Nurlar aləmində gəzən oğlanın yer üzündəki bir neçə əhvalatı

...Vaqiflə - Vaqif Bayatlı Odərlə tanışlığım 1978-ci il-dən başlayır. Bu xatirəni bir dəfə danışmışdım. İndi qısa yada salım. Küçədə mərhum şairimiz, o zamanlar istedadlı gənc bir şair kimi tanınmaqda olan Cavanşir Eloğluna rast gəl-dim. Onunla 4-5 il idi ki tanış idik. Arada bir yeni şeirlərini mənə də oxuyurdu. Hal-əhval tutduq, yeni nə yazdığını soruşdum. Rəhmətlik özünəməxsus səmimi bir emosiya ilə danışmağa başladı: "Mən daha şeiri atdım, Əhməd! Dünən Axundov adına kitabxananın zirzəmisindəki çayxanada bir oğlanın ifasında öz şeirlərinə qulaq asdım və özümə söz verdim ki, daha şeir yazmayacağam. Zalımın oğlu gözlərini yumub öz şeirlərini elə gözəl avazla oxuyurdu ki, camaat nəfəs də almağa qorxurdu. Vallah, mən ona qulaq asdıqca, bilmirdim o gözlərini yumub şeir oxuyurdu, ya Quran oxuyurdu... Amma nə idisə, Qurandakı kimi şeylər oxuyurdu... Ona qulaq asandan sonra bildim ki, daha mən uzun müddət şeir yaza bilməyəcəyəm". Allah Cavanşirə rəhmət eləsin!

Düzü, onun belə səmimiliklə, həyəcanla, duyğulu olaraq danışması məndə həmin şeiri dua kimi oxuyan oğlanı görməyə çox böyük maraq yaratdı. Onu tezliklə görmək, gözlərini yumub şeir oxumasına qulaq asmaq arzusuna düşdüm. Bir az keçmiş, o vaxtlar ölkədə ədəbi prosesdə inqilabi dəyişikliklər etməyə başlayan "Azərbaycan" jurnalı həmin oğlanın - Vaqif Cəbrayılzadənin olduqca böyük, yəni o zaman standartlarını aşıb-dağıdan bir həcmdə şeirlərini dərc etdi. Az qala bir kiçik kitab həcmində olan bu şeirlər ədəbi prosesdə bir bomba effekti yaratdı. Ca-vanşirin dediyi kimi, şeir haqda ənənəvi təsəvvürləri alt-üst etdi. Ədəbiyyatımıza yeni, öz nəfəsi, dəst-xətti, deyim tərzi, fəlsəfəsi ilə seçilən böyük bir şairin gəldiyini əksəriyyət dərhal qəbul etdi. Dərinliklərinə qədər türk ruhuna köklənən, çoxqatlı məna məqamları olan, kainatın avazına uyğun nizamlanan, müdrik, poeziyamızın yeni, fərqli bir qolu olan bu şeirlər hər kəsin diqqətini cəlb etdi. Ən maraqlısı o idi ki, bu şeirlər indiyədək gördüyüm, oxuduğum şeir nümunələrinə oxşamırdı. Tamamilə milli ruha köklə-nən bu şeirlər yeni bir formada yazılmışdı. Vaqifin şeirləri nə şərq poeziyasının məlum qəliblərinə, nə də qərbin hansısa formasına uyğun idi. Bu şeirlər tamamilə yeni idi. Həm ruhu, həm forması, həm də məzmunu ilə. Bu şeirlərdən sanki dünyanın, türk dünyasının lap qədimlərinin nəfəsi gəlirdi. Bu şeirlərdə dini kitabların cazibəsinə bənzər bir cazibə vardı. Vaqifin ifadə tərzi də bir az qəribə və çox gözəl idi. İndiyə qədər şairlərin görmədiklərini Vaqif yalnız özünə məxsus bir formada, yeni söz birləşmələri, ye-ni ovqatla elə gözəl təqdim edirdi ki, bu qəribəliyin arxasından yeni ruhlu bir poeziya aləmi yaranırdı. Eyni şeirdə həm şaman ruhu, Qorqud tərzi, həm də müasir dövrün ən gözəl poeziya ənənələri bir yerdə yeni bir şeir aləmi yaradırdı. Bu şeirlər-də nədən danışılırdısa, həmin şey sanki dərhal canlanır, nəfəs alır, səni sirlə dolu bir aləmə aparırdı. Məndə belə bir təsəvvür yaranırdı ki, bu şeirlər sanki göy üzündən əlvan işıq gilələri kimi yağır. Bu şeirləri oxuduqca, Vaqiflə sonrakı yaxın ünsiyyətdə olduğum dövrdə də inanmağa başladım ki, o hər zaman öz qəlbi, ruhu ilə tamamilə başqa bir aləmdə gəzib-dolaşır. O aləm sanki yaşadığımız aləmlə paralel bir aləmdir. Yer üzü ilə dalğa-dalğa birləşib, ayrılan bir aləmdir. Yer üzünə, kainata nizam verən nurların dolaşdığı bir aləmdir.

