Antoni ilə Kleopatranın gur məhəbbətinin
faciəli sonluğu
(Əvvəli ötən şənbə
sayımızda)
Bu hadisələr cərəyan edən vaxt Oktavian
Aleksandriyaya daxil olduqda istəyirdi ki, onun həmvətənlərinin
hamısı ona necə ehtiram göstərildiyinin şahidi
olsun. O, bir platformanın üstünə çıxıb
oradan şəhərlilərə göstəriş verdi ki,
qorxudan onun ayağına yıxılanlar qalxsınlar və
onlara dedi ki, xalqı hər cür ittihamlardan azad edir və
bunu birinci növbədə, bu şəhəri salan
Aleksandrın xatirinə edir, sonra isə belə böyük və
gözəl şəhərin özünün xatirinə
görə, üçünçüsü isə onu
çox məmnun edən dostu, filosof Areinsə görə
edir. Beləliklə, filosof Areins Sezardan belə böyük
ehtiram gördü. Onun işə qarışması ilə
bir çox adamın həyatı xilas edildi. Lakin Areins
özünü akademiyanın filosoflarından biri
adlandırmaq istədikdə isə, Sezar ona münasibətdə
hər cür ehtiram göstərilməsinə son qoydu. Lakin
adamların filosofu ələ saldığını
eşitdikdə, Oktavian Areinsdən üzr istədi.
Oktavian özü barədə Aleksandriyada
yaxşı reputasiya qazanmaq üçün hər şeyi
edirdi. Axı o, yaxşı bilirdi ki, üç yüz il
bundan əvvəl Makedoniyalı Aleksandrı, bu şəhərin
əsasını qoyan böyük sərkərdəni misirlilər
böyük sevinclə, bir xilaskar kimi
qarşılamışdılar. O vaxtlar misirlilər perslərin
zülmündən iki əsr ərzində əziyyət
çəkmişdilər. Dəbdəbələrə,
eyş-işrətlərə meyl etməsinə görə
Antoni də heç də Pers hökmdarlarından geri
qalmırdı. Bircə Bibliyada təsvir olunan Artakserks kimi (əslində
isə o, Kserks idi) o, təkcə Müqəddəs qədəhdə
şərab içməyə başlamamışdı. Bu cəhətləri
nəzərə alaraq Oktavian Sezar misirlilər arasında
özünə nüfuz qazanmaq istəyirdi. Lakin o, öz
şəxsi düşmənlərinə qarşı qəddarlıq
göstərməkdən də qalmırdı. Antoninin
Fulviyadan olan oğlu Antill müəlliminin xəyanəti nəticəsində
ələ keçdikdən sonra Oktavian onu öldürtdü.
Əsgərlər onun boynunu vuranda həmin xəyanətkar
müəllim oğlanın boynunda gəzdirdiyi qiymətli
daş-qaşı oğurlayıb, cibinə qoymuşdu,
sonralar isə bunu dandığına görə məhkum
edildi və çarmıxa çəkildi. Kleopatranın uşaqları
nökərləri ilə birlikdə mühafizə edildi və
onlara ehtiram göstərildi. Diktator Yuli Sezarın oğlu olan
Sezarion anası tərəfindən böyük məbləğdə
pulla Həbəşistana göndərilmişdi ki, oradan
Hindistana keçsin. Lakin onun da Rodon adlı müəllimi
Antoninin oğlunun müəllimi kimi xəyanət yoluna
düşdü və oğlanı inandırdı ki, Oktavian
Sezar onu çar etməyi planlaşdırdığına
görə geri dönmək lazımdır. Oktavian oğlan ələ
keçdikdə ona nə edilsə, daha yaxşı
olacağı barədə məsləşətləşdikdə
filosof Areins dedi ki, əlbəttə, çox Sezarın
olması yaxşı deyil". Beləliklə, sonralar
Kleopatra öldükdən sonra Sezarion öldürüldü.
Oktavianın Antoni üzərindəki qələbəsindən
sonra konsul seçildikdə, Senat mərhum sərkərdəyə
verilən bütün ehtiram rəmzlərini ləğv etdi,
Antoninin heykəlini məhv etdi və belə qərar
çıxardı ki, bundan sonra Antoni nəslindən olan
heç kəs Mark adlandırılmasın.
