"Üfüqdən kənara baxmaqdan qorxmayın, həmişə bildiklərinizi yazın"

LEYLİ SALAYEVA: "BƏZƏN KİTABLAR ƏTRAFDA BAŞ VERƏN DƏHŞƏTLİ VƏ ANLAŞILMAZ ŞEYLƏRDƏN YEGANƏ SIĞINACAQ YERİ OLUR"

Müsahibimiz - şair, yazıçı, bədii tərcüməçi Leyli Ayaz qızı Salayeva 1985-ci il oktyabrın 4-ü Bakı şəhərində anadan olub. Azərbaycan Dillər Universitetində bakalavr, Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında Biznesin idarəolunması istiqamətində İstehsalın və əməliyyatların menecmenti ixtisası üzrə magistr dərəcəsi alıb. 2015-ci ildə London School of Journalism poeziya kursunu, 2016-cı ildə University of Pennsylvania Müasir Amerika Poeziya ("ModPo") kursunu bitirib.

5 şeir və 1 uşaqlar üçün kitabın müəllifi olan Leyli Ayaz qızı Salayevanın şeir və məqalələri Böyük Britaniya, Polşa, Kanada, Rusiya, Avstraliya və ABŞ-ın çoxsaylı ədəbiyyat jurnallarında dərc olunub. "Youtopia" adlı poeziya kitabı 2016-cı ildə London Kitab Festivalında "Xüsusi diplom"a layiq görülüb. Uşaqlar üçün "Dilbərin qaşıq səyahəti" kitabı XIII Beynəlxalq "Kitab incəsənəti" müsabiqəsində MBD ölkələri arasında 2-ci yer qazanıb. Onun yerli və beynəlxalq rəssamlarla birgə əsərləri Böyük Britaniyanın Poetry Society, Triumph Gallery Moscow, Yay Gallery Baku, Tbilisi Art Fair və s. sərgilərdə nümayiş etdirilib. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Britaniya Poeziya Cəmiyyətinin üzvüdür.

Leyli Salayeva ilə söhbətimizi oxuculara təqdim edirik.

- Leyli xanım, müasir dövrdə şair və ya yazıçının özünü tanıtması üçün ilk növbədə nə lazımdır?

- Müasir dövrümüzdə şair və ya yazıçı bütün gün otaqdan çıxmayan və dəftərdə qeydlər aparan introvert tipli insan olmamalıdır. Müasir dövrdə şairlər sosial şəbəkələrdən aktiv şəkildə istifadə etməli, poeziya gecələrində daima iştirak və kitab nəşr etməlidirlər.

Kitabın çapına xüsusi önəm verirəm, çünki kitab yaradıcı səyahətin əvvəlində, insanlarla görüşərkən yaxşı bir portfolio rolunu oynayır. Ətrafınızda az tanındığınız zaman kitab özünüzü tanıtmağın ən qısa və ən təsirli yoludur. Və təbii ki, şəhərin ədəbi həyatında fəal olmaq, sosial şəbəkələrdən aktiv istifadə etmək çox vacibdir.

- Azərbaycan ədəbiyyatında qadın imzalar elə də çox deyil. Ümumiyyətlə, ədəbiyyatda qadın-kişi bölgüsünə necə baxırsınız?

- Bəli, Yazıçılar Birliyində Xalq şair və yazıçılarının adları yazılmış fəxri lövhədə cəmi bir neçə nəfər qadın var. Mən bunu görəndə üzüldüm. İstərdim ki, ədəbi əsərlərə onun kişi və ya qadın tərəfindən yazıldığı prizmasından yanaşılmasın. Amma təəssüf ki, istər evlərdəki kitab rəflərində, istərsə də kitab mağazalarının ön piştaxtalarında kişi müəlliflərin kitabları üstünlük təşkil edir. Bunun bir çox səbəbi var, ən başlıcası isə qadınların özlərini təqdim etmək baxımından inamsız olmaları və nəşriyyatların daha çox kişi müəllifləri çap etməyə həvəs göstərmələridir. Ümumiyyətlə, bizim ədəbiyyat zövqümüz kişilərin yazdığı əsərlər vasitəsilə formalaşır. Statistika baxımından bu cür qeyri-bərabərlik isə qadın-kişi bölgüsü yaradır.

- Şeirlərinizi daha çox rus və ingilis dillərində yazırsınız. Səbəbi nədir? Bunu sizə irad tutanlar olubmu?

