DÜNYA
KİMƏ QALACAQ?
Radio və televiziyamız - hər ikisi
yarandığı çağlardan mahiyyətcə ən nəhəng
konsert səhnəsi kimi olub. Bütün sənətkarlarımızçün
efir daim tanınma, özünüifadə, şöhrətlənmə
meydanı bilinib və dalğa-dalğa Azərbaycan boyu
yayılaraq hər evə girən bu iki əziz qonağın
Azərbaycan musiqiçilərinin boynunda çox haqqı var.
Vaxtilə toy-düyün tədarükünə
başlayanlar məclisə musiqiçi dəvət etməkçün
adətən Filarmoniya bağına baş çəkərdilər.
Çünki hər gün müğənnilər, xanəndələr,
sazəndələr ora toplaşardılar və ən ucqar
rayonlardan da insanlar arzuladıqları hansısa oxuyanın,
çalğıçının ünvanını, ev
telefonunu axtarmaq əziyyətinə qatlaşmadan onları
rahatca burada tapardılar, behləşərdilər. Üstəlik
də, Seyid Şuşinskidən, Qurban Pirimovdan, Zülfüdən,
Xandan, Habildən tutmuş ən cavan çalıb-oxuyanlaracan
üzdə olan bütün musiqiçilərin bu daimi
yığnağı, illah da o bağdakı çayxana
keçmişlərin ürəfa məclisləri, yeni
zamanın özəl klubları kimi idi. Əksər qəzet-jurnalların
redaksiyaları küçənin o tayında yerləşdiyindən
adətən nahar fasiləsində xeyli tanınmış
jurnalist, şair, yazıçı da o tərəfdən bu
üzə keçər, bağın sözlü-söhbətli
gündəlik həyatını bir az da maraqlı edərdilər.
Vaxtında Xəlil Rza kimi daim əli dəftərli-qələmli
biri olaydı, hər gün o bağda eşitdiklərini
yazaydı, hər səhifəsi oxuduqca doyulmayacaq cild-cild
kitablar yaranardı.
Onillər boyu radionun, televiziyanın musiqi
redaksiyaları ilə bağlı olduğumdan bundan da xəbərdaram
ki, Filarmoniya bağına xas bir xüsusiyyət nisbətən
başqa şəkildə komitədə də vardı - sənətkarların
musiqi şöbələri ilə xoş münasibətləri
olduğunu bilən dost-tanış da toya, ad gününə
dəvət ediləcək ifaçılarla bağlı
kömək istəməkçün musiqi redaksiyasına
tez-tez ağız açardılar. Təbii, redaksiyaların
baş redaktorlarına, əməkdaşlarına müraciət
edənlər olduğu kimi, yaxınları sədrə -
Ənvər Əlibəyliyə də vaxtaşırı oxşar
xahişlərlə müraciət edərdilər.
Soruşuram, qızları da təsdiqləyir. Həm də
Ənvər müəllimə belə müraciətlərin
edilməsi yalnız onun komitə sədri olmasına görə
deyildi. Dostlar gözəl bilirdilər ki, Ənvər Əlibəylinin
oçağkı bir çox tanınmış bəstəkarlarımız,
müğənnilərimizlə sıx dostluq münasibətləri,
bir qismi ilə isə lap ailəliklə get-gəlləri var.
Şəfəq xanım danışır ki, 190 saylı məktəbdə
oxuyurduq, nəsə təntənəli bir bayrama
hazırlıq gedirdi, direktorumuz Sona xanım məni
çağırıb xahişini atama
çatdırmağımı xahiş etdi. İstəyi də
bu idi ki, məktəbimizdə keçiriləcək tədbirin
musiqi tərtibatı məsələlərinin təşkilində
atam onlara dəstək olsun.
Ənvər Əlibəyli də, öz növbəsində,
simsarlarından olan, radionun estrada orkestrinin rəhbəri Tofiq
Əhmədovdan rica edir ki, köməyini əsirgəməsin.
Tofiq Əhmədov bir dəstə müğənnini də
götürərək tədbir günü orkestri ilə birgə
məktəbə gəlir və onların gəlişi bayrama
elə rövnəq qatır ki, sonra neçə aylar həmin
unudulmaz axşamın söhbəti dildən
düşmür.