...Onunla məni 1978-ci ildə "Azərbaycan" jurnalının redaksiyasında mərhum tərcüməçimiz Natiq Səfərli tanış etdi. Hər ikimizin dostu olan Natiq bəy o zaman ədəbiyyat aləmində olduqca nüfuzlu, öz ayıq mülahizələri ilə seçilən, geniş dünyagörüşünə malik, olduqca çalışqan, çox istedadlı, məhsuldar bir tərcüməçi, görkəmli yazıçımız idi. Həm də mənim uzaq qohumum idi. Mən o zaman Moskvada aspiranturada təhsil alıb yenicə qayıtmışdım və ədəbiyyat aləmi ilə elə bir tanışlığım yox idi. Bir il əvvəl Xalq şairimiz Rəsul Rza uğurlu yol arzulayaraq mənim şeirlərimi "Azərbaycan gəncləri" qəzetində təqdim etmişdi və ondan sonra bir neçə şeirim də ölkə mətbuatında dərc olunmuşdu. Yəni mən də o dövrün gənc şairləri sırasında idim. Natiq bəy, öz adəti ilə, bizi bir-birimizə çox istiqanlılıqla təqdim etdi. Mən dərhal Vaqifi qiyabi olaraq artıq tanıdığımı dedim. Şeirlərini tərifləməyə başladım. Onun təmkini, alicənablığı, ağıllı söhbəti, gözlərini sanki sonsuzluğa zilləyərək danışarkən üzünün ifadəsi çox xoşuma gəldi. Mən insanların enerjisinə çox həssas adamam. Qısa bir söhbətimizdə onun enerjisinin nə qədər doğma, əlvan, qeyri-adi bir aləmə malik olması sanki məni bir qədər sehrlədi. Onun fərqli bir insan olması barədə fikir yaratdı. Mənə elə gəldi ki, Vaqiflə söhbətimiz zamanı mənim qəlb aləmimdə xoş bir dəyişikliklər baş verdi. Onun mənə nə qədər doğma olduğunu hiss etdim. Çox maraqlı olan o idi ki, biz dərhal dostlaşdıq. Yəqin ki, o da məndə bir doğmalıq hiss etmişdi. Biz həmin vaxtdan olduqca yaxın dostuq. Bir-birimizdən heç vaxt bir an da olsun inciməmişik. Əksinə, hər görüşümüz bizi bir-birimizə daha da doğmalaşdırıb, yaxınlaşdırıb. Mən Vaqifin yanında olanda özümü sanki dənizin kənarında, dənizin ab-havası içərisində hiss edirəm. Belə bir aləmdə özümü kainata köklənmiş, kai-nata doğru istiqamətlənən, kainatdan gələn dalğaların axa-rında hiss edirəm. Vaqif danışanda da sanki onun səsi həmin dalğaların axarından gəlir. Vaqifin şeirlərinə diqqət verən oxucu da hiss edər ki, bu şeirlərin hər sözü, hər fikri sanki qeyri-adi, insanlara o qədər də məlum olmayan bir aləmdən gəlir. Elə ona görə də bu şeirlər oxucuları hər zaman heyrətləndirir. Mən öz müşahidələrimdə hiss etmişəm ki, hərdən Vaqifin şeirini tərifləyənlərin bəziləri həmin şeirləri heç o qədər aydın başa düşmür. Amma onları valeh edən bu şeirlərin, sətirlərin, kəlmələrin ahəngi, on-ların daşıdığı sirli, sehrli mahiyyətini axıra kimi ayırd edə bilmədikləri energetikadır.

