KƏLƏKBAZ DUL QADIN

(İkinci pərdə, iyirminci gəliş)

Don Alvaro gəzişir, sonra ispan qiyafəsində Arlekin peyda olur.

ALVARO. Ya Rozaura ədəb-ərkan qaydalarını yaxşı bilmir, ya da Arlekin pis nökərdir. Məni bu qədər intizarda qoymaq, heç də yaxşı şey deyil. Milyon dublona versəydilər də, mən buna dözməzdim. Qoy bir Arlekin gəlsin. Tapşıracağam, ona yüz çubuq vursunlar! Mənim rütbəmdə olan bir adamla belə rəftar eləmək olar? Ancaq... bəlkə... Rozaura mənim əcdadlarımla tanış olur, ona görə məsələ bu qədər ləngiyir. Axı söhbət düz iyirmi dörd qatlı bir nəsildən gedir. Bu nəsil birbaşa kraldan başlayır. Nəslimizdə o qədər adlı-sanlı hersoqlar var ki!.. Məncə, üzrlü ləngiməkdir.

Arlekin gəlir. Don Alvaro əvvəlcə onu görməyərək, eləcə var-gəl edir.

ARLEKİN. Mənim möhtərəm ağam!

ALVARO. Nə oldu? Nə gətirmisən?

ARLEKİN. Yaşasın bizim hökmdarımız kral! (Şlyapasını çıxarır.)

Don Alvaro da şlyapasını çıxarır.

Donya Rozaura sizi çox sevir.

ALVARO. Bilirəm. O, mənim böyük şəcərəm haqqında nə dedi?

ARLEKİN. Sizin şəcərənizi öpməkdən doymurdu. Öp ki, öpəsən!.. Şəcərənin qədimliyi onu elə heyran etmişdi ki, həddi-hüdudu yox idi.

ALVARO. Mənim sevgimi ona dəqiq yetirə bildin?

ARLEKİN. Necə demişdinizsə, elə o cür!

ALVARO. Bəs onun cavabı?

ARLEKİN. Buyurun, bu da möhtərəm donya Rozauranın cavabı!

Arlekin şlyapasını çıxararaq, məktubu ona təqdim edir.

ALVARO. Ah, ürəyim mənim! Böyük bir həzz almağa hazırsanmı?! (Oxuyur.) "Mən göndərdiyiniz portreti böyük bir məmnuniyyətlə qəbul etdim..." (Arlekinə.) Bu nə portretdir belə?

ARLEKİN (kənara). Vay-vay! Yaxşı yerdə axşamladım! Fransıza yazılmış cavabı səhv salıb, buna vermişəm... Eybi yox, ağlımı gərək işə salım

ALVARO. Niyə cavab vermirsən?

ARLEKİN. Sizin şəcərə ağacınız elə sizin böyüklüyünüzün, sizin nüfuzunuzun portretidir, də!..

ALVARO. Hm... Hə, mən də belə fikirləşirəm. (Oxuyur.) "Onun orijinalına hörmət bəsləyərək..." (Arlekinə.) Hansı orijinaldan söhbət gedir?

ARLEKİN. Lütfən söyləyin: bu şəcərə ağacında ilkin olan kimdir?

ALVARO. Kastiliyanın krallarından biri.

ARLEKİN. Baxın, xanım Rozauranın dərin dərrakəsi burda hiss olunur də! O, sizin şəcərənin bünövrəsini qoymuş Kastiliya kralını orijinal hesab edir və ona ehtiramını ifadə edir.

ALVARO. Hə, mən də belə fikirləşirəm... (Oxuyur.) "Öz portretimi sizə göndərə bilmirəm, çünki yoxumdur."

ARLEKİN. Hə, onun belə bir şəcərə ağacı yoxdur. Özünüz başa düşürsüz də...

ALVARO. Hə, mən də belə fikirləşirəm... (Oxuyur.) "Mən bu nadir zinəti çox qiymətləndirirəm..." (Arlekinə.) Hansı zinəti?

ARLEKİN. Necə hansı zinəti? Sizin şəcərə ağacınız bir xəzinədir də!..

ALVARO. Hə, mən də belə fikirləşirəm... (Ardını oxuyur.) "...və istəyirəm onu qızıl çərçivəyə salım. "Ay səni! Mənim şəcərə ağacım çəkilmiş kağızı qızıl çərçivəyə salır!

