Afaq Bəşirqızı:
"Reallığı kimdən gizlətməyə
çalışırlar?"
"Bu düşüncə sosial şəbəkə
ilə yaşayan cəmiyyət üçün gülməli
deyilmi?"
Yəqin, oxucular arasında onları son zamanlar sənət
adamları ilə tez-tez görüşdürməyimizin fərqinə
varanlar var. Əksəriyyət üçün bu, maraqlı
və xoşdur, çünki sizlərlə görüşə
yalnız peşəkarları dəvət etməyi
bacarmışıq. Sənət isə sahəsindən
asılı olmayaraq, mədəniyyətin güzgüsü,
mədəniyyət isə bir millətin həm
varlığı, həm də simasıdır. Və məhz
bu güzgüdə parlayan simalar Azərbaycan adını
dünyaya tanıdanlar, sənətinin fədailəri və
ona qəlbən sadiq olanlardır.
Bu gün hamı sürətlə dəyişən
dünya ilə ayaqlaşmağa məcburdur, çünki
bunu zaman tələb edir. Lakin inkişaf, tərəqqi nə
qədər vacib və lazımlı olsa da, buna doğru
dünənə arxa çevirib, dəyərləri yox etmək
üzərilə yürümək olmaz. Amma nə qədər
ört-basdır etməyə çalışsaq da, bu
günümüzün reallığında nahamvar və köndələnlərimiz
çoxdur. O qədər çoxdur ki, artıq peşəkarlar
susmağı günah bilib, olanlara, göz önündə
bulunanlara qarşı görməməzlikdən gəlməyi
özlərinə ar bilir.
Neçə vaxt idi ki, müsahibə
üçün korifey bir sənətkarımızın
qapısını döyürdük. Təklifimizi məmnuniyyətlə
qəbul etsə də, vaxt aramızda bir əngələ
çevrilmişdi. Amma istək olan yerdə səbir də
göstərmək olur, maneələrə dözmək də.
Biz də gözləyə-gözləyə gəlib
çatdıq müsahibə gününə. Qonağımız Azərbaycan
Dövlət Musiqili Teatrının aparıcı aktrisası,
Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin
professoru, Prezidentin fərdi təqaüdçüsü,
respublikanın Xalq artisti, "Şöhrət" ordenli Afaq
Bəşirqızıdır.
- "Mənə bir dünya verin, bu dünyadan
uzaqda"... Müəllifin kim olduğunu bilmirəm, amma deməli
ki, narahatdır dünyamız...
- Narahatçılığa qalarsa, gərək hərəkətsiz
oturaraq bir yerdə də qalaq. Ona görə də zənnimcə,
bu günün insanı daha çox optimizmə söykənməlidir.
O zaman dünyanın yalnız narahatlıq donunda olduğunu az
görər
- Məktəbi bitirən məzun Afaq Səfərova
ilk olaraq şərqşünaslıq fakültəsinə
daxil olmaq istəsə də, müsabiqədən keçməyib.
Bu istək yəqin ki, həmin fakültənin o dövr
üçün prestijli olmasından irəli gəlib...
- Düz vurğuladız, bizim dövrdə dəbdə
olan bir neçə ali təhsil ocağı və bəzi
fakültələr var idi. İndiki Bakı Dövlət
Universitetinin şərqşünaslıq, jurnalistika fakültələri,
Tibb Universiteti bu qəbildən idi. Amma məndə bu, bir həvəs
və istəkdən irəli gəlirdi, çünki fars
dilinin ahəngini çox sevirəm. Bu səbəbdən də
məhz o fakültəni seçmişdim.
- Amma ardınca getmədiz...
- Mənim sonrakı taleyim Tanrı tərəfindən
sanki düzülüb-qoşuldu. Mərhum Müxlis Cənizadə
ilə rastlaşmağım, atamın köhnə dostu Məbud
İsmayılzadənin Lənkəran teatrına rəhbər
təyin edilməsi, müavininin mənim çətin vəziyyətdə
olduğumu ona danışması və nəticədə Məbud
müəllimin məni axtarıb tapması,
analığımın böyük məmnuniyyətlə
qapını açaraq özlüyündə məndən
xilas olması o qədər sürətlə baş verdi ki,
bunu yalnız ilahi qüvvə edə bilərdi. Beləcə,
gəldim Lənkəran Dövlət Dram Teatrına. Mən
teatrla erkən yaşlarımdan tanış idim. Atam məni həmişə
tamaşalara aparardı. İndi isə məktəbi yenicə
bitirmiş bir qız tamaşaçı kimi izlədiyi səhnəyə
özü çıxmalı oldu. Nə qədər həyəcanlı
olsam da, daxilimdə mənə inam verən bir qüvvə ilə
həmişə bərabər olmuşuq. Həmin o qüvvə
ilə illəri adlaya-adlaya Afaq Bəşirqızı
adınadək gəlib çata bildim.
