Ermənistanın
müharibə cinayətlərinin əyani sübutu - kütləvi
məzarlıqlar
Bu günlərdə Xocalının Əsgəran qəsəbəsində
daha bir kütləvi məzarlıq aşkar edilib. Əsgəran
qalasının yaxınlığında aşkarlanan,
Xocalı soyqırımı qurbanlarına aid olduğu ehtimal
edilən məzarlıqda ən azı 8 insan qalığı
var. Amma ərazidə olan müvafiq qurumların nümayəndələri
orada daha çox insana aid qalıqların olduğunu
düşünürlər.
Azərbaycan Respublikası Əsir və itkin
düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla
əlaqədar Dövlət Komissiyasının
yaydığı məlumatda da Əsgəranda tapılan
kütləvi məzarlıqda basdırılanların
Xocalı sakinləri olması ehtimal edildiyi vurğulanıb. Məlumatda
qeyd edilib ki, 2023-cü ilin sentyabr ayında keçirilmiş
lokal xarakterli antiterror tədbirlərindən sonra Beqlaryan
Raşid Aramayisi Birinci Qarabağ müharibəsi
dövründə azərbaycanlı əsir-girovlara işgəncə
verməkdə, eləcə də sülh və insanlıq əleyhinə,
müharibə cinayətlərini törətməkdə
şübhəli bilinərək saxlanılıb və Azərbaycan
Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 112, 113, 115.2,
279.1 və 318.1-ci maddələri ilə ittiham elan olunmaqla təqsirləndirilən
şəxs qismində cinayət məsuliyyətinə cəlb
edilib:
"Adıçəkilən şəxs ifadənin
yerində yoxlanılması istintaq hərəkəti
zamanı, özünün də daxil olduğu qanunsuz erməni
silahlı birləşmələri tərəfindən əksəriyyəti
qadın, uşaq və yaşlı insanlardan ibarət 200 nəfərədək
mülki şəxsin 26 fevral 1992-ci il tarixində Əsgəran
qalasına yaxın ərazidə pusquya salınaraq avtomat
silahlardan atəş açılmaqla qətlə yetirildiyini
və həlak olanların üzərilərindəki şəxsi
əşyalar talan edildikdən sonra meyitlərin həmin ətrafda
basdırıldığını bildirib, cinayət əməllərinin
törədildiyi yerləri əyani şəkildə göstərib.
Ötən ilin noyabr ayında Əsir və itkin
düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla
əlaqədar Dövlət Komissiyasının
İşçi qrupu aidiyyəti qurumların mütəxəssis
heyətinin iştirakı ilə Raşid Beqlaryanın
göstərdiyi ərazidə axtarış və
qazıntı işlərinə başlayıb.
Hava şəraitinin əlverişsiz olması
qazıntıların müvəqqəti
dayandırılmasına səbəb olsa da, sonradan Əsgəran
qalası ətrafında axtarış və qazıntı işləri
yenidən aparılmağa başlanılıb, qazıntı
prosesində Xocalı soyqırımı zamanı qətlə
yetirilmiş vətəndaşlara aid olduğu ehtimal edilən
8 nəfərdən artıq şəxsin meyitinin
basdırıldığı kütləvi məzarlıq
aşkarlanıb.
Ərazidə axtarış, qazıntı və
ekshumasiya işləri davam etdirilir".
Məlumdur ki, Ermənistan həm Birinci Qarabağ, həm
də İkinci Qarabağ müharibələrində
amansız müharibə cinayətləri törədib.
Xüsusilə, Birinci Qarabağ müharibəsində xeyli
sayda, 4 min nəfərə yaxın insanımız itkin
düşüb. Onlardan 3171 nəfəri hərbçi, 719 nəfəri
isə mülki şəxsdir. Mülki şəxslərdən
71 nəfəri yetkinlik yaşına çatmamış
uşaq, 267 nəfəri qadın, 326 nəfəri
yaşlı insandır. Əldə olunmuş sübutlar
göstərir ki, itkin düşmüş hərbçilərimizin
xeyli hissəsi döyüş meydanlarında deyil, əsir düşərgələrində
dəhşətli işgəncələr nəticəsində
qətlə yetiriliblər. Bu işgəncələrin izləri
tapılan kütləvi məzarlıqlardakı insan sketlərində
də özünü göstərib. Xocavəndin Edilli kəndində
aşkarlanan kütləvi məzarlıqlardakı
qalıqlarda skeletlərin əlləri və ayaqlarının
məftil və kəndirlə bağlandığı məlum
olub.
Erməni vandalizminin sübutu olan kütləvi məzarlıqlardan
biri də Kəlbəcərin Başlıbel kəndində
aşkar edilib. Ermənilər insanlıq əleyhinə
ağır cinayətlərindən birini məhz burada törədiblər.