Ənvər Əlibəylinin qızlarına deyirəm
ki, təsəvvür edirəm, Ənvər müəllimin
iştirakı ilə baş tutası toylarınız nə qədər
bənzərsiz alınardı, evinizin daimi qonağı olan məşhur
müğənnilər - Şövkət Ələkbərovadan,
Gülağa Məmmədovdan, Mirzə Babayevdən Rübabə
Muradovaya, Nərminə Məmmədovayadək hamısı
axışıb gələrdi, ən məşhur şairlərin,
yazıçıların, müğənnilərin
qovuşduğu o toy axşamları bir nadir televiziya
verilişinə, təkrarsız ədəbi-musiqili məclisə,
möhtəşəm qala-konsertə çevrilərdi.
Dalğınlaşırlar... Övladlarının
heç birinin toyunu görmək Ənvər Əlibəyliyə
qismət olmayıb. O gedəndə uşaqlarının ikisi
məktəbli idi, biri tələbəliyini yenicə
başlayırdı...
Şəfəq xanım yada salır ki, elə toylara
atamla anam ailəvi dostlarımızla birgə gedərdilər,
hamısı bir-birini "qardaş", "bacı"
çağırardı. Hər cütlüyün də
öz mahnısı vardı, həmin nəğmə
oxunardı, o havaya oynardılar. Atamla anamın öz
mahnısı, İbrahim Topçubaşovla Suğra
xanımın öz mahnısı, Nəbi Xəzri ilə
Gülarə xanımın, Zeynal Cabbarzadə ilə Əzizə
xanımın...öz mahnıları.
...O mahnılar, o havalar yenə var, o adamlar yoxdur, o
toylar yoxdur, o cür axşamlardakı o cür ovqat daha
yoxdur...
Dostların birgə olduğu hər gün
onlarçün elə toy-bayram kimi idi.
Gecə-gündüz, səhər-axşam,
Mən ömrümdə bir gün də
İstəmirəm tək qalam.
Ölümdən daha artıq
Tək qalmaqdan qorxuram.
Ənvər Əlibəylinin bir şakəri də
varmış - o həm də kolleksiyaçı idi. 1960-70-ci
illərdə bu, dəb idi: biri poçt markaları
toplayırdı, biri köhnə pulları, biri
açıqcalar yığırdı, digəri müxtəlif
rəngli çay daşlarını... Ənvər müəllimsə
alışqan həvəskarı idi. Sərhədlərin
qapalı, get-gəllərin, xarici səfərlərin seyrək
olduğu və alışqanların da xarici ölkələrdə
istehsal edilməsi səbəbindən belə bir
kolleksiyanı toplamaq hər adamın imkanında deyildi. Ancaq
Ənvər Əlibəyli Teleradioda sədr idi, xaricə nisbətən
tez-tez gedib-gələnlər də o çağlarda ya
musiqiçilər idi, ya da şairlər,
yazıçılar. Onların da arasında Ənvərin
dostları bəs deyincə. Yaxınları bu
marağından xəbərdar olduğundan hər səfərdən
qayıdanda Ənvəri təzə alışqanla sevindirərmişlər.
Siqaretçəkən idi. Hər təzə alışqan gəlincə
köhnəni aparıb qoyarmış digərlərini
sıraladığı rəfə. Alışqanlar cərgəsi
sıxlaşdıqca evlərinə gələn qonaqlara
kolleksiyasını fəxrlə göstərər, hər
alışqanın da necə bu rəfə gəlib
çıxmasının tarixçəsini
danışarmış. Ənvər həyatdan gedəndə
o alışqanların neçəsinin içində hələ
yanacağı vardı, çaxmağını çəkincə
odlanırdılar - diriydilər. İllər ötdükcə
onların içərisindəki ömür də
buxarlanıb getdi. Daha nə onlarıla bağlı tarixçələri
danışan vardı, nə də lap yandıran olsa belə,
o alışqanlarda alovlanmaq heyi qalmışdı.
Bir gün qızlarından xahiş etdim ki, Ənvər
Əlibəylinin digər yadigar əşyaları ilə bərabər,
həmin kolleksiyanı gətirsinlər, Nizami muzeyində
ayrıca bir Ənvər Əlibəyli guşəsi düzəldək.
Gətirdilər və bir müddət sonra guşə
hazır olanda ailə üzvlərini də dəvət etdim.