- Danışaq teatrdan...
- Teatr tamaşaçı üçün bir maraq
dairəsidir, bir peyzajdır, yağlı boya ilə, qrafika ilə
işlənmiş rəsm əsəridir. Aktyor
üçünsə teatr həyatdır. Aktyor teatrın
içində olsa da, onu həmişə əlçatmaz
hesab edir, ona bir məbəd kimi baxır. Mən bunu əsl
aktyora, sənətkara aid edirəm. Bunu həmişə
demişəm ki, mən istəməyərəkdən artist
oldum, üstəlik də, xalq artisti. Bəşir Səfəroğlunun
oynadığı tamaşaların premyeralarında, baxış
tamaşalarında belə həmişə iştirak etmişəm
və ola bilməzdi ki, gendən gələn bu sənət məndə
özünü büruzə verməsin. Lakin atamın
çox ağır və feodal xarakteri heç zaman
ağlımdan aktrisa olmaq kimi bir fikrin keçməsinə
imkan verməyib.
- 14 yaşı tamam olmayan bir qızın ata itkisi...
- İtkinin ağırlığını o zaman dərk
etməmişəm. Əvəzimə bibim, məni
tanıyanlar ağlayırdı ki, indi bu
atasız-anasızın ögey ana və bacı əlində
halı necə olacaq? Bilirsiz, mən atamı vur-tut il yarım
görmüşəm. Məni nənəm və xalam
böyüdüb. Nənəm rəhmətə gedəndən
sonra atam zor gücünə məni onlardan aldı. Ana əvəzi
olan xalam ailəsi olmağına baxmayaraq, yenə də məni
vermək istəmirdi. Amma tale belə gətirdi.
- Səhnə və çəkiliş
meydançası. Gərək ki, biri ilə sizə daha
rahatdır...
- Təbii ki, səhnədə rahatam... Səhnədə
hərəkət var, dinamika var. Rolu bütün incəliklərinə
qədər çözə bilirsən, ona yaraşan və
tamaşaçı zövqünü oxşayan əlavələri
edirsən ki, bunlar da mənə rahatlıq gətirir.
- Sənət və peşəkarlıq...
- Mən peşəkarlığı bütün sahələrə
aid edirəm. Kim olursansa ol, amma işinin peşəkları
olmağa borclusan. Sizə kiçik bir misal çəkim.
Yaşadığım binanın bizə aid blokunun təmizliyinə
bir xanım baxır. Liftə daxil olan da, oradan çıxan
da hamı bir ağızdan onun təmizkarlığından, səliqə-səhmanından
danışır. Yəni işinin peşəkarıdır.
İstər çətin olsun, istər asan, böyük, ya
kiçik fərqi yoxdur. Hansısa işin qulpundan
yapışıb onunla dolanışığını,
güzəranını təmin edirsənsə, birmənalı
şəkildə işini sevməli və peşəkarı
olmalısan.
- Dediniz ki, teatr əsl aktyor və sənətkar
üçün bir məbəddir. Amma həmin teatrın pərdəarxasında
çəkişmələr, intriqalar həmişə olub...
- Vallah, teatra keçmədən əvvəl gəlin
real həyatımıza baxaq. Əgər Avropa Şurası kimi bir təşkilat,
Fransa kimi bir dövlət, Ermənistan kimi bir pislik
yığnağı bütün dünyada intriqa, arxadan zərbə
vurmaqla, özgənin torpağında gözü olmaqla birini
digərinin üstünə saldırırsa, teatrda intriqa
hay-hay olacaq. Amma teatrda intriqalar peşəkar
qısqanclıqdan doğur. Təəssüf olsun ki, sənətkarlar
çox vaxt güzgüyə baxıb ordan özlərini seyr
etmirlər. Düşünmürlər ki, mənim indi
Cülyetta oynayan vaxtım deyil axı. Bizdə çox aktyor
və aktrisalar özlərini hər hansı bir rola uyğun
görə bilməmək qabiliyyətinə malik deyil.
