"Ekoloji təmiz nəqliyyatın
artımı ətraf mühitin qorunması üçün
vacibdir"
2023-cü ilin yanvar ayında Azərbaycana 102 milyon
620,56 min ABŞ dolları dəyərində 6881 ədəd
müxtəlif təyinatlı avtomobil idxal olunub. Dövlət
Gömrük Komitəsinin (DGK) məlumatına görə,
bu, 2022-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə
müvafiq olaraq 50,44faiz və 21,04 faiz çoxdur.Bu avtomobillərin
119-u (4 milyon 937,88 min ABŞ dolları dəyərində)
yalnız elektrik mühərriklə hərəkətə gətirilən
nəqliyyat vasitələridir. Bu isə ölkəyə idxal
olunan elektromobilin 9,2 dəfə artması deməkdir.
Nəqliyyat məsələləri üzrə ekspert
Eldəniz Cəfərov deyir ki, son dövrlər inkişaf
etmiş ölkələrdə, eləcə də
dünyanın bütün ölkələrində elektrikli və
hibrid tipli avtomobillərə keçid edilir. Artıq ekoloji vəziyyət
elə bir həddə gəlib çatıb ki, insanlıq, bəşəriyyət
məcburdur ki, bu sistemə keçsin: "Son zamanlar Azərbaycana
yeni, ekoloji cəhətdən təmiz avtomobillərin
idxalının stimullaşdırılması ilə
bağlı çox güzəştlər edilib. Ötən
il ekoloji təmiz avtomobil sektoru ilə bağlı 2 dəfə
güzəşt tətbiq edilməsi ölkəmizdə bu sahənin
inkişafı ilə bağlı ciddi addımlar
atıldığını göstərir. Bu da elektromobillərin
Azərbaycanda təşviqi istiqamətində aparılan
uğurlu işlərin tərkib hissəsi, avtomobil parkının
yenilənməsi istiqamətində atılan ən
mühüm addımlardandır. Elektromobillərin
sayının artırılmasının
stimullaşdırılması, ilk növbədə ətraf
mühitin mühafizəsi ilə bağlıdır".
Ekspertin sözlərinə görə, bu gün
ölkədə elektromobillərin sayı elektrikdoldurma məntəqələrinin
sayına mütənasibdir: "Bu o deməkdir ki, elektromobillərin
sayı artdıqca elektrikdoldurma məntəqələrinin
sayı da artır və yaxud da əksinə, elektrikdoldurma məntəqələrinin
sayı artdıqca elektrik mühərrikli avtomobillərin
sayı artır. 2022-ci ilin sonunda Azərbaycanda cəmi
qırxa yaxın elektrikdoldurma məntəqəsi var idi. Bu
ilin sonunda artıq bu rəqəm yüzə qədər
artıb. 2022-ci ilin sonunda Nazirlər Kabineti yanında Biznes
Mühiti və Beynəlxalq Reytinqlər üzrə
Komissiyanın alt qrupunda ölkəmizə ekoloji təmiz nəqliyyat
vasitələrinin idxalının
stimullaşdırılması və ölkə daxilində həmin
nəqliyyat vasitələrinin istismarının
stimullaşdırılması ilə bağlı yol xəritəsi
hazırlandı. Həmin proqrama əsasən 2023-cü il ərzində
ölkəyə idxal olunan elektromobillərin sayı artdı.
Çünki həmin avtomobillərin idxalı həm
gömrük, həm də vergi rüsumlarından azad olundu.
Paralel olaraq elektrikdoldurma məntəqələrinin
yaradılmasına lazım olan cihaz və avadanlıqlar da
bizim ölkəmizə idxal olunan zaman bütün
rüsumlardan azad edildi. Biz də bu qanunun müsbət təsirlərini
artıq müşahidə edirik. Bu qanun sahibkarlara şərait
yaradır ki, onlar elektrikdoldurma məntəqələrinin
sayını artırsınlar".
Ekspert bölgələrdə də elektrikdoldurma məntəqələrinin
sayının gündən-günə artdığını
qeyd edir: "Hal-hazırda komissiyanın alt qruplarında bu məsələlər
müzakirə olunur. Bu gün müəyyən proqramlar, layihələr
hazırlanır. Sırf ölkənin ekosisteminin
yaxşılaşdırılması istiqamətində
mühüm işlər görülür. Ümid edirəm
ki, qarşıdan gələn ildə ekoloji təmiz nəqliyyat
vasitələrinin idxalı və ölkə daxilində
onların istismarı, həmçinin elektrikdoldurma məntəqələrinin
sayının artırılması ilə bağlı yeni bir
proqram olacaq".
