"Bu günün
mediasından, efir məkanlarından razı deyiləm"
XALQ ARTİSTİ MƏLƏKXANIM EYYUBOVA:
"MÜSAHİBƏ VERMƏYİNƏ PEŞMAN OLURSAN,
SÖHBƏTDƏN ELƏ BİR CÜMLƏNİ
BAŞLIĞA ÇIXARIRLAR Kİ, QALIRSAN MƏƏTTƏL"
Özünə peşə seçən kəs onun dəyərini
biləndə, bu, bir uğurun başlanğıcıdır.
Həm sənəti üçün, həm özü
üçün. Dəyərini bilib də, ona
ömrünü sərf edəndə, bu, insanın mənəvi
zənginliyidir. Düzdür, burada tale, alın yazısı
deyə həqiqətlər də var. Amma bununla belə,
Tanrı buyurub ki, səndən hərəkət, məndən
bərəkət. Və zamanla başlanğıcdakı
uğurun peşəkarına, sənətkarına,
ustadına çevriləndə, bu, artıq tək sənin
deyil, bir xalqın, bir millətin sərvəti olur. Dövran dəyişsə
də, zaman donunu təzələsə də, kökdən gələn
elə dəyərlər var ki, onları heç nə əvəz
edə bilməz. Bu baxımdan biz həqiqətən xoşbəxt
bir xalqıq ki, dünyanın bütün inkişaf mərhələlərini
yaşamaqla yanaşı, milli-mənəvi dəyərlərimizi,
adət-ənənələrimizi, yalnız bizə xas olan ədəb-ərkanımızı
layiqincə qoruyub saxlamağa nail olmuşuq. Nəsildən- nəslə
keçərək bu günümüzə qədər gəlib
çatan bu dəyərlər axarı ilə də davam edəcək.
Hər bir xalqı dünyada tanıdan bir siması
var. Aralarında bənzəri də var, eynisi də.
Əminliklə deyə bilərik ki, yeganə xalqıq ki,
yalnız bizə mənsub olan bir sərvətlə
dünyanı heyrətə gətirməyi, dilindən, irqindən
asılı olmayaraq, insanların ruhunu yerindən
oynatmağı bacarmışıq. Bu, sərvətin adı
muğamdır. Dünyanın elə bir qitəsi yoxdur ki,
ustad sənətkarlarımızın zəngulələrinin
səsinə milyonlar ayağa qalxmasın. Bu da Tanrının
bizə bəxş etdiyi alın yazısıdır.
Həftəni bir göz qırpımında başa
vurub gəlib çatdıq şənbəyə. Hər
şənbə isə oxucularımızın
görüşünə mütləq bir qonaq ilə gəlməliyik.
Hə, əziz oxucu, bu gün maraqlı, səmimi bir söhbətin
əlindən tutaraq səni ustad sənətkarımızla
görüşdürmək istədik. 16 yaşında musiqi
mədəniyyətinin beşiyi hesab olunan İtaliyanın səhnəsində
böyük tamaşaçı kütləsini heyrətə
gətirən həmin səsin sahibi bu gün illərin ona
qazandırdığı peşəkarlığı
böyük həvəslə, ürəklə gənc nəslə
öyrədir. Qonağımız xanəndə, muğam
ifaçısı, professor, Xalq artisti Mələkxanım
Eyyubovadır.
- Nəriman Həsənzadənin belə bir misrası
var: "Yaşadım, bilmədim bu dünya nədir"...
- Belə deyim, tarixən dünya bir narahatlıq
burulğanında həmişə çalxalanıb. O
narahatlığın içində rahatlığı yaradan
isə insan övladı özü olub. Amma narahatlıq da kənardan
bizə sakit dayanaraq baxmayıb ki... Biz də ona qatlana-qatlana
yaşamağı bacarmışıq. Bu dünyada hərənin
öz payı, öz qisməti var, alın yazısı var.