Çarların və böyük sərkərdələrin
çoxu Oktaviandan xahiş etdilər ki, Antoninin cəsədini
versin ki, onu dəfn etsinlər, ona matəm mərasimi
keçirsinlər. Lakin Oktavian onun cəsədini Kleopatradan
uzaqlaşdırmadı, bu qadın onu çarlara məxsus
olan hörmət və şərəflə dəfn etdi.
Antoni ölməmişdən əvvəl də məşuqəsinə
özü istədiyi kimi ona matəm saxlamağı
tapşırmışdı. Bu böyük dərdin, qəmin
içərisində qadın özünü daha da
alovlandırırdı, sinəsinə döyməkdən onu
yara etmişdi. Bu vaxt o, ağır isitmə xəstəliyinə
tutuldu. Qəribə görünsə də, buna sevinirdi,
çünki ümid edirdi ki, bu bəhanə ilə yeməkdən
imtina etsin və heç bir müdaxilə olmadan sakitcə
ölsün. Çariça öz şəxsi həkiminə
həqiqəti söyləmişdi və ondan məsləhət
verməyi və özünü öldürməkdə
kömək etməyi xahiş etmişdi. Lakin Oktavian onun niyyətindən
şübəhlənərək, onun uşaqları ilə qəzəblə
danışırdı, bu isə qadını bir ana kimi
göz yaşı axıtmağa məcbur edirdi. Bir neçə
gündən sonra, Oktavian özü onun yanına gəldi ki,
onu narahatçılıqdan xilas etsin. Kleopatra yatağında
samandan olan döşəyinin üstündə paltarsız
uzanmışdı və romalı hökmdar otağa girən
kimi yatağından sıçrayıb qalxdı, onun əynində
bir nazik don var idi, ayaq üstə duranda onun
dağılmış saçları və sifəti
coşqun və eybəcər görünürdü, səsi
donquldanmağa bənzəyirdi, gözləri isə elə
bil ki, batmışdı. Ona vurulan ağır dərdin zərbəsi
açıqca görünürdü və elə təsəvvür
yaranırdı ki, bu zərbə onun ruhunu da, bədənini də
məhv edir. Bütün bunlarla yanaşı, gözəlliyi
onu bütünlüklə tərk edə bilməmişdi.
Sonralar Şekspirin dediyi kimi, "Age cannot wither her" -
"illər də onu soldura bilməmişdi". Oktavian bu
qadının istirahət etməsindən ötəri şərait
yaratmaq üçün özü də oturdu. Belə bir
imkan düşdüyünü görüb, Kleopatra öz hərəkətlərini
əsaslandırmaq üçün bəzi şeylər dedi və
belə dəlillər gətirdi ki, o, bunları zərurət
ucbatından, Antoninin qorxusundan etmişdi, elə bil ki, ondan
qorxduğundan da guya onu belə sevirmiş. Sonra Sezar öz nöqteyi-nəzərini
açıqladıqda Kleopatra özü-özünü təkzib
etməyə başladı və nəhayət, yalvarmaq və
alçalmaq yolunu tutdu. Belə göründü ki, o öz
ömrünü uzatmaqdan başqa heç nə barədə
düşünmür. Axı adamlar silah işlənməyəndə
özlərini cəsarətli aparır, real qüvvə və
təhlükə gördükdə isə daha təhlükəsiz
olan gücə boyun əymək yolunu tuturlar. Axırda o
öz xəzinəsindəki sərvətin
siyahısını Oktaviana verdi, bu vaxt onun yanında duran
nökəri bildirdi ki, bəzi şeylər siyahıya
düşməmişdir. Bu vaxt Kleopatra ona hücum etdi və
saçlarından tutub üzünə bir neçə
şillə vurdu. Oktavian gülüb, qadını tutub
saxladı. Kleopatra dedi: "Sezar, mənə ehtiram əlaməti
olaraq belə şəraitdə mənim yanıma gəldiyin
vaxt bu, o qədər də ağır deyil ki, sadə
qadın lifi barədə yalan deyən nökərlərimdən
biri məni ittiham edir. Bu, mənə şərəf gətirmir,
əksinə, mənim bədbəxtliyimi bildirir. O şeyləri
isə kiçik bir hədiyyə kimi sənin Oktaviyana
(Sezarın bacısına) və sənin Liviyana (arvadına) hədiyyə
kimi verə bilərəm. Onların zaminliyi ilə mən
müəyyən dərəcədə Sizin mərhəmətinizə
nail olacağıma ümid edə bilərəmmi?" Sezar
çariçanın belə danışmasından razı
qaldı və artıq əmin oldu ki, bu qadın sağalmaq
arzusundadır və bildirdi ki, çariça özü istədiyi
kimi həmin şeylərdən istifadə edə bilər,
onun özünə isə düşündüyündən
artıq ehtiram göstəriləcək. Bundan sonra
çariçanı hiylə ilə aldatdığına əmin
olduqdan sonra Oktavian bu qadını tərk etdi, sonrakı hadisələr
isə göstərdi ki, o özü özünü
aldatmışdır.