ARLEKİN. Əlbəttə! Bu şəcərə qızıl ramkaya layiqdir!

ALVARO. Hə, mən də belə fikirləşirəm... (Oxumağa davam edir.) "Mən onu öz sinəmdə gəzdirəcəyəm." Necə? O boyda çərçivəni sinəsində gəzdirəcək?

ARLEKİN. Ah, siz niyə başa düşmürsüz? Bu, poetik bir ifadədir. Bu o deməkdir ki, sizin şəcərə ağacınızı daima ürəyində gəzdirəcək.

ALVARO. Hə, əlbəttə... Mən də belə fikirləşirəm. Hələlik. (Getmək istəyir.)

ARLEKİN. Sinyor!

ALVARO. Nə istəyirsən?

ARLEKİN. Axı, sizin yaddaşınız yaxşıdır, elə deyilmi?

ALVARO. Bu nə səfeh sualdı belə?

ARLEKİN. Sizin kimi bir cənab, nə söz verirsə, onu da edir.

ALVARO. Hə, düz deyirsən. Unutmuşam. Sən yaxşı xidmət etmisən, mən də bunu qiymətləndirməliyəm. Sən donya Rozauraya böyük bir xəzinə aparmısan. Bu da sənə kiçik bir xəzinə. (Cibindən qatlanmış bir kağız çıxarıb, ona verir.)

ARLEKİN. Bu nədi belə?

ALVARO. Mənim lakeyim olmağın barədə şəhadətnamə. (Gedir.)

ARLEKİN. Ay səni, xəsisin, simicin biri! Bunun xəzinəsinə bax! Mənim kimi vicdanlı, amma kasıb adama gör, necə istehza edir!.. Eybi yox, mən də bilərəm, nə edim! Ooo, baxın, mənim fransızım da burdadı! Tez, tez ol ki, o məni bu qiyafədə görməsin. İspan məni ələ saldı, bəlkə bu fransızdan nəsə qoparda bildim. (Gedir.)

İyirmi birinci gəliş

Leblo güzgüyə baxır. Sonra fransız qiyafəsində Arlekin gəlir.

LEBLO. Yox, bu parik yaxşı görünmür. Başımda düz-əməlli dayanmır. Sağ tərəfi də sol tərəfindən uzundur. Yox, bu bərbər heç nə bacarmır, gərək Parisdən başqasını dəvət edim. Burda pariki daraya bilmirlər. Burda heç pinəçilər də bir şey edə bilmirlər. Bunlar ayaqqabını o qədər gen edirlər ki, gəl, görəsən! Başa düşmürlər ki, ayaqqabı gərək adamın ayağını bir az sıxsın. Ah, Paris!.. Gözəl Paris!..

Ona tərəf gələn Arlekini görür. Arlekin gülməli tərzdə bir neçə dəfə təzim edir.

Əhsən! Əla! Yaxşı təzim etməyi bacarırsan. Xanımın yanında oldun?

ARLEKİN. Əlbəttə. Əgər mən getməsəydim, dəhşət olardı.

LEBLO. Dəhşət niyə?

ARLEKİN. Necə bir gözəllik!.. Necə bir zəriflik!.. Gözlər, burun, dodaqlar!.. Hələ sinəsini demirəm!..

LEBLO (kənara). Elə bil, Parisdən gəlib. Bizim nökərlərin həmişəki xəstəliyidi də!.. Gözəl görən kimi, aşiq olurlar.

ARLEKİN. Hədiyyənizi verdim. Bilirsiz, hansı bir məhəbbətlə sinəsinə sıxdı?!.

LEBLO. Bəsdir! Yoxsa, xoşbəxtlikdən birtəhər olarsan!

ARLEKİN. Elə bil, portretinizə baxmaqdan doymurdu. Öp ki, öpəsən!..

LEBLO. Ah, mənim əzizim Rozaura!.. (Arlekinə.) Sənə dediklərimin hamısını ona çatdıra bildin?

ARLEKİN. Əlbəttə! Hətta bir-iki dəfə gözlərim də yaşardı.

LEBLO. Əhsən! Deyirdim də, sən belə işlər üçün doğulmusan! (Onu öpür.)

ARLEKİN. Ah, sinyor!.. Sevinin! Rozaura!.. O-o-o!.. Aman Tanrım!..

LEBLO. Nə, əzizim Arlekin? O nə etdi? Mənim Rozauram!..

