Poeziyada avtobioqrafik məqamlar
ASİM YADİGARIN YURD SEVGİSİ
Tarixin istənilən dövründə
Naxçıvan ədəbi mühiti Azərbaycan ədəbiyyatının
formalaşmasında özünəməxsus rol oynayıb. Cəlil
Məmmədquluzadə, Hüseyn Cavid, Məmməd Səid
Ordubadi, Məmməd Araz ədəbi irsinin ədəbiyyatımızda
yeri danılmazdır. Müasir dövrdə də bu tendensiya
davam etməkdədir. Çağdaş ədəbi prosesə
nəzər yetirdikdə Naxçıvan ədəbi
mühitinin yetirməsi olan Naxçıvan
Yazıçılar Birliyinin sədri Asim Yadigarın fəaliyyəti
seçilir. Onun yaradıcılığı mövzu
baxımından zəngin, rəngarəngdir. Bu rəngarənglik
içərisində vətən həsrəti, sevgi
lirikası, təbiətin ecazkar tərənnümü, mənəvi-əxlaqi
motivlər, cəmiyyətdə baş verən hadisələrə
müəllif yanaşması diqqəti cəlb etməkdədir.
Şəxsi hisslərin və avtobioqrafik məqamların yer
aldığı bədii nümunələrdə də
müəllifin vətən sevgisi və yurda
bağlılığı ön plandadır. O, avtobioqrafik
şeirlərinin bir hissəsində qəlbinin həssas
nöqtələrini göstərən duyğularını,
bir hissəsində isə həyatının və fəaliyyətinin
əsas məqamlarını qələmə alıb.
"İlk xitabət kürsüm" şeirində
"Şərurun səsi" qəzetindən başlayan
yaradıcılıq yolunu həyata ilk qədəmlərini
atan uşağın səsinə bənzədir. Dil açan
körpənin "ana" sözü ilə mətbuatda çap
olunan "Ana" şeiri arasında əlaqələndirmə
aparılması və bunun şeirə
köçürülməsi uğurlu bir təşbehdir:
Ən uca kürsülərdən şeir oxusam belə,
Hərdən dönüb gəldiyim
cığırlara baxıram.
Hər nə qazanmışamsa şair kimi həyatda,
İlk xitabət kürsümün sinəsinə
taxıram.
Bədii yaradıcılıq insan duyğuları
üzərində qurulan, bu hissləri müəllif təxəyyülünün
nəticəsi olaraq oxucuya çatdıran, mövcud fikirlərə
yeni düşüncə müstəvisindən yanaşan
qabiliyyətdir. Poeziyada bu hisslər müəyyən
ölçü və qəlib çərçivəsində
tərənnüm olunur ki, bu da yaradıcılıq
istedadı tələb edir. Asim Yadigar da poeziyanın tələblərinə
cavab verərək dövrünün tanınmış şəxsiyyətlərinə
və yaradıcı irsin nümayəndələrinə
sevgisini poetik dilin vasitəsilə dolğun şəkildə
ifadə edə bilib. Bu şeirlər tarixi şəxsiyyətlərə
rəğbət və hörmətdən yaranıb. Şair
Məmməd Araz, Bəxtiyar Vahabzadə, Əli Kərim
poeziyasının zirvə əsərlərindən ilhamlanaraq
nəzirə yazıb. Bu yaradıcı şəxsiyyətlərin
şeirinin təsir gücü müəllifin şeir
dünyasını şəkilləndirib, yeni orijinal əsərlər
ortaya gəlib. Asim Yadigar "Vətən daşı olmayandan
olmaz ölkə vətəndaşı" deyən Məmməd
Araza üzünü tutaraq, vətənin həsrətinə
dözə bilməyib daşlaşmış insanlar kimi
yaşamağı öyrətməyi sevimli şairindən tələb
edir:
Şeirini güllə kimi tuşla
yağılarına,
Sözünü məlhəm eylə yurdun
ağrılarına,
İçini dərd qovurur, su səp
yanğılarına,
Ovundur bu milləti, kirit, a Məmməd Araz.
Bəxtiyar Vahabzadənin "Bir salama dəymədi"
şeiri ilə Asim Yadigarın "Salam" şeiri
arasında bağlılıq unudulmayan eşqin zamanın
sınağından necə keçməsi ilə əlaqədardır.