Əlbəttə, Oktavianın ətrafındakı
adamlardan heç də hamısı Kleopatraya düşmən
gözü ilə baxmırdı. Onun ən ləyaqətli gənc
adamlarından biri olan Korneli Dolabella Kleopatraya münasibətində
heç də laqeyd deyildi, ona incə hisslər bəsləyirdi.
O, çariçanın özünün xahişinə
müvafiq olaraq ona xəbər göndərdi ki, Sezar Suriyadan
keçməklə vətənə qayıtmaq istəyir,
çariça və onun uşaqları isə üç
gün ərzində yola salınacaqlar. Kleopatra bunu bildikdə,
Oktaviandan soruşdu ki, Antonini tərk etdiyinə görə
qurban verməsinə icazə verirmi? Bu razılığı
aldıqda çariça göstəriş verdi ki, onu məşuqu
dəfn olunan yerə aparsınlar, orada başqa
qadınların müşayiəti ilə o, göz
yaşları ilə onun qəbrini qucaqladı və belə
bir tərzdə dedi: "Ey əziz Antoni, bu əllərimlə
səni dəfn etdiyim vaxtdan çox keçmişdir. Onda bu əllər
azad idi, indi isə mən əsirəm və nəzarət
altında sənə bu axırıncı borcumu verirəm,
çünki qorxuram ki, mənim dərd və kəsərim mənim
qul bədənimə ziyan vuracaq və onların sənin
üzərində çalınan zəfər mərasiminə
çıxmaq üçün onu daha yararsız edəcək.
Bundan sonra məndən heç bir qurban və şərab nəziri
verməyi gözləmə. Bu, Kleopatranın sənin xatirənə
verə biləcəyi axırıncı ehtiramdır,
çünki səndən çox-çox uzaqlara getməyə
tələsir. Biz sağ olanda bizi heç nə ayıra bilmədi,
ancaq ölüm göründüyü kimi bizi ayırmaqla hədələyir.
Sən Romada doğulsan da, qəbrini Misirdə tapdın. Mən
isə misirli olduğum halda, heç kəsdən deyil, sənin
vətənində mərhəmət axtarmalıyam. Əgər
allahlar aşağıda, sənin olduğun yerdə
olsaydı, ya da sən bir şey edə bilsəydin (o vaxtdan
ki, yuxarıdakılar bizə xəyanət etdilər), sənin
sağ qalan arvadın səni tərk etmək
sınağına düçar olmayacaqdı. Qoyma sənin
biabırçılığın hesabına məni triumf (zəfər)
mərasimindən keçirsinlər, məni burada öz
yanında gözlə və dəfn et. O vaxtdan mənim
bütün bədbəxtliklərimin içərisində
heç nə bu qısa müddətdəki kimi səndən
ayrı yaşadığıma görə məni məyus
etməmişdir".
Bu şikayətləri etdikdən sonra qəbri
gül-ciçəklə bəzəyib və
öpüşlərə qərq etdikdən sonra ona yuyunmaq
üçün hamamı hazırlamağı göstəriş
verdi, uzanıb dəbdəbəli nahar etdi. Sonra bir kəndli
ona kiçik bir zənbil gətirdi, mühafizəçilər
zənbildə nə olduğunu soruşduqda, kəndli
yarpaqların altında zənbil dolu ənciri göstərdi.
