kitabları mən də oxuyurdum. Yadımdadır, bir rəfiqəsi vardı, onunla imtahanlara hazırlaşardılar. Hansısa bir obrazın adı yadlarından çıxanda, məndən soruşardılar. Daha çox Ordubadinin, İlyas Əfəndiyevin və Əzizə Cəfərzadənin yaradıcılığını sevirdim. Sovet dövrü ədəbiyyatına həmişə biganə idim. Yeri gəlmişkən onu vurğulayım ki, müstəqilliyimizin bərpasından sonra İlyas Əfəndiyev yeganə yazıçı idi ki, əsərlərinin redaktəsinə ehtiyac olmadı, çünki həmişə tarixi keçmişi və həqiqəti yazıb. Elə həmin vaxtdan da jurnalist olmaq həvəsi məndə yaranıb. Bir gündəlik tutmuşdum özümə, orada yazmışdım ki, gələcəkdə ya jurnalist olacam, ya da hüquqşünas. 1988-ci ildə ermənilər anamı qarın içinə qovanda o, qoynunda iki şey gətirmişdi - biri gündəliyim idi, o biri evimizin açarları.

- Sonunda qələmlə yola çıxdız...

- Mən qələmi tapanda hələ orta məktəbin aşağı sinif şagirdi idim, respublika mətbuatında kiçik yazılarım dərc olunurdu, qonorar alırdım və sevinirdim ki, mən artıq pul qazanıram. Söz mənim üçün bütün varidatın fövqündə dayanıb həmişə. Sözün qulu olmamışam. Çalışmışam ki, sözün ağası olum, verdiyim sözə əməl edim. Sözün məlhəmi də böyükdür, cəzası da. Sözün dəyəri, mahiyyəti mənim üçün çox dəyərlidir, çünki onunla pərvəriş tapmışam, ucalmışam, məhz qələmimlə dünyanın yarıdan çoxunu gəzmişəm. Qısası - mən söz adamıyam.

- Qələmi tapan məktəbli bir qızın ilk yazısı...

- Beş, ya altıncı sinifdə oxuyurdum. İndiki kimi yadımdadır, məktəbimizdə bir xalça toxunmuşdu və ilk yazım o haqda oldu. Daha sonra kitabxanaçı bacım, ədəbiyyat müəllimimiz haqqında, məktəbimizin özfəaliyyət dərnəyindən yazmışdım. Burda azacıq bir haşiyə çıxmaq istərdim. Özfəaliyyət dərnəyinin fəal üzvlərindən idim məktəbdə. Tamaşalar hazırlananda olurdu ki, kişi rollarını oynayardım. İndiyə qədər yadımdadır, "Arşın mala alan"ı alman dilində hazırlamışdıq. Fizika-riyaziyyat müəllimimiz vardı, Qasım Hacıyev. Çox böyük istedad sahibi idi, tar çalırdı, elə özfəaliyyət dərnəyini də o yaratmışdı. II Dünya müharibəsində Mehdi Hüseynzadə ilə döyüş yoldaşı olmuşdu. Düşmənə əsir düşəndə düşərgədə alman dilini elə mükəmməl öyrənə bilmişdi ki, məktəbimizdə xarici dil müəllimi olmadığına görə bizə alman dili fənnini də tədris edirdi. Qasım Hacıyevin bizə 3 il ərzində öyrətdiyi alman dili sayəsində orta məktəbi də bitirdim, ali məktəbdə xarici dil imtahanı kimi verib qəbul da oldum. Hətta Almaniyada səfərdə olduğum zamanda bu gün də ən əziz müəllimim kimi xatırladığım o insanın öyrətdikləri sayəsində ünsiyyət yaratmaqda çətinlik çəkmədim.

- Uzun illərin mətbu fəaliyyətini televiziyaya ötürdüz...

- Jurnalistika fakültəsinin üçüncü kursunda ixtisas bölgüsü olur. Əslində televiziyanı istəyirdim. Evdə gəlib məsləhətləşəndə qardaşım etirazını bildirdi və mən də mətbuatı seçdim. "Azərbaycan müəllimi" qəzetində, "Azərbaycan təbiəti" jurnalında, "Azərbaycan" qəzetində çalışdım, "Azərbaycan qadını" jurnalında redaktor kimi fəaliyyət göstərdim. Yenidən "Azərbaycan" qəzetinə qayıtsam da, bir ziddiyyətli məqam olduğundan mətbuatdan uzaqlaşıb televiziyaya gəldim. Əvvəi İctimai televiziyada çalışdım, daha sonra dövlət televiziyasına gəlməyimi məsləhət gördülər. Etiraf edirəm ki, mətbuatdan getməyimə heç də peşman deyiləm. Qəzetdə yazdıqlarıma indi ekran həyatı verirəm. Bir fikrimi də deyim. Mətbuatdan televiziyaya keçid olanda, bu halda televiziya udur. Çünki mətbuatda sözün üstündə düşünürsən, ədəbi redaktəyə fikir verirsən və nəticədə televiziyada bunlara əməl edirsən. Əksinə, keçid olanda isə bir qədər çətin olur. Qəzetçilikdə çox şey öyrənmək mümkündür.

- Jurnalistikada təhsil alanlar adətən tələbəlik vaxtından imzalarını tanıtmağa başlayır...