Hər iki şairin sevdiyinə ünvanlanan suallarının
fonunda gənclik məhəbbətinin həsrəti tərənnüm
olunur. Bəxtiyar Vahabzadə "Bir salama dəyməyən
eşqə ölüm yaraşır" deyirsə, Asim
Yadigar şeirini belə yekunlaşdırır:
"Salam" - dedin, salamın yaman gecikdi,
gülüm,
Sən anasan, mən ata... Qəlbim incikdi,
gülüm.
Gecikmiş salamını aldım qəlbimdə təşviş,
Nə yaxşı ki, bu sevgim bir salama dəyirmiş!
Əli Kərimin nankor oğuldan təkidlə istədiyi
ana borcu Asim Yadigarın şeirində başqa şəkildə
təzahür edib. Ali məktəbə daxil olan oğulun
anadan üz çevirməsi, oğulun ananın həsrətinə
etinasız yanaşması, ananın oğluna məktub
yazması mövzu baxımından eyni olsa da, Asim Yadigar
Əli Kərim şeirindən fərqlənən təsirli səhnələrlə
bədii nümunə ortaya qoyur. Asim Yadigar şeir daxilində
ana ilə oğlu qarşılaşdırır, onların
dialoqunu tərənnüm edir. Əli Kərimin oğlundan bir
xəbər çıxmırsa, Asim Yadigarın oğlu
anası öldükdən sonra geri qayıdır. Əli Kərim
"Qaytar ana borcunu, o borc sənin özünsən,
özünü qaytar geri" deyərək oğlu
düzgün yola çağırırsa, Asim Yadigar oğulun
qəlbində ana sevgisi oyadır. Son nəticədə,
şair belə bir fikri təbliğ edir ki, bir övlad olaraq
valideynlərimizin sağlığında onlara diqqət və
qayğı ilə yanaşmalıyıq:
Bilirdim gələcəksən dostların
görüşünə,
Demişdim bu məktubu qonşular versin sənə...
Son dəfə gözlərindən öpürəm,
oğul, sənin,
Sözüm güldür, başına səpirəm,
oğul, sənin.
Oğul necə gəlmişsə elə
qayıtdı geri,
Ürəyinin başında yanıq yeri, köz yeri.
Şairin yaradıcılığında "mən"
anlayışı ilk əvvəl diqqəti cəlb etsə də,
bu məfhumun içərisində müəllifin hiss və həyəcanlarından
əlavə cəmiyyət hadisələrinə açıq
münasibəti, ifşa və tənqid hədəfi ifadə
olunmaqdadır. Onun poeziya aləmi düşüncə
müstəvisinin dərinliyi ilə səciyyələnməkdədir.
Şairin "mən" anlayışının arxasında
həyatının vacib tarixlərinin yer aldığı
şeirlərlə yanaşı, vətən, xalq sevgisini,
Qarabağ, Təbriz həsrətini, sevən qəlbin fəryadını
görmək mümkündür. Deməli, birinci şəxsin
dilindən ifadə olunmasının arxasında şəxsi
istəklər deyil, xəlqi mahiyyət daşıyan amillər
dayanır. "Ulu Heydərimin yurdu Naxçıvan" deyən
şair bütöv Azərbaycan ideyasının təbliğatçısı
kimi çıxış edir:
Alışdım bu yerdə odsuz-alovsuz,
Qəlbimin Araztək axdı al qanı.
Bu yerdən baxanda bütöv görürdüm
İkiyə bölünmüş Azərbaycanı.
("Araz sahilində düşüncələr")
Para - para bölünübdür Vətənim,
Parasının parasına baxın bir.
Qan süzürəm yüz illərdir torpağa,
Ürəyimin yarasına baxın bir.
("Baxın bir")
Asim Yadigarın tənqid hədəfləri və təsir
dairəsinin gücünü nəzərə alaraq deyə
bilərik ki, ədəbi düşüncə cəmiyyət
hadisələrinə biganə deyildir. Vətəndaşlıq
mövqeyindən yanaşaraq həyatdakı
çatışmazlıqları satirik poeziya müstəvisindən
dəyərləndirmək bacarığı şairin
yaradıcılığının əsasını təşkil
edir. Dövlət orqanlarında öz vəzifələrinə
arxalanıb rüşvət alan, xalqın taleyinə laqeyd
olan, millətin gələcəyini öz şəxsi mənafeyinə
satan məmurlar onun tənqid atəşindən kənar
qalmamışdır. Bu cəhətdən onu Vətəndaş-Şair
adlandırmaq olar:
Nədənsə vəzifə kürsülərində
Gur çıxır "allah"ın sözü, səsi
də,
Özü, qohumları hələ bir yana,
"Allah"lıq eyləyir katibəsi də.
