Maya və İmran

Esse

O gecə bərk yağış yağırmış. Ata heç bir israra məhəl qoymadan 20 günlük körpəsini öz anası ilə görüşə aparır.

İlk və son görüş...

Nənə bələyin arasından körpənin üzünə baxır, təbəssümlə "göyçək qız olacaq" deyir.

Sonradan körpənin anası ona danışırdı ki, ilk baxışda bunu dedi, sonra burnunu ehmalca sıxdı ki, "qoy böyüyəndə burnu balaca olsun..."

Əlləri uşaqlıqdan qabarla bərkimiş, yumruğu zəhmətdən dəmirləşmiş atanın 26 yaşında ikinci dəfə qızı doğulmuşdu. Sevinci sonsuz idi - ikinci qızı da onun göy gözündən, sarışın bənizindən zərrə qədər də özünə götürməsə də... Qızlarının dünyaya gəlişi, sanki onun soyuq həyatına hənirti gətirirdi.

Dəmirçi oğlu nənənin 5 oğlundan 4-cüsü, 9 övladından biridir. Göy gözləri, sarışın görkəmi ilə eynilə anasının özüdür. Dünya boyda sevgisi var anasına, amma bir dəfə də dilinə gətirib "anamı sevirəm" deməyib. Bunu səssiz göz yaşında, cümlənin ortasında səsinin titrəyişindən hiss etdirirdi zamanla. Bir də 52 yaşı olanda etiraf etmişdi, demişdi ki, "hələ indi başa düşürəm, mən anamı çox tez itirmişəm - 52 yaşında. Gözəl qadın idi, qocalığı da gözəl olardı. Yaraşardı ona qoca nənə olmaq..."

Deyirdilər, elə adını daşıdığı, İkinci Dünya müharibəsində itkin düşən babasına bənzəyir - Həsənov İmran Həsən oğlu. Ötkəm xasiyyətli, dəli-dolu...

İmran kişi faşistlərlə qarşı qəhrəmancasına vuruşub, müharibədən sonra ondan xəbər-ətər olmayıb. Kənddən müharibəyə yollanan bütün cavanlar geri dönüb, amma onun nə ölüsündən, nə də dirisindən xəbər almaq mümkün olub. İllər boyu qadın "dul" adına düşmən kəsilib, ərinin sağ-salamat qayıdacağı günə inamını zərrə qədər də itirməyib. Müharibənin bitməyindən illər keçdikcə, İkinci Dünya müharibəsi dərsliklərə düşdükcə, tarixə çevrildikcə qadının sədaqəti, ərinə olan vəfası da sərvətə dönüb.

İllərlə "İmran gələcək" deyib, kənddə ikinci İmranın doğulasına icazə verməmişdi Qadın! "O adı hər kəs daşıya bilməz! Adı boş qalmayıb ki! Qayıdacaq, öz adı ilə ömrünü bitirəcək, sonra kimə istəyərsiniz verərsiniz o adı!" - deyib. Həyat yoldaşının adına duyduğu sədaqət beş övladına sevgisi qədər olub.

Bənzətmə üçün xeyli fikirləşirəm, əslində... Ölçü meyarı tapa bilmirəm. Övlad sevgisindən böyük sevgi tanımadığım üçün qoy bu sədaqət onun övladlarına sevgisi qədər hesablansın...

Səhərdən-axşama qədər kolxozda işləyib, yetimlərinə çörək gətirib. Gecələr səksəkə içində yuxuya gedər, hər tıqqıltıya oyanar, səssizcə tənhalığına ağlayar, yarım qalan gəncliyinə gözyaşı tökərmiş...

Amma el içində hər kəs onun mübarizliyindən, gücündən, qeyrətindən danışarmış...

Gecələr "geyindiyi tənha qadın obrazı"na təkcə solğun otağının divarları şahid olarmış...

Qadın həsrətlə şərik yaşayır ömrünün qalanını... Qara yaylıqlı, beş yetimli, namuslu, qeyrətli...