- Bu, bütün gələcək jurnalistlərin cığırıdır deyərdim. O zaman "Azərbaycan müəllimi" qəzetində "Matan gəldi" adlı bir yazım çıxmışdı. Orada belə bir fikir işlətmişdim: "Keçmişdə analar uşaqlarını qorxuzmaq üçün deyərdi ki, xortdan gəldi, şeytan gəldi. Qonşumuz Nvat deyirdi ki, türk gəldi. Şahbuz rayonunda isə deyərdilər ki, Matan gəldi. Həmin bu Matan bağça müdiri idi və uşaqlara çox əzab verərdi. Bu yazımdan sonra mənə felyetonçu jurnalist Mürşüd Dadaşov və gözəl yazıçımız Seyfəddin Dağlı zəng vurdu. Mürşüd Dadaşov felyetonu bəyəndiyini və təhsili bitirdikdən sonra "Azərbaycan gəncləri" qəzetinə gəlməyimi məsləhət gördü. Seyfəddin Dağlı isə dedi ki, sən qəribə bir söz işlətmisən yazında. Bəxtin gətirib ki, nə redaktor, nə də senzura "Qonşumuz Nvat gəldi" sözünü tuta bilməyib, ehtiyatlı ol. Bax, bu, tələbəliyimdən yadımda qalan unudulmaz bir məqamdır ki, indi mənə xoş gəlir.

- Flora Xəlilzadə və yaradıcılığının ilham pərisi...

- Düzü, onu bilmirəm. Bildiyimsə odur ki, mən ovqat adamıyam. Ovqatımın diktəsi ilə yazıram və bu ovqat məni 20-dən artıq kitabın müəllifi edib.

- Qələm yorulub, ona fasilə vermək vaxtıdır...

- Qələmsiz ömrümü təsəvvür belə etmirəm. Əlimdən alınarsa, əlac yalnız sonumu gözləməyə qalar.

- Gənclik və zaman...

- Əvvəllər deyirdim ki, gənclər oxumur, az mütaliə edir. Lakin bu gəncliyin gücünə işğal altında qalan torpaqlarımız azad oldusa, dəmir yumruğun sayəsində onlar anlayışlı şəkildə ölümə getdilərsə, bu gənclikdən narazı qalmağa haqqımız yoxdur. Hansısa bir əsərdən, ya kitabdan məlumatsızdılarsa, bu, fəlakət deyil. Onu oxumaq həmişə olar, gec deyə bir şey yoxdur. Biz həm 44 gündə, həm 24 saatlıq antiterror tədbirlərində zamanın gəncliyini gördük. Onların qədrini bilməyə borcluyuq.

- Zəngəzur mahalının Qarakilsə rayonunun Urud kəndi və son görüş...

- Bu görüş 1986-cı ildə oldu, kəndimizin işğalından 2 il əvvəl. Müəyyən səbəblərdən arada belə bir fasilə oldu. Həmin günü xatırlayanda indi də heyrətə gəlirəm ki, o, nə hisslər idi mən yaşadım. Kənddən çıxanda ilk dəfə olaraq qapımızdakı bulaqdan böyük bir qabda su götürdüm. Maşın qonşu kənddəki təpənin üstünə qalxanda sükan arxasındakı xalamın oğluna dedim ki, maşını saxlasın. Maşından çıxıb kəndimizə baxdım. Orada Babək adlı bir qalamız vardı. O qalaya baxıb ağlamağa başladım. M.Arazın: "Bəlkə bu yerlərə bir də gəlmədim, duman, salamat, qal, dağ, salamat qal" misralarını pıçıldadım. Xalam oğlu dedi ki, niyə ağlıyırsan? İstəyirsən qayıdaq kəndə? Dedim ki, bilmirəm niyə ağlayıram. Heç demə, bu, mənim kəndimlə son görüşüm imiş. Mən hər il kəndimizə gedərdim, tətillərdə də, məzuniyyətdə də. Bunu tibb elmi də təsdiq edib ki, insan ildə bir dəfə doğulduğu yerə mütləq getməlidir. 1988-ci ildə düşmən kəndimizin əhalisini Naxçıvan ətrafına qovdu. Qarın, şaxtanın içində insanları pərən-pərən saldı. Anam evdə işığı da söndürməmişdi ki, qayıdacaq ocağına. Lakin Gözəl anam bu ümidlə mənəvi şəhidlərdən oldu. Dünyasını dəyişəndə bircə kəlmə onu dedi ki, yollar açılarsa, gedib qapımızdan bir ovuc torpaq götürüb qəbrimin üstünə səpərsən. Əgər bu, mümkün olmasa, Şuşaya gedərsən - o zaman Şuşa hələ işğal olmamışdı - Natəvanın qapısından bir ovuc torpaq gətirərsən. Anamın o vəsiyyətini yerinə yetirdim, lakin öz kəndimizə getmək hələ ki, qalıb. Ölkə başçımız Qərbi azərbaycanlılarla görüşəndə vəd etdi ki, bizi o yerlərə mütləq qaytaracaq. Mən buna inanıram və həsrətlə, böyük ümidlə həmin zamanı gözləyirəm.

- Söz adamının söz adamlarına sözü...

- Sözün qədrini bilsinlər. Sözü sevsinlər. Sözü hər şeydən uca tutsunlar və qeyri-sabitlikdən bacardıqca uzaq olsunlar.

SÖZARDI: Müsahibə boyu nə kövrəkliyi bitdi, nə səsindəki titrəyiş dəyişdi, nə də gözlərindəki nəm qurudu. Çöhrəsində isə Vətən ağrısı, torpaq nisgili, ana həsrəti aydın sezilirdi. Söhbət boyu tez-tez üzünü pencərəyə çevirib uzaqlara baxırdı. Və hər dəfə də mənə elə gəlirdi ki, o baxışlar Urud yollarına boylanan bir həsrətin yanğısıdır. Flora xanım, tezliklə doğma el-obanıza qayıtmaq arzusu ilə söhbətimizin nöqtəsini qoyaq.

Tamilla M-zadə

525-ci qəzet.- 2023.- 21 oktyabr, №191.-S.18; 19.