Sözlə deyilməyəcək anlar idi. Ənvər
Əlibəylinin mənzilindəki çoxdan kökdən
düşmüş, hansısa dillərindən heç səs
də çıxmayan piano o gün barmaqlar toxunmadan oxuyurdu,
axırıncı dəfə Ənvər müəllimin
sağlığında özünün qurduğu saat da,
sanki işə düşmüşdü və illərcə
çaxmaqları çəkilməmiş bütün
alışqanlar da başlamışdılar şölələnə-şölələnə
yanmağa...
Qızlar dünəndə idilər.
Uşaqlıqlarına qayıtmışdılar. Söyləyirdilər
ki, qonşularımız hamısı ədib övladları
idi. Nəbi Xəzrinin, Seyfəddin Dağlının,
Böyükağa Qasımzadənin balaları, Aydın
Cabbarlının yeganə övladı Fərda xanımla
dostluq edərdik. Uşaqlığımız daha çox
onlarla keçib. Cəfər Cabbarlının həyətində
tut ağacı vardı, nübarını yemək
üçün bütün uşaqlar ora dəvət
olunardı, Adil Babayevin oğlu Etibar tutu çırpardı,
biz ağacın altında çevrə vurub hər tərəfdən
üstünə tut dənələri ələnən iri
süfrəni tutardıq, sonra ləzzət ala-ala birlikdə
yeyərdik. Danışırlar, xatirələrini
bölüşürlər, hiss edirəm ki, bu anlarda
budaqlardan qopub süfrənin üstünə düşən
tutların tappıltısı da, o şirəli bəhrələrin
dadı da damaqlarındadır və demək, o günlər də
əslində heç uzaqda deyillər, dipdiridirlər...
Zahirən cansız, hissiz, dilsiz-ağızsız kimi
görünən əşyaların dilli-dilavər olmaq, məhrəm
həmsöhbətə dönmək, insanı
düşündürmək, zaman maşınına
çevrilərək səni göz qırpımında
dünənlərə aparmaq qabiliyyəti var. Bəzən
yadigar bir qələm, saxlanc olan bir masa, köhnə bir bina,
qocaman bir ağac elə xatirələri yada salır,
insanı elə danışdırır ki, bu ağacın,
binanın, qələmin, masanın cansız yox, elə sənin
kimi diri olduğunu təsəvvür edirsən. Bəlkə
içərisi səndən də qat-qat dolu bir varlıq. Və
məhz bu cür dil-dil ötə bilən, məhrəm həmsöhbətə
çevrilməyi bacaran, keçmişləri vərəq-vərəq
açmağa qadir yadigar danışan əşyalardan biri o
köhnə piano idi. Ənvər Əlibəylinin
qızları ilə durmuşduq onun yanında. O piano ki, illər
boyu Ənvər Əlibəylinin mənzilində olub. O mənzildə
ki, bir ziyalı klubu kimi imiş. Tez-tez o çağın məşhur
müğənniləri, şairləri, bəstəkarları,
yazıçıları, alimləri o mənzilə
toplaşar, hərəsi bir ömrə bərabər saatlar
keçirərmişlər. Ənvər Əlibəylinin əlində
hər imkan vardı - televiziya texnikası ixtiyarında idi,
kameraları, operatorları haçan istəsəydi səfərbər
edərdi, demirəm hərəsi Azərbaycanın bir
tanınmışı olan sənətkarların,
ziyalıların gəlişi ilə dərhal bayramlaşan,
tarixə dönən günlərin hər birini, heç
olmazsa ad günündən-ad gününə, hansısa
münasibətlərlə qurulan daha geniş tərkibli məclislərə
işçilərini dəvət edib o anları səsi və
təsviri ilə birgə lentə aldıra bilərdi.
Heç kim də deməzdi və deyə də bilməzdi ki,
dövlətin avadanlığını öz şəxsi
işinçün istifadə edirsən. Axı o qonaqların
heç biri sıradan olan adam deyildi. Hərəsi elə o
günlərin içində artıq tarix adamı,
bütün Azərbaycanınkı. Bunları etmiş
olsaydı, elə irs yaranardı ki, bu gün bir də o səbəbdən
Ənvər Əlibəyliyə dəfə-dəfə rəhmət
oxuyardıq. Ancaq elə təvazökar insandı ki, operatoru,
kameranı evinə, ya bağına gətizdirmək bir yana
qalsın, rəsmi çəkilişlərdə də
qıraqda olmağa, kadrda az görünməyə səy
göstərərmiş.
