"Bredanın təslim edilməsi"
"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki
qonağı sənətşünas Anar İbrahimovdur. Onunla
böyük ispan rəssamı Dieqo Rodriqes de Silva Velaskesin
"Bredanın təslim edilməsi" əsərindən
danışmışıq.
İspaniyanın Sevilya şəhərində anadan
olan Dieqo Rodriqes de Silva Velaskes Qızıl dövrün
böyük nümayəndəsidir. Onun doğum günü 6
avqust 1599-cu il hesab olunur, baxmayaraq ki, mənbələr balaca
Dieqonun bu gün vəftiz olunduğunu iddia edir. Rəssam ailənin
ilk övladı olduğu üçün həmin
dövrün İspaniya qanunlarına görə,
anasının soyadını alıb. Onun ərsəyə gətirdiyi rəsmlər
sırasına "Papa X İnnokentin portreti", "Meninlər
(Freylinalar)" və "Bredanın təslim edilməsi"
kimi nümunələr daxildir.
- Anar bəy, bilirik ki, əsər mövzusunu tarixdən
götürür. Ona görə də, söhbətimizə
həmin hadisənin tarixdəki təsviri ilə başlayaq.
- "Bredanın təslim
edilməsi" və ya "Nizələr" adını
daşıyan bu əsər Dieqo Velaskesin 1634-1635-ci illərdə
çəkdiyi rəsm əsəridir. Burada Niderlandın Breda
şəhərinin açarlarının Nassau qubernatoru Justin
tərəfindən 5 iyun 1625-ci ildə ispan
qoşunlarının baş komandanı Ambrosio Spinolaya təhvil
verilməsi səhnəsi təsvir edilib. "Bredanın təslim
edilməsi" IV Filippin qoşunlarının qələbələrinin
xatirəsini əbədiləşdirmək üçün
yaradılmış on iki döyüş əsərindən
biridir. Onların hamısı Buen Retiro sarayındakı
Krallıqlar zalı üçün nəzərdə
tutulmuşdu. Bu əsərlər İspan Habsburqlarının
şöhrətini və yenilməzliyini simvolizə etməli
idi.
Breda mühasirəsi səksən illik müharibə
zamanı Breda şəhərinin ispan qoşunları tərəfindən
mühasirəyə alınması və tutulmasıdır. 2
iyun 1625-ci ildə Ambrosio Spinola komandanlığı
altında ispan qoşunları tərəfindən zəbt
olunan Niderland qalası 1637-ci ildə niderlandlılar tərəfindən
geri alındı. Hərbi nöqteyi-nəzərdən
Bredanın mühasirəsi son dərəcə riskli hesab
olunurdu. Əsas məqsəd qoşunların əzmini yüksəltmək
idi, lakin siyasi baxımdan çox böyük effekt verdi. Nəticədə
bütün Avropa Breda yaxınlığında baş verən
hadisələri diqqətlə izlədi.
- Əsərin rəng həlli necədir?
- Rəsmin nisbətən yüngül
tonallığı Venesiya rəngkarlığının təsirindən
xəbər verir. Burada parlaq qırmızı və ya parlaq
mavi rənglər yoxdur. Ön planda tünd kölgələri
olan kifayət qədər sakit qəhvəyi tonlardan istifadə
edilib. Rəssamın belə rəng həllindən istifadə
etməsi onun İntibah sənətini öyrəndiyindən xəbər
verir. İtaliya səfəri zamanı öyrəndiyi rəng
texnikası ilə yanaşı, Velaskesin məkan, perspektiv və
işıqla işləmək bacarıqlarını da təkmilləşdirməsi
bu əsərdə özünü göstərir. 1989-cu ildə
Prado muzeyində rəsmin dərin təhlili və tədqiqi
aparıldı. Təhlillər göstərdi ki, Velaskes digər
rəsmlərində olduğu kimi, bu əsərdə də
eyni piqmentlərdən çox istifadə edib. Bu piqmentlərə
ağ kalsit, azurit və cinnabar daxildir. Rəsm 307 smx364 sm
ölçüdə kətan üzərində işlənib.
- Bəs kompozisiya haqqında nə deyə bilərsiniz?
- Əsərin ikinci adı "Nizələr" kimi
qeyd olunur. Buna səbəb isə kompozisiyanın demək olar
ki, dörddə birinin əsərin mühüm hissəsini təşkil
edən ispan ordusunun nizələrinin təsviri ilə əlaqədardır.