ARLEKİN. O, sizin dediyiniz sözləri eşidəndə, bayıldı.

LEBLO. Sən məni dünyanın ən varlı insanı edirsən! Sən məni xoşbəxtliyin zirvəsinə qaldırırsan! De görüm, cavab yazdımı?

ARLEKİN (kənara). Lənət şeytana! Cavabı axı mən ispana verdim. (Bərkdən.) Yazdı, əlbəttə... Ancaq...

LEBLO. Nə ancaq? Ancaq nə?

ARLEKİN. Mən o cavabı itirdim.

LEBLO. Ah, alçağın biri, alçaq! Bu cür qiymətsiz bir şeyi itirmək olar?! Göylərə and olsun ki, mən bu şpaqanı sənin ürəyinə soxacağam! (Şpaqasını sıyırır.)

ARLEKİN. Yox, yox. Bu saat onu tapacağam! Budur! Tapdım! (Kənara.) Yaxşısı budu, ispana yazılmış məktubu buna təqdim edim, yoxsa, doğrudan da, məni o biri dünyaya göndərər. (Bərkdən.) Budur, alın!

LEBLO. Ah, mənim əziz Arlekinim! Mənim dərdlərimin dərmanı! Mənim bəxtəvər günlərimin carçısı! (Arlekini qucaqlayır.)

ARLEKİN (kənara). İndicə məni o dünyaya göndərmək istəyirdi, indi bağrına basır.

LEBLO (məktuba baxaraq). Mənim ürəyimin məcunu! Səni açıb oxumaq istədikcə, bilsəydin ürəyim necə döyünür! Oxuyaq! (Oxumağa başlayır.) "Mən sizin şəcərə ağacınızın qədimliyinə heyran olmuşam..." (Arlekinə.) Bu nə deməkdi? Necə yəni mənim şəcərə ağacımın qədimliyi? Bu nədi belə?

ARLEKİN (kənara). Buyur də!.. Hər şey təzədən başlayır. (Bərkdən.) Doğrudan, başa düşmədiz?

LEBLO. Hə, başa düşmədim.

ARLEKİN. Bu saat sizə deyim. Siz bəyəm, öz nəslinizin yeganə nümayəndəsi deyilsiz?

LEBLO. Hə. Nə olsun ki?

ARLEKİN. Bəyəm, siz evlənmək istəmirsiz?

LEBLO. Hə. Nə olsun?

ARLEKİN. Bəyəm, evlilik öz bəhrəsini vermir?

LEBLO. Verir.

ARLEKİN. Bəs bu, qollu-budaqlı bir ağacdan xəbər vermir?

LEBLO. Hə, elədir.

ARLEKİN. Deməli, siz öz nəslinizin qollu-budaqlı bir şəcərə ağacısınız.

LEBLO. Ah, xanım Rozaura necə də incə br təfəkkür sahibidir.

ARLEKİN. İncədən də incə!..

LEBLO. Necə də ağıllıdır!.. (Oxumağa davam edir.) "...və mən gördüm ki, sizin şəcərəniz krallardan, hersoqlardan başlayır..." (Arlekinə.) Necə? Bu nə deməkdir?

ARLEKİN. Baxın e!.. Axı, siz fransızlar həssas bir xalqsınız, ancaq bu sadə sözləri anlamırsız.

LEBLO. Hə, etiraf edirəm ki, başa düşmədim.

ARLEKİN. Sizin portretə baxarkən, o, gözəl və dərin ehtirama layiq bir obraz görür. Ona görə də inanır ki, siz kralların, hersoqların sələfisiniz.

LEBLO. Arlekin, sən böyük bir insansan! (Onu öpür və oxumağa davam edir.) "...Əgər mən bu cür yüksək cəmiyyət xanımların sırasına daxil olsam..." (Arlekinə.) Yüksək cəmiyyət xanımları? Hansı xanımlar?

ARLEKİN. O xanımlar ki, sizi sevirlər.

LEBLO. Hə, doğrudur, o xanımlar az deyil. (Oxumağa davam edir.) "...mənim də şəcərə ağacım zənginləşəcək..." (Arlekinə.) Bəs bunu necə başa düşmək lazımdır?

ARLEKİN. Yəni onun özü də, öz şəcərələrinin son nümayəndəsi olan qoca atası da şərəflənəcəklər.