Həmin mənzildə bu pianonun arxasınd
a kimlər oturmayıb, o şirmayı dillər
üstündə kimlərin barmaqları gəzməyib? Rauf
Hacıyev, İbrahim Topçubaşov, Tofiq Quliyev, Cahangir
Cahangirov, Emin Sabitoğlu, Ələkbər Tağıyev və
nə qədər başqaları. Təzə əsərlərini
çalıblar, oxuyanları müşayiət ediblər. Bu
pianoya söykənərək Şövkət Ələkbərova,
Mirzə Babayev, Gülağa Məmmədov, Rübabə
Muradova, Nərminə Məmmədova oxuyub və neçə-neçə
digərləri. Onlarçün ömrün adi günləriymiş.
Fərqində deyilmişlər bunlar misilsiz tarixi
saatlardır. İndi artıq özləri də
yaşlaşmış ovaxtkı uşaqlar, yeniyetmələr,
gənclər olmuşları anırlar və onlar anlayırlar
ki, bu əziz anların şahidi olmaqla necə bəxtiyarmışlar!
Şəfəq xanım söyləyir ki, onların
heç birinin atama münasibəti yalnız
yaradıcılıq əlaqələri, mehriban ünsiyyətlə
tamamlanmırdı. Onlar hamısı bir-birinə qardaş
kimi yaxındılar, ailəmizin üzvü kimi idilər.
Ələkbər Tağıyev sirdaşı Ənvər
müəllimin həyat yoldaşının
hüquqşünas olmasını, universiteti də əla
qiymətlərlə qurtarmasını biləndə təklif
etmişdi ki, Şövkət xanım, istəsəniz mən
sizi işə götürə bilərəm.
"Anam ekspert-hüquqşünas idi. Anam
düşündü, düşündü, əvvəl
razılıq da verdi ki, heyifdir, o qədər oxumuşam, zəhmətim
batmasın. Ancaq sonra onda nəsə tərəddüd əmələ
gəldi. Bu iş təklifini atamla da müzakirə elədi.
Soruşdu ki, birdən uşaqlara görə işə
gecikdim, onda nə olacaq? Atam da qayıtdı ki, necə yəni
nə olacaq, işə gecikəcəksən, danlanacaqsan,
töhmət alacaqsan. Bu "töhmət"
sözünü eşidəndə anam lap tutuldu. Dilləndi
ki, yaxşı, ay Ənvər, sən özünə necə
yaraşdırarsan həyat yoldaşına töhmət
verilsin, ağır söz deyilsin? Atam güldü:
"Şövkət xanım, sən elə otur evində,
xanımlığını elə, mən işləyirəm,
bəsimizdir, sənin uşaqlarla, ailəylə məşğul
olmağın elə özü ağır bir işdir".
Şəlalə pianonu sığallayır,
öz-özü ilə danışırmış sayaq
köks ötürərək astaca deyir ki, bu pianoda yalnız
peşəkar musiqiçilər çalmayıb, rəhmətlik
qardaşım Şahin Əlibəylinin dostları da bizim evə
tez-tez gələrdi - Cahangir Cahangirovun oğlu Pərviz
vaxtaşırı bizdə olardı, Yaşar Nuri
muğamlardan tutmuş lirik mahnılaradək nə
çalırdısa hamısı gözəl idi, məşhur
"Ağ çiçəyim" mahnısını yazan
Rizvan Ələsgərov bu pianodan saatlarla ayrılmazdı.
Onun çalğıda heç kəsin etmədiyi bir fəndi
vardı: bütün barmaqları bir notu
götürürdü. Rizvan bu gedişdən
mahnılarında da istifadə edirdi. Cahangir Cahangirovun oğlu
Pərviz də çox istedadlı idi. Onlar hamısı
Şahinlə bir yerdə ovaxtkı İncəsənət
İnstitutunda təhsil almışdılar. Hamısı
evimizin uşaqları idi. Onlar bizim
qardaşlarımızdı.