Velaskes kompozisiyanı iki hissəyə bölür və bir
çox insanı təfərrüatlı şəkildə təsvir
edib. Arxa planda döyüş getdiyi yer, ön planda təslim,
mərkəzdə isə əsas personajlar təsvir olunub.
Kompozisiyanın mərkəz nöqtəsi ön plandadır ki,
bu da şəhərin açarının təhvil verilməsini
göstərir, arxadakı dumanlı səma isə
dağıntı və ölümü nəzərdə
tutur. Rəsmdə çoxlu ispan olmaqla yanaşı, az sayda
Niderland əsgəri də görmək olar. Niderland
silahları döyüşlər nəticəsində məhv
edilmiş və ya təslim olmuş kimi görünür.
Bunun əksinə olaraq, qalib ispanlar şəklin sağ tərəfində
təsvir edilmiş şaquli nizələrin
qarşısında dayanırlar. İspan filosofu, publisist və
sosioloq Xose Orteqa Qasset (1883-1955) bu nizələri
"bütün mənzərənin əsası"
adlandırıb. Velaskesin istifadə etdiyi texnika və effektlər
təsdiqləyir ki, "Bredanın təslim edilməsi"
onun ən yaxşı əsərlərindən biridir.
Kompozisiyanın mərkəzində şəhərin
açarını Spinolaya və ispanlara təhvil verən
Castin van Nassau var.
- Tablo harada saxlanılır?
- Rəsm İspaniyanın paytaxtı Madrid şəhərində
yerəşən Prado muzeyindədir. Burada Velaskesin bir
çox məşhur əsəri də sərgilənir.
- Tarixi hadisələrə əsaslanan bir çox əsərdə
müəyyən qədər təhrif də özünü
göstərir. Bu tablonu da həmin kateqoriyaya aid edə bilərikmi?
- Rəsmdə 5 iyun 1625-ci ildə Niderland təsliminin
imzalanmasından üç gün sonra baş verən
açarın təhvil verilməsi təsvir edilir. Nəticədə,
kompozisiyanın əsas ideyası döyüşün
özü deyil, barışıqdır. Şəklin mərkəzində
hərfi və məcazi mənada Nassaulu Justinin Ambrosio Spinolaya
verdiyi açardır. Velaskes döyüşlərlə
bağlı qan və qəddarlığı təsvir etmir.
Şahidlərin dediyinə görə, həm Spinola,
həm də Justin atdan enmişdi, Spinola zadəganlar və
zabitlərin əhatəsində Justinin gəlişini gözləyirdi.
Qubernator daha sonra mühasirə zamanı şəhərdə
qalan ailəsi, qohumları və hərbi akademiyanın tələbələri
ilə birlikdə göründü. Spinola məğlub rəqibini
uzun sürən müdafiə zamanı göstərdiyi cəsarət
və mətanətinə görə ehtiramla
qarşıladı və onu qucaqladı.
Spinolanın Niderland ordusuna göstərdiyi hədsiz
hörmət və ehtiram "Bredanın təslim edilməsi"
əsərində qeyd olunur. Spinola "əsgərlərinə
məğlub olan niderlandlıları ələ salmağı
və təhqir etməyi qadağan etdi və Justini
salamladı".
- Sizcə, bu rəsm bizə nə deyir?
- Rəssam "öz təvazökarlığı ilə
dövrün ən humanist komandirlərindən birinə abidə
ucaltmaq, onun əsl simasına elə bir əbədilik bəxş
etmək istəyirdi ki, bu sirr yalnız ona aid idi". Bəzi
tədqiqatçılar hesab edirlər ki, rəssamın
özü rəsmdə ən sağda təsvir olunub. Arturo
Perez-Revertenin romanlar silsiləsinə daxil olan "İspan qəzəbi"
əsərində və rejissor Avqustin Dias Yanes tərəfindən
2006-cı ildə çəkilmiş "Kapitan Alatriste"
filmində şəkildə təsvir olunan epizod var.
Maraqlıdır ki, tablonun özü də filmdə
görünür. Ucları səmaya tuşlanan nizələr
qotikanın şpillərini xatırlatsa da, bu təslim
intibahın humanizmində cövlan edir.
Aytac SAHƏD
525-ci qəzet .- 2024.- 21
fevral, ¹33.- S.13.