Düşüncələri ondan ibarət olur ki, teatr
yalnız onların üzərində qurulub. Teatr onlarsız
heç nədir. Əfsuslar olsun ki, bəzilərində belə
bir məntiq hələ də var.
- Deməli, sağlam rəqabət yoxdur...
- Gərək meydan olsun ki, mən gəlib güləşim.
Yəni mənə meydan və partnyor lazımdır ki, rəqabətdən
danışaq. Çox acınacaqlı haldır ki, bu gün
mədəniyyət və incəsənət sahəsində
"dayılar" böyük rol oynayır, bir məmurun
hansısa istedaddan acığı gəlir və hərtərəfli
onun haqqını kəsməyə çalışır.
Uzağa getmirəm, yaxınlarda "Qapqara" layihəsində
Mehriban Xanlarovanın müsabəsini dinlədim. Əvvəla
onu deyim ki, bu aktrisanın istedadına böyük qiymət
verirəm, çünki onda təbiilik çoxdur və
aktyorlarda bu cəhət mənim üçün dəyərlidir.
Rəhmətlik Şahmar Ələkbərov Xalq
yazıçısı Elçinin povesti əsasında 80-ci
illərin sonunda "Sahilsiz gecə" adlı film çəkib.
Di gəl ki, həmin filmə qadağa qoyulub. Mənim səlahiyyətlərim
çərçivəsində olsaydı, həmin roldan sonra
o aktrisaya birbaşa Xalq artisti adı verərdim, çünki
Mehribanda təbiilik çoxdur.
- Amma qadağa götürülməyib bildiyim qədər...
- Bəli, götürülməyib... Məmurlar cəmiyyətdəki
reallığı kimdən gizlətməyə
çalışırlar? Gözəl sənət nümunələrini
gizlədirlər. Etdiklərinizdən, bu işlərin
baiskarı olduğunuzdan qorxursuz deyə, gücünüz
qadağalara çatır? Guya hansısa bir filmə baxandan
sonra kimsə bilmədiyini öyrənəcək? Belə bir
bəhanə, bu düşüncə sosial şəbəkə
ilə yaşayan cəmiyyət üçün gülməli
deyilmi?
- Məndə belə bir fikir yarandı ki, Azərbaycan
mədəniyyətinin bu günü sizi qane etmir...
- Yox, etmir... Çünki yeri səhv olan adamlar, yəni
baş rejissor, direktor, rejissor və digərləri ki,
ümumilikdə yaradıcı heyət adlanır, onlar
heç də yaradıcı deyillər. Rəhmətlik nənəm
deyərdi ki, insan yaşlaşanda onun içi üzünə
çıxır. Əgər insan istər gəncliyində,
istər yetkinlik çağında yaxşı əməl
sahibi olubsa, ən əsas paxıl və intriqan olmayıbsa,
ahıl çağında onun üzü nur saçır və
gözəlləşir. Amma xəbis, aravuran, başqasının
tikəsini əlindən qapan, onun-bunun quyusunu qazanların
sir-sifətindən adam qorxur. Deyirsən ki,
cavanlığında bu yenə də babat idi, qocaldıqca
sanki bütün pis əməlləri üzündə həkk
olunur. Bu da Tanrının bizə bir işarəsidir ki,
heç olmasa düşməninizi tanıyın. Bax belə təsadüfi
adamları, teatrdan uzaq olanları, nə vaxtsa təsadüfi
bir-iki tamaşa qoyanları gətirib qoyurlar məsul vəzifələrə.
Onu da deyim ki, bu gün ordan-burdan oğurluqların sayı
artıb. İstər dekorasiyalarda, istər tamaşanın səhnə
həllində bu, açıq-aydın görünür. Bir
məqamı da vurğulayım. Hətta bizdə xalq tərəfindən
sevilən elə aktyor və aktrisalar olub ki, onların
yaratdığı hansısa tarixi və ya klassik əsərin
qəhrəman obrazı uğurlu alınmayıb.
- Yəni...