Çaplinin uşaqlarının qəlbimə
çox yatan bir xatirəsi var. Deyir, atamız hələ
ekranlara çıxmamış, təzəcə çəkdiyi
filmlərin hərəsindən bir nüsxə evə gətirərdi.
Ayrıca bir otağımız vardı ki, oranı kinozal
etmişdik, orada proyektor da vardı. Film göstərildikcə
atam arada ayrı-ayrı kadrlara şərhlər verərdi,
"Bax, burada filan sözü deyirdim, bu kadrları çəkəndə
filan hadisə baş verdi" söyləyirdi. Biz
baxırdıq, dinləyirdik, gülüşürdük və
o vaxtlar ağlımıza gəlmirdi ki, biz Çaplinin lal
filmlərini onun öz səsi ilə seyr edən nadir
tamaşaçılarıq".
Ənvər Əlibəylinin də balaları bu mənada
xoşbəxtmişlər ki, başqalarının radiodan,
televiziyadan görüb-eşitdiyi müğənnilər, bəstəkarlar
mütəmadi olaraq onların mənzilindəymiş və o
məşhurlara bu uşaqlar "əmi",
"dayı", "xala", "bibi" deyə
doğmaları kimi müraciət edirmişlər.
"Bizim üçün bu, gündəlik həyatımızdı.
Atamın olmadığı vaxtlarda da onun sadiq dostları
heç vaxt qoymadılar ki, nəyinsə
sıxıntısını duyaq. Atam rəhmətə gedəndən
sonra bir dəfə də hiss etmədik ki, ailəmizin nəyəsə
ehtiyacı var".
Bunu da Şəfəq yada salır.
...Ənvər Əlibəylinin nəğmələrinin
əksəri də, bütünlükdə şeirlərinin
çoxu da məhəbbətdəndir. Özü də
yalnız anaya, Vətənə, millətə deyil, daha
çox bir gözələ məhəbbət. Kim desə ki,
Ənvər Əlibəylinin sevgi şeirlərinin elə tək
ünvanı var, çətin buna inanan ola. Çünki həyatını
bağladığı Şövkət xanımla
rastlaşanacan da yazdığı məhəbbət şeirləri
var, ailə həyatı qurandan sonrakı dövrdə
yarananları da. Və bunu da təkidlə heç kim təsdiqləyə
bilməz ki, guya o şeirlərdəki sevgi elə məcazi
anlamdaymış, bunları şair rola girərək,
özünü bir sevənin yerinə qoyaraq
başqasının adından yazıb. Üstəlik, Ənvər
Əlibəylinin gözəl xanım müğənnilərimizin
neçəsi ilə sıx dostluq münasibətləri
varmış. Ona görə də qızlarından xəbər
alıram ki, doğrudanmı ananız Şövkət
xanım heç qısqanmırdı.
Qızlar (onları "qızlar" deyə
yazıram, halbuki atalarının yaşını çoxdan arxada
qoyublar, amma qısa ömür yaşamış Ənvər
Əlibəylini düşünürkən onları da indi
gördüyüm qiyafələrində, bugünkü
yaşlarında deyil, elə atalarının
sağlığındakı, ən azı onun
ömrünün son illərindəki yaşlarında, məktəbli
kimi təsəvvür edirəm) səs-səsə verərək
deyirlər ki, anamızda zərrəcə qısqanclıq yox
idi, özü də çox gözəldi, bəlkə bu səbəbdən
özünə rəqib görmürdü: "Nəbi Xəzrinin
ömür-gün yoldaşı, rəhmətlik Gülarə
xanım isə bərk qısqanc idi, anama da deyirdi ki, ay
Şövkət, sənə məəttəl
qalmışam. Anam gülərdi ki, ay Gülarə, qoy
baxsın da, gözəlliyə baxarlar da, şairdir, ilham
almalı deyil?"
Şəfəqlə Şəlalə belə deməyinə
deyirlər, amma hər halda qadın da qadındır, ərindən
nə qədər arxayın olsa da, ona nə qədər
inansa da, hər halda məqam düşəndə
atmacasını əsla təxirə salmır. Elə
qızlar özləri mənə vaxtilə söyləyiblər
ki, anaları yarızarafat-yarıciddi Ənvərə
sataşırmış ki, dərdindən heyvatək
saraldığın o alagöz, şirinsöz Zibeydə kimdir
ki, bu şeiri ona həsr etmisən? Ənvər and-aman
edirmiş ki, şeirdir də, mahnı üçün
yazmışam. Bu da israr edirmiş ki, yaxşı, təsadüfi
şeirdirsə, elə yazaydın Şövkət, ya buna
oxşar geniş yayılmış bir ad. Bu "Zibeydə"
heç geniş yayılmış ad da deyil, həm də
uzundur, heç şeirə də rahat yatmır...