Ona görə də
Tanrının bizə bəxş etdiyi bu qədəri
bir-birinə həsədlə, onda var, məndə niyə
yoxdur deyə düşüncələrilə yaşamağa
dəyməz. Çünki hər şeyin
yaxşısını bilən tək Allahdır. İstənilən
halda şükürlə yaşamağı bacaran xalqıq və
buna görə də mükafatımızı Tanrı verir.
- Aşıq ailəsində anadan olan gələcəyin
sənətkarı...
- Mən bunu dəfələrlə mətbuatda da
demişəm, efirlərdə də səsləndirmişəm.
Yeni və gələcək nəslin də bilməsi
üçün yeri düşəndə yenə də deyirəm. Bəli,
aşıq ailəsində dünyaya gəlmişəm,
kökümüz aşıq Mirzə Bilalın nəslinə
bağlıdır. Lakin bibimin övladı
olmadığından körpə vaxtından məni
qızlığa götürüb və Bakıda
böyümüşəm. Kiçik yaşlarımdan
oxumağımı hiss edən bibim onun tək övladıyam
deyə, məni bacarığım üzrə istiqamətləndirərək
zənginləşdirməyə çalışıb.
- Bir sözlə, sizi kəşf edib...
- Musiqi üzrə püxtələşməyimin əsasını
qoyub deyərdim. Qarmon üzrə musiqi təhsili
almışam. Evdə kiçik bir dəf vardı.
Özü çox məharətlə o dəfi çala
bilirdi, eyni zamanda mənə də öyrədirdi. Mən
qarmonda ifa edəndə, ana olan bibim dəfin ritmi ilə
ifamı müşayiət edərdi. Oxumağımdan
savayı, bu, mənim üçün əsl məktəb idi
və artıq muğam üçlüyünün tərkibində
çıxış edəndə əlimdə qaval kifayət
qədər formalaşmış idim. Məktəb illərində
özfəaliyyət dərnəklərində iştirak
edirdim, Ə.Cavanşirovun rəhbərlik etdiyi uşaq xorunun
solisti idim. Məktəbi bitirəndən sonra o zaman
M.A.Əliyev adına İncəsənət İnstitutu adlanan
ali məktəbə daxil oldum. Orada muğam şöbəsi
olmadığından mən "Musiqili komediya
aktyorluğu" fakültəsində təhsil almağa
başladım. Bu əsnada bir şeyi xüsusi vurğulamaq
istəyirəm. Nə yaxşı ki, mən həmin
fakültəni bitirmişəm. İstənilən halda mən
muğamı öyrəndim. Lakin orada elə fənlər tədris
olunurdu ki, bu günün tələbələri onlardan bixəbərdir.
Səhnə hərəkəti, səhnə
danışığı, səhnə plastikası, aktyor sənəti
- bunların hamısı bir ifaçıya mütləq
şəkildə lazımdır. Xanəndəlik səsim var,
oxumaq kifayət edər demək deyil. Xanəndə səhnəyə
atdığı addımdan tutmuş bütün hərəkətlərinə
qədər tamaşaçını cəlb etməlidir ki,
ifasını maraqla dinləsinlər. 3-5 dəqiqəlik bir
muğamda və ya ifada xanəndə bir obraz yaratmağı
bacarmalıdır. Onu müşayiət edən istər trio
olsun, istər ansambl hər biri ilə salamlaşmağın,
ifa bitəndən sonra tamaşaçıya təzim etməyin
hər birinin öz mədəniyyəti var. Səhnədən
çıxanda bunu elə məharətlə etmək
lazımdır ki, arxanı zala çevirməyəsən. Yəni
çıxdım, oxudum, baş əyib getdim kimi bir
anlayış yoxdur xanəndəlikdə. Təəssüf
ki, bu gün muğam şöbəsində təhsil alan gənclərə
bu fənlər ya az keçilir, ya da heç keçilmir,
lakin mən öz növbəmdə zamanında öyrəndiyim
incəlikləri tələbələrimə ötürməyi
vacib bilirəm. Yazdığım bir çox metodik vəsaitlərdə
bunlar öz əksini tapıb. Çünki bütün bu səhnə
mizanlarını bilən və bu məktəbdən keçən
ifaçı zamanla xalqın sənətkarına,
ustadına, şəxsiyyətinə çevrilir.