Yarım əsrdir ki, yaxın ünsiyyətdə olduğum dostum Vaqiflə bağlı, təbii ki, mənim xatirələrim olduqca çoxdur. O xatirələrin hamısını bir yazıda vermək mümkün deyil. Amma bəzilərini yenə də yada salmaq istəyirəm.

Bir dəfə xarici ölkələrin birindən səfərdən qayıtmışdım. O vaxtın adətlərinə görə, yaxın, əziz insanların hər birinə bir hədiyyə də almışdım. Hələ subay olan Vaqifə də o zaman Bakıda gənclər arasında çox dəbdə olan bir qollu köynək almışdım. O zaman belə dəbdə olan geyimləri ölkədə tapmaq çox müşkül məsələ idi. Bəziləri belə paltarları ancaq alverçilərdən alırdı. Amma mənim gətirdiyim köynəyi heç alverçidən də tapmaq mümkün deyildi. Çoxlarının həsəd aparacağı bir köynək idi. Birini özümə, birini də Vaqifə almışdım. Vaqiflə şəhərdə görüşdük və köynəyi ona verdim. Köynək Vaqifin də çox xoşuna gəldi. Təşəkkür etdi. İki gün sonra həmin köynəyi ümumi dostumuz Aqil Abbasın əynində görcək mat qaldım. Düşündüm ki, yəqin, köynək Vaqifin xoşuna gəlməyib, ya əyninə uyğun olmayıb. Köynəyi Aqil Abbasa verməyinin səbəbini ondan dolayısı yolla soruşdum. Vaqif köynəyi yenə də xeyli təriflədikdən sonra danışdı ki, "Əhməd, ba-ğışla, köynəyi Aqil o qədər təriflədi ki, mən də gördüm çox xoşu gəlir, zorla bağışladım ona". Mən bunu tam təbii qəbul etdim. Bu, Vaqifin xarakteri, qəlbinin nə qədər kövrək olduğunu göstərən bir hal idi.