Ancaq şıltaqlıq öz yerində, insaf tərəzisi
də var axı! Neçə şeirin, mahnının necə
yaranmasının hekayətində mübahisə yeri yoxdu. Ahəngi
hər azərbaycanlıya tanış və doğma
"Hamıdan göyçək" mahnısı ki, o
mahnının musiqisi də, sözləri də Ənvərin
Şövkəti ilə İbrahimin Suğrasının
gözü qarşısında yaranmışdı və nəğmənin
qəhrəmanlarının elə özləri
olmalarını gözəlcə bilirdirlər. Bu gün ən
azı o nəğmənin "doğum şəhadətnaməsi"nə
şahid iki nəfər həyatdadır - Şəfəqlə
Şəlalə. Mahnının söz-söz, not-not necə
yarandığını görüblər, o axşam
şairin bu şeiri öz xanımına, bəstəkarın
da musiqini öz zövcəsinə həsr etmələri haqda
təntənəli "bəyanatlarını"
qulaqları ilə eşidiblər:
Dağlar maralı, gəzmə aralı,
Sənsiz ürəyim olar yaralı.
Ay saçı burma, uzaqda durma,
Gərəyin ollam, ayağa salma.
Dağlarda çiçək, hamıdan göyçək,
Ürəyim gedər, mən səni görcək.
Şirinim, şəkərim, nabatımsan,
sən həyatımsan,
Ömrümə-günümə səm bəzəksən,
qol-qanadımsan.
Bu mahnıda isə Şövkət xanım lap şəriksiz
idi və "Təkcə səni sevmişəm" adlı
nəğməyə qulp qoymaq çətin idi, Ənvərin
sidq-ürəkdən and içməyə haqqı vardı
ki, vallah-billah, bu, sənin nəğməndir:
Çiçək açıb düzlərin, ay
qız,
Nə şirindir sözlərin!
Heyran edir görəni, ay qız,
Sənin şirin sözlərin.
Çiçək kimi gözəlsən sən,
Baharın ətri gəlir tellərindən.
...Gözəl qızlar içindən, ay qız,
Təkcə səni sevmişəm.
Axıradək vəfalı ola bilmədi Ənvər.
Sevgilisini tək qoyub əbədilik getdi...
Ənvərin dostlar çevrəsi xeyli əhatəli
olsa da, sevgilisinə "hamıdan göyçək"
dediyi kimi, dostlarının da ən istəklisi adlandıra biləcəyi
İbrahim Topçubaşov idi. Onları ürək
yaxınlaşdırmışdı. İbrahim atası Mustafa
bəyin yolu ilə getmişdi, cərrah olmuşdu - ürək
cərrahı. Köksündəki davadan qalan ağrılarla
bağlı Ənvər şəhərdəki ən
üstün ürək bilicisi İbrahim Topçubaşova
müraciət etmişdi. Tanış olduqları əvvəlinci
gündən sonra yaşayacaqları bütün qalan günlər
boyu davam edəcək sarsılmaz dostluqları elə əvvəlinci
təmasdan başlamışdı. İlk ünsiyyətdən
yaranan dostluq sonra qohumlaşmaya gətirib
çıxarmışdı. Əzəl başdan duysalar da,
yaxınlaşdıqca daha artıq anlamışdılar ki, hər
ikisi eyni ürəyin sahibidir - həssas, ilhamlı, kövrək
ürəklərin. Bu iki ürəyin qoşa
çırpınmasındandı ki, neçə ortaq nəğmələri
doğuldu. Onları ürək birləşdirmişdi,
ayıran da ürək oldu. Duyğulu ürəklərinin
daşıdığı yük başqa qəlblərin
çəkdiklərindən qat-qat ağır olduğundan
ürəkləri tab gətirmədi. İbrahim Ənvərdən
də az yaşadı. Həyatdan 1970-ci ildə, 46
yaşına çatmamış ayrıldı. İkisi də
ürəkdən getdi, amma ürəklərdə də
qaldılar, həmişəlik də qalacaqlar. Ürək
adamlarının yeri elə ürəklər olar!