LEBLO. Böyük Arlekinə eşq olsun! Sən böyük də minnətdarlığa layiqsən.

ARLEKİN (kənara). Əla!

LEBLO. Mən fikirləşirəm ki, tapşırığımı bu cür parlaqcasına yerinə yetirdiyinə görə sənə nə verim?

ARLEKİN. Bir ingilis onun tapşırığını bu cür yerinə yetirdiyimə görə, mənə dolu bir kisə verdi.

LEBLO. Dolu bir kisə? Yox, bu azdır. Onun tapşırığını görünür, bu dərəcədə parlaq yerinə yetirməmisən. Sən elə bir mükafata, elə bir hədiyyəyə layiqsən ki, qeyri-adi olsun! Bəli, qeyri-adi! Aha! Mən bilirəm sənin parlaq xidmətini necə qiymətləndirim! (Məktubu ona göstərərək.) Ala, bax, bu misilsiz məktub yazılmış kağızın bir qırığını ən böyük mükafat kimi sənə verirəm! (Kağızın qırağından bir qırıq kəsib, ona verərək, gedir.)

İyirmi ikinci gəliş

Arlekin, sonra evdən çıxan Marionett a. Əlində kağız qırığı tutmuş Arlekin şaşırmış bir vəziyyətdə dayanıb və Leblonun ardınca baxır.

MARİONETTA. Müsyö Arlekin, siz burda nə edirsiz?

ARLEKİN. Burda dayanıb düşünürəm ki, bir fransız nə qədər əliaçıq imiş!

MARİONETTA. Söhbət müsyö Leblodan gedir?

ARLEKİN. Özüdür ki, var.

MARİONETTA. Sizə nəsə bağışlayıb?

ARLEKİN. Bəli! Əgər bilsəydiniz ki, nədir?!

MARİONETTA. Mənə qulaq asın. Siz istəyirsiz ki, parissayağı bir nökər olasız. Buna görə də gərək Paris ənənələrini öyrənəsiniz. Nökər ağasının məktubunu sevilən xanıma təqdim edir, bu xidmətə görə ona pul verirlər. Nökər nə etməlidr? Həmin pulu xanımın kənizi ilə bölüşməlidir. Bildin? Axı, hər şeyi kəniz təşkil edir ki, işlər yağ kimi getsin. Hamı da məmnun qalsın.

ARLEKİN. Düzdü, Marionetta. Sən də ən böyük hədiyyəyə layiqsən.

MARİONETTA. Hə. Mən sənin ağana çox kömək etdim.

ARLEKİN. İndi mən fikirləşirəm ki, bu cür gözəl fəaliyyətin üçün sənə nə qədər verim?

MARİONETTA. On skudo mənim xidmətlərim üçün elə də çox bir məbləğ deyil.

ARLEKİN. On skudo? Sən daha artıq bir hörmətə layiqsən. Mən sənə... hə, əlbəttə... bu elə bir şey olmalıdır ki, sənin zəhmətinə layiq olsun. Əlini uzat, görüm. (Əlindəki kağız qırığını ona göstərərək.) Bax, bu kağızın bir qırığını sənə verirəm! Bu, dünyadakı bütün daş-qaşlardan da artıqdır! (Qrafın verdiyi kağız qırığından bir az da cırıb, Marionettanın əlinin içinə basır və gedir.)

İyirmi üçüncü gəliş

Marionetta təkdir.

MARİONETTA. Ay səni, yaramaz İtaliya dələduzu! Mən bilirdim ki, sən elə beləsisən! Mənə bir qırıq kağız verir! Mənə belə münasibət bəsləmək olar? Marionettanı bu cür gülünc vəziyyətə salmaq olar?! Mən mən olmaram, sənin başına oyun açmasam, alçağın biri alçaq! Sən bilirsən mən kiməm? Mən Marionettayam! Mənim anam bilirsən kimdir? Kraliçanın dayəsinin kənizi! Bildin! Mən qadınam, qadın da tələb etməyin, əmr verməyin qaydasını yaxşı bilir! Əgər mən tələb eləsəm, əmr versəm ki, səni taxta ilə kötəkləsinlər, min nəfər aşiqim növbəyə düzülər! Çünki sən mənim yox e, mənim fransız xalqımın şərəfinə toxunmusan, məni təhqir etmisən, dəyyus! (Gedir.)

QOLDONİ

525-ci qəzet .- 2024.- 27 dekabr(№239).-S.13.