Qazandığın bu dəyəri qorumaq isə çox
çətindir.
- Yəni...
- Bunu dəfələrlə demişəm, mən bu
günün istər mediasından, istərsə də efir məkanlarından
razı deyiləm. Nə hər dəvət olunan verilişə
gedirəm, nə də müsahibə verirəm. Əgər
verilişə gedirəmsə, sənət çevrəmə
mütləq şəkildə diqqət edirəm. Sosial şəbəkələr
müsahibə istəyir. Etiraz etməyib müsahibə verməyinə
peşman olursan. Söhbətdən elə bir cümləni
başlığa çıxarırlar ki, qalırsan məəttəl.
Böyük-kiçik, hörmət-izzət
anlayışı yox dərəcəsindədir desəm,
inanın düz olar. Bəli, dünyaya inteqrasiya
lazımdır, lakin bu, bizim öz dəyərlərimiz
daxilində baş verərsə,
daha çox qazanmış olarıq. Biz Avropa deyilik, biz
özünün mentaliteti, milli-mənəvi dəyərləri
olan və bunlarla dünyanı heyrətləndirməyi bacaran
xalqıqsa, qərbin eybəcərliyi mənim nəyimə
lazımdır? Yaxşı efirlərimiz var, bunu inkar etmək
olmaz. Lakin təəssüf ki, bir neqativlik yaxşılara
kölgə salmağı bacarır. Bizim nə
ağbirçəklərimiz, nə ağsaqqallarımız
bu gün efirlərdə gördüyümüz ucuz şou
yaradanlar olmayıb. Qısası, mən bu mənzərələrdən
çox utanıram və aldığım dəvətləri
saf-çürük etmədən, əslinə-astarına baxmadan,
kimlərlə efiri paylaşacağımdan əmin olmadan
verilişlərə qatılmıram. Buna çox vaxt kapriz
donu geyindirirlər, amma bu, qəti kapriz deyil. Bu, özünə
hörmət, xalqına dəyər verən bir sənətkarın
sağlam düşüncəsidir. İllərlə
damla-damla qazandığımız adı, ləyaqəti,
şərəfi özünü cəmiyyətin gözünə
soxmağı bacaran savadsız bir toplumun əlində
bayrağa çevirməsinə yol verə bilmərik.
- İlk səhnə...
- Ali məktəbə qəbul olunanda "İrs"
folklor ansamblı yarandı. Bu ansamblın yaranması Ulu
öndərin öz təşəbbüsü idi və onu hər
zaman dəstəkləyirdi. 80-ci illərdə qədim musiqi
alətlərinin müşayiətilə qədim xalq
mahnılarını araşdırıb tapmaq, milli musiqimizə
dəyər vermək o dövr üçün o qədər
də asan deyildi. "İrs" üçün İçərişəhərdə
keçmiş muğam teatrının məkanında yer
ayrılmışdı. Orada maraqlı
çıxışlar təqdim edirdik, xaricdən gələn
qonaqların qarşısında mütləq
çıxışlarımız olurdu. Bu, təkcə
mahnı və muğam ifası deyildi. Burada qonaqlar ifamızda
səhnələşdirilmiş kiçik tamaşalara
baxmış olurdu. Ulu öndər həmişə
çıxışlarımızda iştirak edirdi. Mən də
elə institutun ilk illərindən həmin ansamblın solisti
oldum. Neçə il bu ansamblla çalışdım,
dünyanın çox ölkələrinə səfərlər
etdik. İlk səfərim İtaliyaya olmuşdu. Böyük
heyrətlə qarşılanmışdı
çıxışımız. İfam o qədər maraq və
təəccüb doğurmuşdu ki, mənə bülbül
səsli qız adı vermişdilər. Zənn edirdilər
ki, boğazımın içində nəsə var.