Nəqliyyat üzrə ekspert Elməddin
Muradlının sözlərinə əsasən, elektromobillərin,
ekoloji təmiz nəqliyyat vasitələrinin
stimullaşdırılması ekologiya ilə sıx
bağlı bir məsələdir: "Bu addımların əsas
fəlsəfəsi ondan ibarətdir ki, dünyada qlobal istiləşmə
gedir, qlobal iqlim dəyişikliyi gedir və ekoloji problemlər
yaşanmaqdadır. Bunun qarşısını almaq
üçün Birləşmiş Millətlər Təşkilatı
hər il qlobal istiləşmə, digər ekoloji problemlər
çərçivəsində dünyanın müxtəlif
ölkələrinə müraciətlər edir. Bu müraciətlərin
də kökündə dayanan əsas məsələ ondan
ibarətdir ki, atmosferin çirklənməsinin
qarşısını almaq üçün dövlətlər
müəyyən addımlar atmalıdırlar. Bu hansı
addımlardır? Birincisi, meşələrin,
yaşıllıqların salınması, ikincisi, meşələrin
qırılmasının qarşısını almaqdır.
Üçüncüsü, ekologiyaya müxtəlif kimyəvi,
zəhərli maddələr atan zavodların məhdudlaşdırılması,
onların izolyasiya edilməsidir. Eyni zamanda ətraf mühitin
çirklənməsində böyük rolu olan avtomobillərin,
yəni ənənəvi avtomobillərin geniş
yayılmasının qarşısını almaqdır".
Ekspert vurğulayır ki, bu məsələ ilə
bağlı dünyanın bir çox ölkələri konkret
öhdəliklər götürüb: "Bəzi Avropa
ölkələri, Skandinaviya ölkələri 2030-cu ildə
tam olaraq elektrik mühərrikli, hidrogenlə işləyən
avtomobillərə keçid siyasətini yürüdürlər.
Bu yaxınlarda qardaş Türkiyə belə bir qərar verdi
ki, 2040-cı ildə bunu edəcək. Azərbaycan kimi ölkələrdə
də bu proses yavaş-yavaş gedəcək. Amma nə vaxt
olacaq, tam olaraq nə zaman həyata keçiriləcək, bunu
planlaşdırmaq bir qədər çətindir.
Çünki mərhələli şəkildə bunu edə
biləcəyik. Yəni reallıqları demək
lazımdır ki, Azərbaycan istəsə belə
2030-2040-cı illərdə bunu tam olaraq həyata keçirə
bilməz, çox çətindir. Ölkədə avtomobil sənayesi
yoxdur, yerli istehsal yoxdur. Azərbaycanda bu gün istehsal olunan
avtomobillər yerli istehsalı deyil, sadəcə, başqa
ölkələrdən detalları gətirir, burada
yığıb satırlar. Bu, yerli istehsal sayılmır,
yerli istehsal ona deyirlər. Həmin avtomobilin
yığılmasında ən azı bir 30 faiz detallar,
elementlər həmin ölkənin istehsalı
olmalıdır. Bizdə isə adi ən xırda detallar xaricdən
gətirilir, amma yerli istehsalı da yaratmaq lazımdır. Bu
istiqamətdə böyük işlər görə bilərik.
Amma təəssüf ki, sahibkarlarımızın əlinə
pul düşən kimi ya restoran, ya da hotel açırlar.
Başqa bir iş düşünmürlər. Avtomobil sənayesi
sahəsində, tekstil sənayesində, digər istehsalat
prosesində daimi iş yeri qurmaq mümkündür. Bunun gələcək
perspektivini görmək olar. Amma hotel, restoran nə vaxta qədər
perspektivli ola bilər? Çox təəssüf ki, bizim
sahibkarların əksəriyyəti məhz bununla məşğuldur.
O baxımdan gələcəkdə bu istiqamətdə
stimullaşdırıcı addımlar atmaq lazımdır.
Avtomobil sənayesinin inkişafına nail olmaq olar və
haradasa 2050-2060-cı illərdə avtomobil parkımız
tamamilə yenilənə bilər".
Nəqliyyat sahəsi üzrə ekspert,
hüquqşünas Ərşad Hüseynova görə,
ekoloji təmiz nəqliyyatın artımı ətraf
mühitin qorunması üçün vacib şərtə
çevrilib: "Statistika göstərir ki, ətraf
mühitin çirklənməsinin 70-80 faizini məhz avtomobillərdən
ixrac olunan zəhərli qazlar təşkil edir. Bunun nəticəsidir
ki, onkoloji xəstəliklər çoxalır, atmosfer
çirklənir. Buna görə də dünya ölkələrində
də əsas hədəf elektromobillərə keçidi
sürətləndirməkdir. İnkişaf etmiş bəzi
dövlətlərdə yaxın 10-15 ildə tam elektromobillərə
keçid proqramı var. Burada əsas məqamlardan biri də
utilizasiya məsələsidir. Yəni istismar müddətini
başa vurmuş, texniki cəhətdən müasir tələblərə
cavab verməyən avtomobillərin dövriyyədən
çıxarılması. Düşünürəm ki,
ölkəyə elektromobillərin idxalı prosesinin
asanlaşdırılması ilə yanaşı, proqram
çərçivəsində utilizasiya məsələsi də
sistemli şəkildə həyata keçirilsə, ölkəmizin
avtomobil parkı daha yaxşı və daha təhlükəsiz
olar".
İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli deyir ki,
bu gün ölkədə elektrik və hibrid avtomobillərə
tələbat əvvəlki illərə nisbətən qat-qat
yüksəkdir. Onun sözlərinə görə, bu gün
maşın sürməyi bacaran insanların çoxu taksi
xidmətinə yönəlir: "Bu da hibrid avtomobillərə
tələbatı artırır. Çünki bu avtomobillərin
benzin sərfiyyatı çox aşağıdır. Tələbat
artdıqca qiymət də artır. Son 3 ilin istehsalı olan
elektrik və hibrid avtomobillərin idxalına ciddi güzəştlər
tətbiq edilir. Amma bu avtomobillər çox bahadır. Buna
baxmayaraq, onların idxalına maraq artıb".
N.Cəfərli bir çox ölkələrdə
hibrid avtomobillərə marağın daha da artması
üçün təşviq siyasəti
aparıldığını vurğulayıb:
"Dünyanın ekoloji vəziyyətinin ağır
olduğunu nəzərə alaraq bir çox ölkələrdə
təşviq siyasəti aparılır ki, hibrid və elektrik
avtomobillərin sayı getdikcə artsın. Hətta Avropa
Birliyi ölkələrinin bəziləri 2025-ci ildə, bəziləri
isə 2030-cu ildə benzin və dizellə işləyən
avtomobillərə ümumiyyətlə qadağa qoyacaq. Yəni
bunun fəlsəfəsi tək qiymətlə deyil, yeni
texnologiyalarla, ekoloji məsələlərlə
ölçülür. Ona görə də bir çox
dünya ölkələri tərəfindən hibrid avtomobilləri
sahiblərinə subsidiya verilir. Onlara vergi güzəştləri,
ciddi şəkildə gömrük güzəştləri
olunur. Stimullaşdırma proqramı həyata keçirilir ki,
vətəndaşlar getdikcə daha çox hibrid və ya
elektrik avtomobillərinə keçid etsinlər".
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin
Ekoloji siyasət şöbəsinin müdiri Faiq Mütəllimov
bildirib ki, qlobal səviyyədə iqlim dəyişmələrinin
təsirlərinin yumşaldılması təşəbbüslərinə
töhfə olaraq, ölkəmiz istixana effektli qaz
tullantılarının azaldılması istiqamətində
kifayət qədər ambisiyalı hədəflər
götürüb. İqlim dəyişikliyi ilə mübarizə
tədbirlərindən biri də nəqliyyat sektorundan
atılan istixana qazlarının azaldılması məqsədilə
ekoloji cəhətdən təmiz nəqliyyat vasitələrinin
istifadəsinin artırılmasıdır: "Hazırda
dünyada elektrik avtomobillərə keçid prosesi sürətlə
gedir. Azərbaycanda da bir neçə ildir ki, mərhələlərlə
ekoloji təmiz nəqliyyat vasitələrindən istifadənin
stimullaşdırılması istiqamətində tədbirlər
görülür, elektrik və hibrid mühərrikli avtomobillərə,
eyni zamanda, onlar üçün enerji doldurucularına vergi və
gömrük sahəsində güzəştlər tətbiq
olunur. Bu stimullaşdırıcı tədbirlər nəticəsində
ölkəyə idxal olunan elektromobillərin sayı ildən-ilə
artmaqdadır".
Nazirlik rəsmisinin sözlərinə əsasən,
2021-ci illə müqayisədə ötən il 19 dəfə
çox elektromobil idxal olunub. Belə müsbət tendensiya növbəti
illərdə də davam edərsə, ölkənin nəqliyyat
parkında elektrik mühərrikli avtomobillərin payı ciddi
şəkildə artacaq: "Ölkəmizdə elektromobillərin
sayının artması ilə paralel olaraq enerji
doldurucularının sayında da artım müşahidə
olunur. Elektromobilliyin daha da inkişafı məqsədilə
Elektromobillik üzrə Milli Planın hazırlanmasına
başlanılıb. Eyni zamanda, BMT-nin Ətraf Mühit
Proqramı ilə birgə "Azərbaycanda tullantısız
və az tullantılı elektrik nəqliyyatına
keçid" layihəsi işlənilir".
Sevinc QARAYEVA
525-ci qəzet .- 2024.- 8
fevral, ¹24.- S.15.