- Yənisi odur ki, aktyor tamaşaçı rəğbəti
qazanıb deyə, obrazı ona həvalə edirlər, amma nəticə
etibarilə həmin xalqın sevimlisi rolu oynaya bilməyib.
Çünki rejissor tamaşanın rol
bölgüsünü düzgün aparmayıb. O
düşünüb ki, quruluş verdiyi tamaşada filankəs
oynayarsa, ona şöhrət və uğur gətirəcək.
Lakin uğursuz seçim etməklə bir sənətkarın
şöhrətini oğurlayıb, çünki bu, onun rolu
deyildi.
Teatra aid olmasa da, bir narazılığımı da
bildirmək istəyirəm. Azərbaycanda İctimai Televiziya
kanalı istisna olmaqla, efir məkanlarından da razı deyiləm.
O biri kanallarda eynilik, təkrarçılıq, yeksənəqlik
nə qədər olar? Verilişin bir adı və məkanı
fərqlidir, vəssalam. Heç kəs axtarış edib
ortaya nəsə çıxarmaq istəmir. Elə
gördüyünün üstünə öz emblemini qoyub,
adını dəyişməklə ekran siması qazanmaq
olmaz. Bir də ağrılı məqam odur ki, zamanında
özünü yaradıcı heyətilə güclü
televiziya tamaşaları yaradan rejissor indi bəzi naşı
tamaşalara imza atır. Özümə gəldikdə isə
mən sözümü demişəm və meydanı
boşaltmalıyam. O səlahiyyət sahibi deyiləm ki, yerimə
layiqli birini qoya bilim. Yaşı 65-ə çatan
yaradıcı adamı, qələm sahibini yola salırlar ki,
get, meydanı gənclərə vermək lazımdır.
Yaxşı getdik... Yerimizə gəlir Əli, Vəli, Pirvəli.
Və ən acınacaqlısı isə odur ki, nə Əlidə
var, nə Vəlidə, nə də Pirvəlidə, əvəzində
onların möhkəm söykəndikləri dayaqları var.
Gənclərə meydan vermək lazımdır, lakin unutmayaq
ki, yaxşı rejissor, yaxşı əsər olmasa, heç
bir aktyor sinəsinə döyə bilməz.
- İnsanı idarə edən iki əsas qüvvə
var - ağıl və xasiyyət. Amma göstərici ikisindən
biridir...
- İdarə edən ağıldır və xasiyyət
də ondan yaranır. Birinin ürək xəstəsi
olduğunu qeyri-ixtiyari təyin etmək mümkündür,
amma müəyyən zaman daxilində. Uzaqdan adamı
görürsən, sənə çatmağına bir
neçə addım qalmış görürsən ki, rəngi
qaçıb, tövşüyür və oturmaq
üçün skamyaya
yetişəndə anlayırsan ki, hə, adamın ürəyində
problemi var. Lakin ünsiyyətə
girdiyin insanın iki kəlməsi kifayər edir ki, onun
ağlına bələd olasan.
Yəqin ki, filmlərdə belə olsa da, görmüsüz
ki, insan komadadır, lakin başı üzərində olan
biri danışdıqca hərəkətsiz halda gözündən
yaş gəlir, yəni ağıl hələ onu idarə edə
bilir. Dediyiniz iki əsas qüvvənin
başında ağıl dayanır və insanı
bütövlükdə idarə edir.
- Bir az gənclikdən danışaq...
- Mən gənclərimizi həmişə
yaxşı görmək istəmişəm və istəyirəm
də. Yaxşı və pis anlayışı bir-birinə əks
olsa da, həmişə adları qoşa çəkilir.
Yaxşı olmaq kökdən, ailə tərbiyəsindən
gəlir. Bir neçə gün əvvəl müalicə
üçün bir tibb mərkəzinə getmişdim. Dəhlizə
daxil olanda irəlidə çox müasir tərzli bir gənc
qızın ayağını aşıraraq oturduğunu
gördüm. Başı telefona qarışıq idi. Məni
görən kimi ayağını aşağı saldı.