İnstitutu bitirəndən sonra S.Ələsgərov məni
S.Rüstəmov adına Xalq Çalğı Orkestrinə gətirdi.
Bu, elə dövr idi ki, bizim Şövkət Ələkbərova,
Gülağa Məmmədov, digər korifeylərimizin yaşa
dolan vaxtına təsadüf edirdi və yeni ifaçılar
onların yolunu davam etməli idilər. Uzun illər orkestrin
solisti oldum. 1994-cü ildə mərhum Həbib Bayramov məni
Ə.Bakıxanov adına Xalq Çalğı Alətləri
ansamblına dəvət etdi. O, dünyasını dəyişəndən
sonra ansambla Möhlət Müslümov rəhbərlik etməyə
başladı. Burada həm dəstgahlarımızı,
muğamlarımızı ifa edirdim, həm də ansamblın
nəzdində C.Qaryağdıoğlu adına muğam
üçlüyündə də
çalışırdım. Bu trio ilə Azərbaycan
muğamını, mədəniyyətimizi dünyada
nümayiş etdirmişik.
- Amma Leyli rolunda bircə dəfə
çıxış etdiniz...
- Tələbəlik illərimdən məni operaya dəvət
etmişdilər, lakin "İrs"dən buraxmadılar.
Artıq 1995-ci ildə dedim ki, mən də operada oynamaq istəyirəm
və bir il sonra "Leyli və Məcnun"da Alim
Qasımovla tərəf müqabili kimi Leyli obrazını
yaratdım. Bu əsəri Azərbaycan operasının misilsiz
incisi hesab edirəm və ona görə də Leyli rolunda
oynamaq istəyimi gerçəkləşdirdim. Davamlı
olması üçün mən operanın solisti olmalı
idim, lakin bu, mənim yaradıcılığımla uyğun
gəlmirdi. Elə ona görə də bir dəfə də
olsa, Leylini oynadım ki, arzum ürəyimdə qalmasın.
- Ailə qurandan sonra sənətinizə bir qadağa
qoyuldu...
- Həyat yoldaşımla demək olar ki, kiçik
yaşlarından bir yerdə böyümüşük,
çünki ailələrimiz çox yaxın olub. Onda
çox qısqanclıq vardı deyə, belə bir hal oldu.
Lakin onun böyükləri mənim sənətimə dəstək
verdilər, həmişə ifalarımdan zövq
aldıqlarını bildirirdilər. Hamının bir səslə
Mələkxanım sənətdə olmalıdır kimi
fikirləri həmin buzu əritdi və dedi ki, sıradan bir
oxuyan olsaydın çətin ki, fikrimdən
daşınardım. Sənətdə yeri görünəcək
bir insanı yaradıcılıqdan uzaqlaşdırmaq olmaz deyərək,
özü də mənə dəstək oldu. Yəni
bülbülü qəfəsdə saxlamaq olmazdı. Həyatımdan
çox razıyam, xoşbəxt qadın, xoşbəxt
anayam. Övladlarımızın ikisi artıq ailə
sahibidir. Qızımız Nəzrin işlərilə göz
önündədir, sonbeşik oğlumuz Nicat isə ADA
Universitetinin ikinci kurs tələbəsidir.
Bir qadının rahat ailəsi varsa, bu, hər şeyə dəyər.
- Mələkxanım Eyyubova həm də pedaqoqdur...
- 1997-98-ci illərdə nə Milli Konservatoriyamız
vardı, nə İncəsənət Universitetində
muğam şöbəsi. Yalnız İncəsənət
Gimnaziyasında muğam ifaçılığı tədris
olunurdu. O zaman gimnaziyanın direktoru mərhum Oktay Rəcəbov
idi. Onun dəvətilə bir neçə il orada fəaliyyət
göstərdim. 2000-ci ildə Azərbaycan Mədəniyyət
və İncəsənət Universitetində muğam
fakültəsi açıldı və artıq 23 ildir gənc
nəslə muğamın incəliklərini öyrədirəm.