Bu iri və yetişmiş əncirlərə baxıb, o
güldü və mühafizəçilərə onlardan bir
neçəsini götürməyi təklif etdi, ancaq onlar
imtina etdilər və heç nədən şübhələnmədən
meyvəni içəri aparmağı əmr etdilər.
Ziyafətdən sonra Kleopatra özünün
yazdığı və möhürlədiyi məktubu
Oktaviana göndərdi. İki qadından başqa,
hamını sərdabədən çıxarıb
qapını bağladı. Oktavian onun məktubunu
açdıqda patetik dualar və yalvarışlar oxudu və
məlum oldu ki, o, Antoni ilə bir qəbirdə dəfn edilməlidir
və bu sözlərdən Oktavian onun nə etdiyini başa
düşdü. Əvvəlcə o özü tələsik
qadının yanına getmək istədi, lakin fikrini dəyişib,
başqa adamları çariçanı yoxlamağa göndərdi.
Artıq hər şey çox tez həyata
keçirilmişdi. Qasidlər cəld gəlib, bura
çıxsalar da, anladılar ki, mühafizəçilərin
heç nədən xəbəri yoxdur. Qapı
açıldıqda onlar bu qadının ölmüş
olduğunu, qızıldan olan çar bəzəkləri ilə
bəzənmiş yataqda uzandığını gördülər.
Qulluqçu qadınlarından olan Ayras onun ayağının
altında ölmüşdü. Çarmion isə artıq
yıxılmaq üzrə olsa da, çariçanın
başını yuxarı qaldırıb, onun tacını
düzəldirdi. Bu vaxt gələnlərdən biri
acıqlı şəkildə dedikdə ki, Çarmion, sizin
xanımınız bunu necə yaxşı etmişdir? - Həmin
qadın belə cavab vermişdi: "Müstəsna dərəcədə
yaxşı və çoxlu çarların bir nəslinə
çevrildiyi kimi". Bu sözləri dedikdən sonra o
özü də ölü kimi çarpayıya tərəf
yıxıldı.
Kleopatra öz ölümünü əvvəlcədən
yaxşı və tam düşünülmüş qaydada
hazırlamışdı. Burada azacıq səhv onun şərəfinə
xələl gətirə və onu alçalda bilərdi. O,
çariça ləyaqəti ilə də həyatdan getməli
idi. Çoxlu təcrübələrdən sonra o, ilan
vurması ilə özünü öldürməyi qərara
almışdı. Bu ilanı isə ona həmin kəndli zənbildə
əncirlərin arasında, yarpağın altında gətirmişdi.
Kleopatra bir neçə ənciri götürüb ilanı
gördükdə "belə, indi o, buradadır"
demişdi və onu çılpaq əlinə
götürmüşdü ki, onu çalsın. Onun əlindəki
iki kiçik işarə ilə Oktavian inandı ki, Kleopatra məhz
ilan çalmasından ölmüşdür. Elə bil ki, bu
ilan onun triumf mərasiminin ən yaraşıqlı, əhəmiyyətli
və qiymətli iştirakçısını onun əlindən
qoparıb almışdı. Oktavian bundan çox mütəəssir
olsa da, bu qadının ruhunun böyüklüyünə
heyran olmaya bilmirdi və göstəriş verdi ki, bu cəsəd
Antoninin yanında çara məxsus olan ehtiram və şərəflə
dəfn edilsin. Onun qulluqçu qadınlarının da
hörmətlə dəfn edilməsi barədə göstəriş
verdi. Kleopatra 39 il yaşadı, bundan iyirmi iki il o, bir
çariça kimi hökmdarlıq etmişdi, son on iki il isə
Antoninin imperiyasında onun silahdaşı, kompanyonu olmuşdu.
M.ə. 30-cu ildə Antoni və Kleopatra birdəfəlik həyatla
vidalaşdılar.
(Ardı var)
Telman ORUCOV
525-ci qəzet.- 2024.- 24
fevral, ¹36.- S.22.