Yanından keçəndən sonra gözucu baxıb
gördüm ki, yenidən əvvəlki vəziyyətinə
qayıtdı. Qeyri-ixtiyari geri çevrilib dedim ki,
qızım, halal olsun səni yetişdirən ailəyə. Yəni
bir gənc sənətkarına hörmət qoyursa, deməli,
Vətəninə layiq biri kimi yetişib. Mən bu gün gənc
qızlarımız üçün narahatam, çünki o
qədər sonrasını düşünmədən
addımlar atırlar ki...Valideynlərə üz tuturam, haray
çəkirəm qız övladlarına qarşı daha
diqqətli və məsuliyyətli olun. Bu gün
dünyanı idarə edən sosial şəbəkələr
eyni zamanda sosial bir bəladır. Qızları
yükünüz yüngülləşsin deyə, erkən
ailə qurmağa vadar etməyin. Onların gəncliyini, gələcəyini
əlindən almayın. Onları təhsilə daha çox
yönləndirin. Bir zamanlar narkomaniyaya qarşı
harayımı indi qızların faciəsinə tərəf
yönəltmişəm. Olmazmı ki, iyrənc sosial layihələrdən
biri formatını dəyişib həyat təcrübəsi
yaşamış ağsaqqal və ağbirçəklərimizin
öyüd-nəsihəti üzərində qursun? Gənclər
bir örnək, nümunə kimi onlardan faydalansın. Mən
gəncliyə pis sözünü yaraşdırmaq istəmirəm.
- Heyifsilənməyinizə dəyər...
- İnanın, mən bu gün zamanın
gözümüz önündəki gərdişinə o qədər
heyifsilənirəm ki... Mən nə inkişafın, nə tərəqqinin
əleyhinəyəm. Amma cəmiyyətdə baş verən
neqativlərə də göz yuma bilmirəm. Biz 30 il nahaqla
yaşamağa məhkum olduq, car çəkməkdən
yorulduq, səsimiz batsa da, harayımızdan qalmadıq. Sonda
müdrik rəhbərin siyasəti ilə haqq üzə
çıxdı. Amma içimizdə olan haqqı nahaqlara
qurban verənlərin axı sapı özümüzdəndir.
Bunu hara yazaq bəs? Yaxamızı kənara çəkmək
çıxış yolu deyil. Məsəl var deyir ki, el bir olsa,
daş oynayar yerindən. Birləşək ki, gələcək
nəslin sağlam, savadlı, pis vərdişlərdən
uzaq, vətənpərvər yetişməsinə vəsilə
olaq.
- Amma gənclərimiz 44 gündə vətənpərvərliyini
göstərə bildi...
- Özü də necə göstərdi... Bəli, bu
müharibə mütləq idi, amma kaş ki, şəhidsiz
olaydı. Bu balaları Tanrı sanki qüdrətdən
yaratmışdı. Hamısı gözəl,
yaraşıqlı gənclər idi. İstər Birinci
Qarabağ, istərsə də Vətən müharibəsində
şəhidlərin acısı öz acım olub. Onların
anaları qarşısında söz deməyə belə,
acizəm. Bu gün mən sizə rahat müsahibə verirəmsə,
bu imkanı bizə canından keçən şəhidlər
yaradıb. Məkanları cənnət olsun.
- Xoşladığım bir mahnıda belə misra
var: "Ovuc içi qədər xoşbəxtlik yetər"...
- İnsan ömrünün elə bir anı olur ki, nəinki
bir ovuc, ən kiçik barmaq boyda yaşadığı
xoşbəxtlik onun həyatını dəyişir. Həmin
andan sonra lap çətinliklər də yaşamış
olsa, o bir damla xoşbəxtliyin həzzini ömür boyu
özü ilə daşıyır. Çox arzu edirəm ki,
miqdarından asılı olmayaraq, həyatda hər kəs
xoşbəxtliyin şirinliyini dadmış olsun. Nəyəsə
kədərlənəndə, göz yaşı tökəndə
belə, insan yaşadığı o bir ovuc xoşbəxtliyin
içində daima özünü hiss etsin.
SÖZARDI: Bu əsnada Tolstoyun məşhur əsərinin
məsələ çevrilən ilk cümləsini
xatırladım: "Bütün xoşbəxt ailələr
bir-birinə bənzəyir". Bənzəyəndə nə
olar k? Bu gün dünya elə bir nöqtəyə
çatıb ki, bütün ailələrin bir ovuc xoşbəxtliyə
haqqı var. Tanrı bunu dünyadan əskik etməsin.
Tamilla M-zadə
525-ci qəzet.- 2024.- 24
fevral, ¹36.- S.18.