- Təhsilimi rus və ingilis dillərində almışam. Ona görə də fikir və hisslərimi bu dillərdə ifadə etmək mənim üçün daha asandır. Bundan əlavə, ingilis dili bir vasitə kimi çox rahatdır. Bu dildə düşüncə və hisslərimi qısa ifadə ilə, lakonik şəkildə çatdıra bilirəm. Dil məsələsi ilə bağlı heç vaxt kimdənsə irad eşitməmişəm. Birincisi, rus və ingilis dillərindən istifadə mənə ölkəmizi dünyada təmsil etmək imkanı verir, ikincisi isə, mən yerli layihələri Azərbaycan dilində yazıram. Məsələn, mənim qonaq müəlliflərdən biri olduğum "Cəsur qızlar" kitabında olduğu kimi. Ümumiyyətlə, mən hesab edirəm ki, müasir dünyada dil sadəcə olaraq əlavə imkanları üzə çıxaran bir vasitədir. Öz ölkəsinə, köklərinə məhəbbət isə yazarın əsərlərində çatdırdığı obrazlar vasitəsilə formalaşdırılır.

- Əsərləriniz ABŞ və Kanadada ədəbi jurnallarda dərc olunub. Eşitdiyimə görə, əvvəl-əvvəl bu ölkələrdən sizə çap olunmaqla bağlı dəfələrlə imtinalar gəlib. Bu, sizi həvəsdən salmırdı ki?

- Təbii ki, ilk vaxtlar imtinalarla üzləşmək çox çətin idi. Sadəlövhcəsinə düşünürdüm ki, insanlar Azərbaycandan bir şairin olduğunu, hətta ingiliscə yazdığını öyrənib mənə maraq göstərəcəklər. Sonra başa düşdüm ki, burada hamı bərabərdir, çünki ingilisdilli dünya kifayət qədər böyükdür, çoxlu başqa istedadlı insanlar da var və rəqabət böyükdür. Amma nəşr üçün hər seçimdə ölkəmin adının jurnalda qeyd olunması məni sevindirdi. Məsələn, Avstraliyanın ədəbiyyat jurnalındakı kimi.

Üstəlik, müxtəlif jurnallara yazılar təqdim edəndə, hətta imtina alsam da, artıq mənim kim olduğumu bilirdilər. Bu da müəyyən mənada uğur idi. İlk imtinalar məni nə qədər rəqabətədavamlı olmaq barədə düşünməyə vadar etdi. Ona görə də müasir poeziyanı daha yaxşı başa düşmək üçün xaricdə təhsil almağa qərar verdim. London Jurnalistika məktəbindəki poeziya kursunu seçdim və sözügedən distant təlim kursu vasitəsilə müasir poeziyanı daha yaxşı dərk etmək, çoxsaylı tapşırıqlar vasitəsilə şeirlərimi təkmilləşdirmək imkanı qazandım. Əgər mənim ilk və ikinci kitabımı oxusanız, qazandığım biliklərin şeirlərin forma və məzmununa böyük təsirinin şahidi olarsınız.

- İmzanızı xarici ölkələrdə necə tanıda bildiniz?

- Davamlı olaraq poeziya müsabiqələrində iştirakla və şeirlərimi ədəbi jurnallara təqdim etməklə. Üstəlik, rəssamlarla birgə əməkdaşlıq da mühüm rol oynayır. Beləliklə, birgə əsərlər və şeirlərim Böyük Britaniyanın Poeziya Cəmiyyəti, Triumph Gallery Moscow, Tbilisi İncəsənət sərgisi və başqa yerlərdə nümayiş etdirilib. Amma düşünürəm ki, əsas və böyük iş hələ qabaqdadır.

- London Kitab Festivalının Fəxri mükafatına layiq görülmüsünüz. O anları necə xatırlayırsınız?

- Həyəcan dolu möhtəşəm bir axşam idi. Mükafatlandırma mərasimində iştirak etmək üçün Londona uçdum. Əvvəlcədən hazırladığım nitq auditoriya tərəfindən çox yaxşı qarşılandı. Xüsusilə bu səfər üçün kəlağayı aldım. Mükafatlandırma mərasimində tamamilə tək olsam da, vətənimin bir parçasının çiynimdə dayaq olmasını istəyirdim.

Mən çox istərdim ki, biz də ədəbiyyat üzrə beynəlxalq mükafat təsis edək və bu mükafat yer kürəsinin fərqli güşələrindən olan gənc istedadları ölkəmizə cəlb etsin.

- Səhv etmirəmsə, 6 kitab müəllifisiniz. Kitablarınızın satışını təşkil edirsiniz, ya necə?

- Bəli, kitabların yerləşdirilməsini özüm edirəm. Təəssüf ki, heç bir kitab mağazası işləmək üçün əlverişli deyil. Bundan əlavə, kitablarımın kağızının keyfiyyətinə, çapına və dizaynına çox diqqətlə yanaşıram.

- Yazıçı kimi ən çox təsirləndiyiniz kitablar hansılardır?