Çoxu vəzifədə "allah"dır bu
gün,
Asar da, kəsər də - ha de, ha
çığır.
O qədər "allahlar" görürəm,
vallah,
Allahın özü də yadımdan
çıxır.
"Allahlıq" iddiasında olan,
insanlığını itirən müqəvva adamların əksi
olan xeyirxah insanları gördükdə isə şair qəlbi
sevinir, ona yaxşılıq edən, həyatının
sınaqlarından uğurla çıxmasına köməklik
göstərən insanlara minnətdarlığını
bildirir. Akademik İsa Həbibbəyliyə həsr olunan
"Yaxşılar" şeiri buna sübutdur.
Nağılla başlayan həyatında öz qələmi,
öz sözü ilə iz qoymağı arzulayan şairin
yaradıcılığı da nağıllar aləminə
bir səyahəti xatırladır. Bu səyahətdə
şairin ürək ağrılarını, sevinc göz
yaşlarını, qəlbinin sirli məqamlarını
görmək mümkündür. Asim Yadigar "O mənim
ürəyim deyil" şeirində "ürəyində
heç nə yoxdur" deyən həkimə müraciətində
qəlbinin ağrılarını, Vətən sevgisini ifadə
ediblər:
Həkim, o ürəyi sən bir də yoxla,
Çatlamış torpaqtək olmalıydı o.
Ağrıdan, acıdan şələ bağlayıb
Yanıqlı muğamat çalmalıydı o.
Onun şeirlərinin bir qismində müraciət hədəfi
nəvələridir. Dostluqda vəfalı olmağı,
insanlara yaxşılıq etməyi nəvələrinə məsləhət
görən şairin şeirləri vəsiyyət xarakteri
daşıyır. Bu öyüd-nəsihətlərin təsviri
fonunda Təbriz həsrəti, vətən məhəbbəti
aydın hiss olunmaqdadır. Təbriz həsrətinə son
qoyan şairin əsas arzusu nəvələri ilə
Şuşaya getmək idi. Vaxtilə Şuşa dərdi ilə
incinən şair qəlbi müasir dövrdə vətən
torpağının işğaldan azad olunması nəticəsində
öz rahatlığını tapıb:
Bir arzum var ürəyimdə
Bir gün nəvələrimlə
əl-ələ tutub
Şuşanı gəzə biləydim.
Ürəyimi üzən dərdin
Özünü üzə biləydim.
Onda ürəyimdə qalmazdı
Bir nisgilim, bir dərdim.
Nəticədə, Asim Yadigarın kədəri də,
sevinci də şəxsi motivlərdən uzaqlaşıb milli
zəminə köklənir. Onun
yaradıcılığının ana xəttini təşkil
edən əsas mövzu aşağıdakı şeirdə
öz əksini dolğunluğu ilə tapmışdır:
Vətəndir dünyada hər şeydən əzəl,
İlk sevgim, son sevgim bu yurd, bu torpaq.
Məndən inciməsin sevdiyim gözəl,
Vətəni sevmişəm mən ondan qabaq.
Bu poeziyanın sehrində vətəni sevməyə
çağırış motivi güclüdür. Asim Yadigar
Azərbaycan poeziyasında Vətən və sevgi
anlayışlarını birləşdirən şairlərdəndir.
"Vətən şairi" və "Vətəndaş
şair" anlayışlarını öz şəxsiyyətində
cəmləşdirən Asim Yadigarın şəxsi hisslərinin
mayasında xalqa məhəbbət dayanır.
"Çox yaşamaq istəmirəm" deyən
şairin ömür yolu 70-ci pilləsindədir. Nəvələrinin
gözündə həmişə şux qalmaq arzusunda olan
Asim Yadigarın həyat kitabının yeni səhifələrində
də qələminin eyni həvəslə cəmiyyət
problemlərini işıqlandırmağa davam edəcəyini
yəqinliklə deyə bilərik.
Nurlanə MƏMMƏDOVA
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
525-ci qəzet.- 2024.- 15 fevral, ¹29.- S.11.