1993-cü il aprelin əvvəllərində Kəlbəcərin
ermənilər tərəfindən işğalından sonra 2
minə yaxın əhalisi olan rayonun Başlıbel kəndinin
73 sakini evlərini vaxtında tərk edə bilməyib və
düşməndən qorunmaq üçün dağlara
çəkilərək kahalara
sığınmışdılar. Onlar kahalarda cəmi 18 gün
gizli yaşaya biliblər. Aprelin 18-də ermənilər sakinlərin
sığındığı kahaların yerini
aşkarladıqdan sonra onların üzərinə silahlı
hücuma keçiblər. Nəticədə sakinlərdən
14 nəfər girov götürülüb, 18 nəfər qətlə
yetirilib. Sağ qalan 30 nəfər isə sığınacaq yerlərini
kəndin ərazisindəki digər kahalara dəyişərək
mühasirə həyatını davam etdirib. Onlar 113 gündən
sonra - iyulun 17-də sığınacağı tərk edərək
yalnız gecələr hərəkət etməklə gizli
dağ yolları vasitəsilə Ermənistan ordusunun
mühasirəsindən çıxa biliblər. Həmin şəxslər
dəfələrlə ölümlə üz-üzə gəlib
və günlərlə ac-susuz qalıblar. Gecələr
dörd sutka piyada yol qət edən 29 nəfər 1993-cü
il iyulun 22-də Daşkəsən rayonunun ərazisinə
keçə biliblər. Amma 1 nəfər - Ələsgər
Ələsgərov doğma torpağını tərk etməyərək
Başlıbeldə qalıb. Ələsgər Ələsgərov
bu günədək itkin sayılır və onun barəsində
hər hansı məlumat yoxdur. Başlıbelin
işğalı zamanı erməni quldurları tərəfindən
30-dan çox insan öldürülüb. Ermənilər
Başlıbel kəndini işğal edərkən İkinci
Dünya müharibəsi iştirakçısı olan bir nəfəri
- Hüseyn Hüseynovu diri-diri yandırıblar. 19 nəfər
kənd sakini (qadın, uşaq və qoca) isə
işğalçı erməni hərbçiləri tərəfindən
girov götürülüb.
Bundan başqa, 1992-ci il aprelin 7-dən 8-nə keçən
gecə Ermənistan silahlı qüvvələri Kəlbəcər
rayonunun Ağdaban kəndində 67 sakinini işgəncələrlə
qətlə yetirib. İki nəfərin taleyindən indiyədək
xəbər yoxdur.
Növbəti belə məzarlıq Şuşanın
Daşaltı kəndində tapılıb. 1992-ci ilin
yanvarında uğursuz Daşaltı əməliyyatı
zamanı 90-a yaxın azərbaycanlı həyatını
itirib. Onlardan 30 nəfərə yaxını itkin
düşmüş sayılırdı.
Ermənilər ən böyük və amansız qətliamı
məhz Xocalıda törədib. Onlar Birinci Qarabağ
müharibəsində amansızcasına qətlə yetirdikləri
azərbaycanlıları kütləvi məzarlıqlarda
basdıraraq izləri itiriblər. Xocalı
soyqırımı zamanı girov götürdükləri
1275 nəfərdən 150-sinin taleyi bu günədək məlum
deyil. Ermənilər əsir və girovlarla rəftara dair
bütün beynəlxalq konvensiyaları pozaraq etnik və dini
nifrət zəmində, amansız işgəncələrlə
soydaşlarımızı qətlə yetiriblər.
Yada salaq ki, ümumilikdə Vətən müharibəsindən
bu yana azad edilmiş ərazilərdə 10-dan çox kütləvi
məzarlıq aşkarlanıb. Onların arasında Ağdam
rayonunun Sarıcalı, Şuşa rayonunun Daşaltı, Xocavənd
rayonunun Edilli, Xocalı rayonunun Fərrux, Füzuli rayonunun Yuxarı
Seyidəhmədli kəndlərinin ərazisində, habelə
Kəlbəcərdə, Ağdamda və digər
yaşayış məntəqələrində kütləvi
məzarlıqlar var. Lakin azad edilmiş ərazilərimizin
kütləvi şəkildə minalarla çirkləndirilməsi
ehtimal olunan qəbir yerlərinin tapılmasında maneə yaradır.
Ərazilər minlaradan təmizləndikcə bu istiqamətdə
də işlər davam etdirilir.
Azərbaycanın insan hüquqları üzrə
müvəkkili (Ombudsman) Səbinə Əliyeva
işğaldan azad olunan Xocalı rayonunun Əsgəran qəsəbəsində
qala divarlarının yaxınlığında kütləvi
məzarlığın aşkar edilməsi faktı ilə
bağlı beynəlxalq təşkilatlara
çağırış edib. Müvəkkilin bəyanatında
vurğulanıb ki, Xocalı rayonunun Əsgəran qəsəbəsi
ərazisində Xocalı soyqırımı zamanı qətlə
yetirilən sakinlərə məxsus olması ehtimal edilən
növbəti kütləvi məzarlığın aşkar
edilməsi faktı Ermənistanın Azərbaycana
qarşı insanlıq əleyhinə ən ağır cinayət
olan soyqırımı törətdiyini bir daha təsdiqləyir.