Artıq 21 il idi ki, müharibə insanların "o vaxtlar" deyib danışdığı mövzuya dönmüşdü. Azərbaycan oğullarının faşizmə qarşı göstərdiyi şücaət silsilə verilişlərə, bədii filmlərə mövzu olmuşdu. Gözləri parıldayan gənc, xoşbəxt qadın ağsaçlı, nəvəli-nəticəli nənə olmuşdu.

Nəhayət, müharibə bitəndən 21 il sonra - 20 yanvar 1966-cı ildə nənə illərdir ruhunun ən incə, ən toxunulmaz yerində qoruyub-saxladığı İmran adını yenicə doğulan nəvəsinə bağışlayır.

Daha bir "İmran ömrü" başlayır həyata - Həsənov İmran Həsən oğlu...

Qəhrəman qadının istəyi ilə "İmran ömrü" yenidən başlayır...

Kiçik İmranın doğulması qadının solmuş ümidlərinə yeni həyat vermişdi, sanki... Hələ də həyat yoldaşının bir gün illərin yükü ilə ağır-ağır, beli bir az bükülmüş, saç-saqqalı ağarmış halda qapıdan girəcəyi günü gözləyirdi. Əllərində, üz-gözündə müharibənin izi-tozu, kürəyində bir qərinənin həsrəti, çiyinlərində bir ömrün yorğunluğu... Bir az təklikdən şikayət edəcək, bir az qəriblikdən gileylənəcək, amma vüsal gününə sonsuz şükürlər edəcək...

Bu, tənha qadının uzun-uzun ağlayıb yatdığı gecələrdə gördüyü ən gözəl yuxusu idi... Sonra tər içində yuxudan oyanar, otağın üstünə gələn qaranlıqda yuxusunun sevinci də itib-batardı...

Sağ tərəfində üç oğlu, sol tərəfində iki qızı mışıl-mışıl yatırdı... Qadın üçün əri bir ömürlük həsrət olduğu halda, balaları üçün ata az yaşanmış, gözəl xatirə idi təkcə...

İllərdir, qadın "İmranın qurbanı" adlı ənənə yaşadırdı bu həsrət qoxulu evdə. Hər il qurbanlıq bir heyvanı bəsləyər, il bitincə, İmranı gəlməyincə, heyvanı kəsib kəndin kasıb-kusubuna paylayarmış. Bu ənənəni 33 il davam etdirib - İmrandan xəbər alana qədər...

1978-ci ildə onun Şimali Osetiyada, Mozdokda "Qardaşlıq" qəbiristanlığında dəfn olunması barədə "Krasnaya zvezda" qəzetində məlumat dərc olunub. Amma görünür, tale onun dönəcəyi ümidinin müddətini bir az da uzadır - ölkə üzrə paylanan qəzetin biri də illərdir həsrət içində solan bu evə gəlib çatmır. Ardınca eyni məlumat "Təşəbbüs" qəzetində yer alır. Babanın qız nəvəsi əlində qəzetin bu səhifəsini tutaraq qaça-qaça kəndin bu başından o biri başına nənəyə "muştuluğa" gəlir.

- Nənə, "baba tapıldı"...

Şimali Osetiyada, Mozdok şəhərində "qardaşlıq" qəbiristanlığında 35 ildir yarını gözləyən fotosuz bir məzar var. Üzərində, sadəcə, bu sözlər qeyd olunub: "Həsənov İmran Həsən oğlu, ölüm tarixi - 1943..."

Gözləməkdən yorulmayan ailə üzvləri yığışıb Mozdoka gedib. Mövsümə uyğun meyvələr, sevdiyi şirniyyatlardan aparıblar məzarı üstünə... İllərdən sonra baş tutan görüş kimi qucaqlaşıb, foto çəkdiriblər...

Bu illərin ağırlığını, intizarını üzünün qırışlarında daşıyan qadın - həyat yoldaşı, başını qəbirə söykəyib dayanıb şəkildə... Çiynini başdaşına söykəyib, gözlərini məzara dikib, çarəsiz, həm də qovuşmağın verdiyi rahatlıq kimi bir duruş...

