Əta Tərzibaşı Əhməd Ağaoğlu haqqında

Bu il anadan olmasının 100 ili tamam olan Əta Tərzibaşı İraqda yaşayan türkman soydaşlarımızın ən görkəmli alimlərindəndir. İxtisasca hüquqşünas olan Ə.Tərzibaşı uzun illər türkmanların dili, folkloru, ədəbiyyatı, tarixi, musiqisi ilə bağlı elmi-tədqiqatlar aparıb, əsərləri İraqla yanaşı, Türkiyədə, Azərbaycanda, İranda və bir çox ərəb ölkələrində nəşr olunub. Əta Tərzibaşı hələ XX əsrin ortalarında etnik cəhətdən bağlı olduğu Azərbaycanla daim maraqlanıb, öz əsərlərində türkmanların Azərbaycan türkləri ilə eyni soy-kökə malik olması faktını dönə-dönə vurğulamaqla yanaşı, Azərbaycan folklor nümunələrini tədqiq edib, klassik İraq-türkman ədəbiyyatını Azərbaycan ədəbiyyatının bir qolu kimi araşdırıb. Təsadüfi deyil ki, alim klassik Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələri olan Qazi Bürhanəddini, İmadəddin Nəsimini, Cahanşah Həqiqini, Əbdülqədir Marağayini, Məhəmməd Füzulini, Ruhi Bağdadini, Şah İsmayıl Xətaini həm də İraq-türkman ədəbiyyatına aid edib. Alimin uzun illər dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzuli ilə bağlı apardığı tədqiqatlar ona füzulişünas kimi də şöhrət qazandırıb. Əta Tərzibaşı təkcə klassik Azərbaycan şairlərini deyil, XX əsrdə yazıb-yaradan azərbaycanlı fikir adamlarını da tədqiq edib, onların həyat və yaradıcılığına yaxından bələd olub. Görkəmli tədqiqatçı 1964-cü ildə "Qardaşlıq" dərgisində Məhəmmədhüseyn Şəhriyarla bağlı geniş məqalə dərc etdirib. Bundan əlavə, onun "Şimali Azərbaycanda türkmanoloji araşdırmalar", "Kitablar arasında Təbrizdən gələn yanğılı bir səs", "Məktublaşma ədəbiyyatı və Füzulinin bir qəzəli", "İraq-türkman ədəbiyyatına toplu bir baxış" və s. məqalələrində Azərbaycanla bağlı fikirlərinə rast gəlirik. Tərzibaşı azərbaycanlı alimlərin də tədqiqatları ilə yaxından maraqlanıb, Xalq şairi Rəsul Rza, Qəzənfər Paşayev, Mirzağa Quluzadə, Abbas Zamanov, Məhəmmədhüseyn Təhmasib, Ayaz Vəfalı kimi elm adamları ilə dostluq münasibətində olub.

Əta Tərzibaşının haqqında məqalə yazdığı Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətlərindən biri də Əhməd bəy Ağaoğludur. Ərəb dilində yazılan məqalə Misirin "əl-Risalə" dərgisində 1952-ci ildə işıq üzü görüb. Uzun müddət alimlərimiz belə bir məqalənin varlığından xəbərsiz olublar. Əhməd bəy Ağaoğlu haqqında biblioqrafiyada da Əta bəyin bu məqaləsi yer almayıb. Maraqlıdır ki, Əta Tərzibaşı ilə bağlı İraqda və Türkiyədə yazılan yazılarda da bu məqalənin üstündən sükutla keçilib. Əta Tərzibaşının "Türkiyədə fikir adamlarından Əhməd Ağaoğlu" məqaləsini Azərbaycan dilinə dr.Şəmsəddin Kuzəçi çevirib.

Məqaləni oxuculara təqdim edirik.

Orxan İSAYEV

AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun elmi işçisi

525-ci qəzet.- 2024.- 15 fevral, №29.- S.14.