- Dərhal deyəcəyəm, bu, inanılmaz üslub və sarkazm ustası olan Oskar Uayldın "Dorian Qreyin portreti" əsəridir. Uşaqlığı götürsək, Artur Konan Doylun bütün əsərləri. Fikrimcə, özünü şair və ya yazıçı kimi inkişaf etdirmək istəyən hər kəs üçün onun əsərlərini oxumaq çox vacibdir. Dedektiv düşüncə ən xırda detallara diqqət yetirməyi və diqqətli olmağı öyrədir. 2008-ci ildə Elif Şafakın kitablarını kəşf etdim. Bu, yəqin ki, bəyəndiyim və bütün əsərlərini oxuduğum ilk qadın yazıçı idi. Yeri gəlmişkən, karantin başlayanda Orxan Pamukun "Qar" kitabından çox təsirlənmişdim.

Şairlər arasında sevdiyim Vladimir Mayakovskini, Emili Dikinsonu və təbii ki, Nəsimini qeyd edərdim. Amma Nəsiminin bütün dərinliyini bilmək üçün, düşünürəm ki, hələ çox gəncəm. Təkcə onun "ləməkan"ını dərk etmək üçün bir ömür yaşamaq lazımdır, çünki Nəsiminin şeirləri metafizik anlayışlarla doludur.

- Yaradıcılıqla bağlı başqa hansı planlarınız var? Nə vaxtsa Nobel almağı xəyal etmisinizmi?

- Planlarıma yeni kitab çap etdirmək, maraqlı layihələrdə yerli və xarici rəssamlarla əməkdaşlıq daxildir. Elektron dünyaya etibar etmirəm və mənim üçün real olan yalnız real həyatda toxunub görə biləcəyin şeylərdir. Buna görə də kitab çapı çox mühüm element olaraq qalır. Uzaq gələcəkdə serverlər və məlumat mərkəzləri ilə nə baş verə biləcəyini bilmirəm, amma tədqiqatçılar kitablarımı hardansa çıxara biləcəklər, buna daha çox inanıram. Şeir tədrisi ilə bağlı şəxsi kursumu davam etdirməyi və ustad dərsləri keçirməyi də planlaşdırıram. Nobel mükafatı ilə bağlı siz lap ən əziz xəyalıma toxundunuz. Əlbəttə ki, onu əldə etmək arzum var, amma bunun üçün bir az daha böyümək lazımdır. Mən Maqsud İbrahimbəyovun ev-muzeyində onun Nobel mükafatına namizəd göstərildiyi ilə bağlı məktubu görəndə xoş təəccübləndim. Nefti ilə bu mükafatın fonduna töhfə verən ölkəyə - Azərbaycana Nobel gətirən ilk azərbaycanlı qadın olacağıma ümidimi itirmirəm.

- Atanız - tanınmış kinoşünas, rejissor Ayaz Salayevin yaradıcılığa meyilli olmağınızda, bu sahəyə maraq göstərməyinizdə təsiri varmı?

- Xeyr, mənim yaradıcılıqda böyüməyimdə, inkişafımda atamın heç bir təsiri olmayıb. Düşünürəm ki, onun mənə aşıladığı tək şey - yaxşı, keyfiyyətlə işləmək və adımın arxasında durmaq istəyi olub. Atam uşaq vaxtı mənə kompas kimi istifadə etdiyim bir məsləhət vermişdi: Bu həyatda süpürgəçi olmaq istəsən belə, ən yaxşı süpürgəçi ol. Bilirsiniz, bu, eqo ilə bağlı deyil, ilk növbədə sosial məsuliyyətlə bağlıdır, öz işini yaxşı və keyfiyyətli yerinə yetirməkdir.

- Son olaraq oxuculara sözünüz?

- Oxuculara sözüm budur ki, kitablar arasından da dostlar tapmağa çalışsınlar. Oxumaq konsentrasiyanı, təxəyyülü və emosional zəka kimi vacib elementləri inkişaf etdirir. Bəzən kitablar ətrafda baş verən dəhşətli və anlaşılmaz şeylərdən yeganə sığınacaq yeri olur.

Təzə başlayan yazarlara isə tövsiyə edərdim ki, boş vərəqdən qorxmasınlar. Özünüzü, hisslərinizi, ətrafınızdakı dünyanı müşahidə edin, yazın, təsvir edin. Kağız üzərinə köçürmək üçün ən yaxşı sətirlərin doğulmasını gözləməyin. Üfüqdən kənara baxmaqdan qorxmayın, həmişə bildiklərinizi yazın.

Havar ŞƏFİYEVA

525-ci qəzet.- 2023.- 23 sentyabr.- S.17.