Mən o fotoya neçə dəfə baxmışam, bilmirəm, amma hər dəfə baxanda hiss etdiklərim eynidir: sədaqət, vəfa bütün əsrlərin ən dəyərli hissidir. Bəlkə də, əsrlər sonra bu hisslər barədə yalnız oxuya biləcəyik, yaşamayacağıq.

İllərlə "dul" adı ilə yetim böyüdən, ölümünü səbirsizliklə gözləyən qadınlar o zamanların "həyat yolu", bu zamanların keçmişi, tarixidir. Toz basmış həyatları kitablardan-romanlardan oxuyuruq indi. Bəzən də film kimi...

Bu, film deyil. Ucqar bir kənddə yaşanan həyat hekayəsidir. Sadə, köhnə evdə beş uşaq anasının yaşadığı sönük, amma sədaqətli, vəfalı qadın taleyidir. O vaxtlar qadın qədərinə boyun əyirdi. Azadlığını sevdiyinin şərəfindən daha üstün hesab etmirdi. O vaxtlar Qadın Kişini, Kişi də Qadını sevirdi. Əgər sevirdisə, onun bəxş etdiyi qara taleyi də sevirdi. Əgər sevirdisə, hər telini sevirdi, ömürlük sevirdi. Qalası kimi, adına da sığınıb yaşamağı bacarırdı qadın. O vaxt hisslər aşınmamışdı. Sevgi türfə kimi idi. Baxışlarda, barmaq ucunda, toxunuşda... Sevgi həssas mövzu idi o vaxtlar. Ötəri həvəslə, bir günlük "sevgilər"lə qarışıq düşməmişdi. O vaxtların sevgi əmanəti bu vaxtların şəhid qadınlarına miras qalıb...

1992-ci ildə o dəmirçi nəvənin - babasının adını daşıyan İmranın ikinci qız övladı dünyaya gələndə 26 yaşı var idi. Baba İmranın ölümündən isə 49 il keçmişdi - yarım əsr.

Yarım əsr idi Qadın ərinə qovuşacağı - bu dəfə öləcəyi günü gözləyirdi.

Bədbəxtliyinin yarım əsrlik yaşı var idi. Roman kimi ömür yaşayan qadın sevgisinin adını daşıyan nəvəsini təkliyə çəkib, ona vəsiyyət edir:

- Qızına mənim adımı qoy. İmranla mənim adımın qoşa çəkilməyi o dünyaya qaldı, qoy sənin ailəndə mənimlə İmran adı bu dünyada bir yerdə yaşasın. Dünya durduqca yaşasın!

İmranın evinə, ailəsinə hədsiz bağlılığını başa dükdükcə, babasının qürbətdə nələr çəkməsini və əzizlərindən uzaqda ölməsinin necə ağır olduğunu daha dərindən dərk edirdim.

Qürbətdə bitən bir ömürün işığı Vətəndə bir nəsilə çıraqdır. Vəfa, sədaqət ölümdən sonra torpağa hopur, o torpaqda yeriyən, yüyürənlərin qəlbinə cığır açır. Heçə dönmür...

Qəlbdir sevginin evi. O qəlb öləndə, sevgi o qəlbi sevənlərin qəlblərində yurd salır özünə. Beləcə, qəlbdən-qəlbə sevgi körpüsü salır sonsuzluğa doğru.

Ərin dirisinə xəyanət edilən bir dövrdə, ölüsünə sədaqət göstərən bir qadın barədə danışmaq möcüzəvi göründüyü qədər, əfsanəvidir!

O qadının adını daşımaq isə sonsuz şərəfdir..!

Yazdığım hekayədir, essedir, memuardır, tam olaraq, bilmirəm..

Amma yazan Maya İmrandır - Maya ilə İmranın sevgisinin davamı...

Maya İMRAN

525-ci qəzet.- 2023.- 16 sentyabr.- S.21.