Milli Konservatoriya açılandan sonra ora da dəvət
aldım və paralel olaraq bir müddət
çalışdım da. Lakin vaxt çatdırmaq
baxımından ayrılmalı oldum. Hazırda çox
bağlı olduğum Mədəniyyət və İncəsənət
Universitetinin professoruyam. 2005-ci ildən etibarən ölkənin
Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü
və Heydər Əliyev Fondunun dəstəyilə gənc
istedadların üzə çıxması
üçün Muğam
Televiziya Müsabiqəsi keçirilir. VII və VIII Muğam
müsabiqələrində münsiflər heyətinin
üzvü olmuşam. Ötən il universitetimizin 100 illiyilə
əlaqədar ölkə başçısının fəxri
diplomuna layiq görüldüm. Qazandığım
uğurlara, fəxri adlara görə dövlətimə və
xalqıma borcluyam.
- Muğamdan danışaq...
- Muğam sehrli bir dünyadır. Muğam bu millətin
damarında axan qanıdır. Muğam elə bir dəryadır
ki, ora baş vurmayan bir azərbaycanlı yoxdur. Bizim
anaların balalarına çaldığı laylay belə,
muğam üstündədir. Muğamı heç bilməyən
ana istər-istəməz bu laylayda segahı ifa edir. Azərbaycan
hər bir dövrdə özünün sərvətlərilə
tanınıb. Azərbaycan mədəniyyətinin
möhürüdür muğam. Sovet dövründə qastrollara gedəndə bizə
Rusiyadan gələn sənətkarlar kimi baxırdılar. Amma
şükürlər olsun ki, bu gün biz müstəqil,
üstəlik, qalib bir ölkə kimi dünyada
tanınırıq və bu hissin əvəzi yoxdur. Muğam
möhtəşəm bir zalı ayağa qaldırmağı
bacaran bir möcüzədir. Dünyada bizim muğama aludə
olanlar var. Haqqında araşdırmalar aparır, kitablar
yazırlar. Cefri adında bir amerikalı var, gəldi burda
kamança çalmağı öyrəndi və gedib vətənində
çalır. Bizim muğam bax, budur.
- Ruhunuza yaxın muğam yəqin ki var...
- Bu sualı ara-sıra eşidirəm, amma içində
bütün muğamları yaşadan insan üçün
cavab tapmaq çox çətindir. Bu bilirsiz nəyə bənzəyir?
Hansı ana bir balasını digərindən çox istədiyini
deyə bilir? Hansı muğamı oxuyursansa, deyirsən ki,
ilahi, bunun bənzəri varmı? Bilirik ki, musiqinin dili yoxdur.
Əgər biz muğamı dünya
tamaşaçısına hisslərimizlə, səsimizlə
çatdırırıqsa və həmin tamaşaçı
sözləri belə anlamadan, ifadan dəhşətə gəlirsə,
mənim üçün muğamlar arasında fərq ola bilməz.
- Azərbaycan musiqisinin sütunu hesab edilən iki qol
arasında hələ də fikir ayrılığı
qalmaqdadır - aşıq sənəti, ya muğam?
- İlk yaranan ozandır, yəni aşıq sənəti.
Bunu inkar etmək olmaz.
- Ömrümüzdən keçən 44 gün...
- O günləri yaşamaq üçün biz 30 il
yol gəldik. Bu illərdə getdiyimiz səfərlərdə
sənətçi olsaq da, içimizdə bir siyasət
vardı. Səhnədəki
çıxışımızla hər
sözümüzü deyirdik. Repertuarımızda,
ifamızda, səsimizdə, zənguləmizdə, ritmimizdə
bir döyüşçü, cəngavər olduğumuzu
göstərməyi bacarırdıq. Çox çətin
idi, amma biz səsimizi dünyaya çatdırmalıydıq.