Azərbaycan dəfələrlə Ermənistan tərəfindən
törədilmiş soyqırımı cinayətləri ilə
əlaqədar beynəlxalq təşkilatlara müraciət
olunmasına baxmayaraq, bu soyqırımı faktlarına hələ
də beynəlxalq səviyyədə hüquqi qiymət verilməyib,
çoxsaylı cinayətlərin törədilməsində
təqsiri olan şəxslər məsuliyyətdən kənarda
qalıb.
Onu da qeyd edək ki, rəsmi İrəvan mina xəritələrində
olduğu kimi, bu itkin düşmüş şəxslərin
taleyinə aydınlıq gətirilməsi ilə bağlı
məsələdə əməkdaşlıqdan
yayınır. Bu mövzu Brüsseldə Avropa İttifaqı
Şurasının sədri Şarl Mişelin vasitəçiliyi
ilə aparılan Azərbaycan-Ermənistan normallaşma prosesi
zamanı da gündəmə gətirilmişdi. Ötən il
15 iyul görüşündə və ondan əvvəl də
Prezident İlham Əliyev, Ermənistan Baş naziri Nikol
Paşinyan və Şarl Mişelin vasitəçiliyi ilə
baş tutmuş üçtərəfli görüşdə
itkin düşmüş şəxslərin taleyinin müəyyənləşdirilməsi
və minaların təmizlənməsi istiqamətində əməkdaşlığın
təmin edilməsinin vacibliyi müzakirə edilib. Mişel
görüşdən sonra keçirdiyi mətbuat
konfransında deyib: "Mən bir daha tərəfləri
mümkün qədər çox infromasiya mübadiləsi
etməyə çağırdım".
Prezident İlham Əliyev bu mövzuya toxunaraq deyib ki,
Birinci Qarabağ müharibəsi dövründən 3890 azərbaycanlı,
o cümlədən, təqribən 200 uşaq indiyədək
itkin düşmüş hesab edilir: "Biz erməni tərəfinə
kütləvi məzarlıqların yerini göstərmələri
barədə müraciət etmişik, lakin hələ cavab
yoxdur. Mən bilmirəm niyə. Yəqin onlar başa
düşürlər ki, orada, sadəcə, hərbi cinayətlərin
sübutları olacaq. Lakin bununla belə biz tələb edirik
və yeri gəlmişkən, Avropa İttifaqı da bu məsələ
ilə bağlı fikrini bildirib ki, kütləvi məzarlıqların
yeri bizə təqdim edilsin. Çünki ehtimal çox
böyükdür ki, hər şey Qarabağdadır, bizim
işğaldan azad etdiyimiz ərazilərdədir".
Görünən odur ki, müxtəlif bəhanələrlə
qeyd edilən məsələlərdə əməkdaşlıqdan
imtina edən Ermənistan rəhbərliyi bununla da regionda
sülhün irəliləməsinə, təhlükəsizliyin
təmininə əngəl yaradır. Ermənistan cinayətkar
əməlləri ortaya çıxmasın deyə əməkdaşlıqdan
yayınsa da, məzarlıqların aşkarı və həmin
ərazilərə xarici KİV-lərin də dəvət
olunması onu göstərir ki, İrəvan öz cinayətlərinin
izini itirə bilməyəcək. Eyni zamanda Ermənistanın
İkinci Qarabağ müharibəsində törətdiyi dəhşətli
müharibə cinayətləri var. Söhbət
döyüş bölgəsindən kənarda yerləşən
ərazilərimizdə - Gəncədə, Bərdə də
mülki insanlarımıza qarşı törədilən
cinayətlərdən, dinc yaşayış məntəqələrinin
bombalanmasından gedir. Ermənistan hakimiyyətinin
tapşırığı əsasında təkcə Gəncə
və Bərdə deyil, eyni zamanda, Yevlax, Beyləqan, Tərtər,
Qəbələ, Goranboy, Ağcabədi, Xızı və digər
şəhər və rayonlarımız ballistik raketlər və
digər ağır artilleriya qurğularından atəşə
tutulub. Bu hərbi təcavüzlər nəticəsində
12-si uşaq, 27-si qadın olmaqla, 93 mülki şəxs həlak
olub, 454 mülki vətəndaş yaralanıb, ümumilikdə
12292 yaşayış və qeyri-yaşayış sahəsinə
ziyan dəyib.
Bütün bunlar Ermənistanın beynəlxalq
hüquqi məsuliyyətə cəlb olunması
üçün əsaslı dəlillərdir. Təcavüzkar
ölkə gec-tez bu cinayətkar əməllərinə
görə cavab verməli olacaq.
Pərvanə SULTANOVA
525-ci qəzet.- 2024.- 10 fevral, ¹26.- S.5.