...1980-ci ilin sentyabr ayının əvvəli idi. Sentyabrın 15-dən 18-dək Sibirdə, Tuva Muxtar Respublikasının paytaxtı Qızıl şəhərində gənc yazıçıların Ümumittifaq Poeziya Festivalı keçiriləcəkdi. Bizim respublikadan mən və Vaqif də bu festivala dəvət almışdıq. Vaqif bu xəbəri Azərbaycan Yazıçılar İttifaqından eşitcək məni axtarıb tapmışdı. Sevincək halda məni muştuluqladı. O zaman həmin festivalda iştirak etmək hər bir gənc şair üçün çox böyük uğur sayılırdı. Mən kədərlikədərli dedim ki, mən gedə bilməyəcəyəm. Vaqif səbəbini soruşdu. Dedim ki, sentyabr ayının 15-i mənim Babək rayonunun Vayxır kəndində toyum olacaq. Vaqif özünəməxsus bir coşqu ilə dərhal dedi: "Nə toy! Toyu bir ay sonraya keçir. Belə bir festivalda iştirak etmək tarixi bir hadisədir. Təcili zəng elə, toyu təxirə salsınlar. Gələn aya keçirsinlər!" O dövrlər bu, yolverilməz hadisə idi. Amma Vaqif öz inadkarlığı ilə məni tamamilə inandırdı. Evə zəng etdim. Aləm bir-birinə dəydi. Rəhmətlik atam məni başa salmağa başladı ki, on gündən sonra toydur. Bizi el içində biabır etmə. Deyəcək-lər, görəsən, bəy niyə toydan qaçır? Məktəb direktoru, Əməkdar müəllim olan atamın Naxçıvanda böyük hörməti vardı. Belə bir hadisənin baş verməsini özünə sığışdırmırdı. Nə isə, atam gördü ki, mən nəsə müəmmalı danışdım. Ertəsi gün səhər saat 7-də kirayədə qaldığım mənzilin qapısı döyüldü. Atam gecə ilə qatarla rayondan Bakıya gəlmişdi ki, məni "başa salsın". Mən "başa düşdükdən" sonra elə həmin gün rayona qayıtdı ki, toy hazırlığını davam etdirsin. Amma elə həmin gün Vaqif məni daha dərindən "başa saldı". Mən onu "başa düşdükdən" sonra Va-qif böyük həvəslə danışmağa başladı: "Əlimizə çox gözəl bir fürsət düşüb. Gəl yola bir həftə əvvəl çıxaq. Qızıla birbaşa yox, türk torpaqlarını gəzə-gəzə gedək. Bakıdan bərə ilə keçək Türkmənistana, Xəzərin o tərəfindən qatarla gedək Aşqabada, orada bir gün gəzək. Sonra Özbəkistana, Daşkəndə, oradan Qazaxıstana, Alma-ataya... sonra isə daha bir türk torpağına - Hakasiyaya gedək. Hər getdiyimiz yerdə bir gün qalaq. Hakasiyadan isə gedək Qızıla". Düzü, mən bu təklifə heyran qaldım və dərhal Vaqiflə birlikdə Türkmənistana getmək üçün bərəyə bilet aldıq. Sentyabrın 8-i yola çıxdıq. Yola düşəndə mən evə teleqram vurdum ki, toyu təxirə salın. Mən getdim!

Həqiqətən də, səfər çox maraqlı və hər ikimiz üçün çox uğurlu oldu. Hər ikimizin şeirləri çox maraqla qarşılandı. Ona görə də kitablarımız Moskvada nəşr olundu. SSRİ-nin bir çox ərazilərinə (əsasən, özümüzün seçdiyimiz türk torpaqlarına) səfər etdik. Tədbirlərə dəvət aldıq. Festival çərçivəsində Tuvanı - Orxon-Yenisey abidələri olan çox qədim türk torpaqlarını, şamanların hələ də fəaliyyətdə olduğu məskənləri, tayqanı xeyli gəzdik. Onu da qeyd edim ki, bu səfərdə Vaqif həm də məni türkçülüklə bağlı xeyli maarifləndirdi. Başqa sözlə desək, müəllimlik etdi. Səfər başaı çatdıqdan sonra mən Vaqifə zarafatla dedim: "Bakıdan çıxanda mən bir sovet gənci idim, geri qa-yıdanda türk gənci!

Çox şükür ki, Vaqifin evində indi, maşallah olsun, gözəl bir oğlan - Odər bəy böyüyür. Qaşı, gözü, ədaları, xarakteri ilə eynən Vaqif bəy olan, yenə də maşallah, istedadlı Odər bəy... Vaqif bəyin genlərinin, qanının, ruhunun layiqli təmsilçisi, daşıyıcısı olan Odər bəy. İnşallah ki, Odər bəy Vaqifin adına layiq bir insan kimi, türk dünyasının çox tanınmış bir insanı olar. Türk dünyası, eləcə də bütün yer üzü üçün Vaqif qəlbinin, poeziyasının qüdrəti ilə möhtəşəm işlər görər. Xalqımızın fəxri olar, qardaşım Vaqifin oğlu, bacım Tamam xanımın oğlu, mənim dostum, kirvəm Odər bəy! Allah onu qorusun və kömək olsun!

Əhməd QƏŞƏMOĞLU

525-ci qəzet.- 2023.- 30 sentyabr.- S.18.