Əsgərlərimizin qarşısında, cəbhə
bölgələrimizdə daima onların yanında
olduğumuzu sənətimizlə göstərdik. Heç bir
ana müharibə istəməz, lakin Vətən
torpağının düşmən tapdağı altında
qalmasına da dözməz. Azərbaycan anasının bu illər
ərzində yetişdirdiyi oğullar uzaqgörən bir sərkərdənin
siyasətilə həmin 30 ili canı, qanı bahasına 44
günə qaytardı. Bu gəncliklə öyünməyə
dəyər.
- Azad Qarabağda ayaq basdığınız ilk məkan...
- Şuşa... Mən Şuşada son olan və ora
ilk ayaq basan sənətkaram. 1992-ci ilin yanvar ayında
Şuşada böyük bir tədbirdə Zahid Quliyevlə
çıxış etdik. Böyük bir çətinliklə
Bakıya qayıda bildik. Qalmağa imkan yox idi deyə, gecə
ilə qayıtmalı olduq. Yoldaşım da yanımda idi.
Bizi polislər dağların arası ilə gətirib qatara
mindirdilər və sağ-sol kupelərdə ermənilər
vardı. Belə bir vəziyyət yaşamışdıq
onda. Sonra ilk "Xarıbülbül" festivalında və
VIII Muğam Televiziya Müsabiqəsinin yekun konsertində də
orada oldum. Daha sonra bir il əvvəl yubileyimlə əlaqədar
dövlət televiziyası haqqımda film çəkdi və
ilk kadr Cıdır düzü
ilə başladı. O qayalıqda dayananda keçirdiyim hisslərin
inanın izahı yoxdur. İstər-istəməz o
qayalıqları yalın əllə dırmaşan
oğullarımızı görür insan sanki.
Qayalığın üstü bütün tikanlıq idi və
mən uzun libasın altında ayaqları yalın
dayanmışdım. Redaktor ordan deyirdi ki, tikanlar zədələyər
sizi. Düşünürdüm ki, bir tikan zədəsi mənə
nə edəcək ki... Bu qayalarda oğullarımızın
qanı axıb, nəfəsləri hələ də
ordadır, bilmədiyimiz nələr yaşanıb bu
qayalarda... Etiraf edim ki, Şuşada ağır hisslər bir
növ insanı təqib edir.
- Bəlli bir ömür yaşamısız. Bu zaman kəsiyindən
geri boylananda heyifsiləndiyiniz bir məqam...
- Bilmirəm, bəlkə bu, mənim bürcümdən
irəli gəlir, hər şeyi ölçüb-biçən
insanam. Qoyduğum hər şeyin yerini, gördüyüm hər
işin vaxtını, saatını dəqiq bilirəm, yəni
istisna heç nə ola bilməz. Özümdən savayı
məni idarə edən daha bir Mələkxanım var və
o, digərinin düzünü də görür,
yanlışına etirazını bildirib tənqid də edir.
Bu baxımdan heyifsilənəcək nəsə
xatırlamıram. Düzdür, səhv etmək insanlardan uzaq
deyil, lakin həmişə ağılla
düşündüyümdən ciddi səhvlərim
olmayıb. Çünki həyatda şərəflə,
elimin-obamın, millətimin, dövlətimin, xalqımın,
ailəmin adına layiq yaşamaq, çalışmaq,
onları uca tutmaq ən ali amalım olub. Belə ömür
yaşamağı hamıya arzu edirəm.
SÖZARDI: Nə gizlədim, onu adətən efirlərdə
gömüşəm. Geyimli-keçimli, özünə
baxımlı bir xanım, mahir sənətkar kimi. Bir
saatlıq söhbət əsnasında isə onu qonaqpərvər
bir ev sahibəsi, kökünə çox bağlı bir
övlad, milli-mənəvi dəyərləri yüksək
tutan bir azərbaycanlı xanımı, gələcək nəsil
üçün narahatlığını gizlədə bilməyən
ana kimi tanıdım. Məncə, bu, kifayət edər.
Tamilla M-zadə
525-ci qəzet.- 2024.- 3 fevral, ¹21.- S.20;21.