İbrahim Topçubaşovun bir-birindən gözəl
və köhnəlməz nəğmələrinin
böyük hissəsinin məhz Ənvər Əlibəylinin
sözlərinə bəstələnmiş olması da
bir-birinə bağlılıqlarının əlavə təsdiqidir.
O mahnıların gözəl alınmasının ən vacib
səbəbi isə əsl məhəbbətdən doğulan
gözəl övladlar kimi, onların da çoxunun
sözünün və musiqisinin elə mehriban ailəvi
axşamlarda şairlə bəstəkarın bədahətən,
bir-birini ilhamlandıraraq, ruhlandıraraq qardaş məhəbbətindən
yaranmasıdır. Bu nəğmələrdə sözlə
musiqio qədər həmahəngdir, o dərəcədə
qaynayıb-qarışıb ki, elə dinləyincə hiss
olunur ki, bu şeir ayrıca yazılmayıb, bu musiqi hazır
şeirə bəstələnməyib, elə bir yerdə bu
cür doğulublar və həqiqətən də məhz belə
olub.
Şəlalə xatırlayır:
"Yadımdadır, əyləşiblər yanbayan.
İbrahim əmi nəsə çalır, atam sözü
deyir. İkisi bir-biri ilə elə bil deyişirdilər.
Çox maraqlı proses idi".
..."Ənvər" sözünün mənası
"çox işıqlı", "parlaq" deməkdir.
O, bir yaradıcı kimi parlaq idi, işıqlı idi, amma yaxşı
tanıyanların yekdilliklə söyləməsincə,
insanlığında daha da nurlu idi. Mərhəmətli,
kömək əli uzatmağa həmişə hazır olub və
buna ən azı elə bir vaxtlar evində olmuş köhnə
piano şahiddir!
Axşamlardan birində o pianonun arxasında gələcəyin
müstəsna musiqiçisi Vaqif Mustafazadə əyləşib.
Və onun da bir neçə səmtdən qapanan yolunu
açan, Vaqifə qanad verən Ənvər Əlibəyli
olub. Və əslində Vaqif Mustafazadənin böyük sənətə
yolu Ənvər Əlibəylinin mənzilindən, o pianodan
başlanıb.
Əvvəlcə Ənvərgilə Vaqifin anası
Zivər xanım gəlir. Tək oğlunun xahişini etməyə.
Deyir ki,Vaqifi saqqalına, bığına görə heç
yerdə işə götürmürlər, Ənvər
müəllim, ümidim bircə sizədir, kömək edin,
çünki görürəm ki, onun böyük istedadı var.
Şəlalə xatırlayır: "O səhnə
gözümün qabağından getmir. Atam dedi ki, gələn
dəfə Vaqifi də gətirin, bir söhbətləşək,
mən də baxım görüm neynirəm. Yalan deməyim,
dəqiq vaxtı yadımda deyil. Bir həftə, ya on gün
keçdi, axşamçağı qapı döyüldü,
anam qapını açdı. Elə gendən səsdən
duydum ki, çox səmimi görüşmək var, mən də
qaçdım qapıya. Gördüm ki, bəs Zivər
xanım dayanıb və yanında da bir yaraşıqlı gənc.
İçəri keçdilər. Atam Vaqiflə söhbət
etməyə başladı ki, oğlum, nə yazırsan? Dedi,
lirik mahnılar da yazıram, melodiyalar ifa edirəm. Atam bunun
üstündən qayıtdı ki, yazdıqlarından ən
yaxşı hesab etdiyini çala bilərsənmi pianoda? Vaqif
bir qədər tərəddüdlə dilləndi ki, mən
bu mahnını rok üslubunda yazmışam. Vaqifin çəkinməyi
də səbəbsiz deyildi, o vaxtlar roku yaxına buraxmaq istəmirdilər.
Atam dedi ki, oğlum, mənimçün çalmağına
çal, amma bilirsən ki, roka icazə vermirlər. Vaqif
pianonun arxasına keçərək dedi ki, Ənvər
müəllim, siz bir dinləyin, sonra deyərsiz icazə
verirsiz, yoxsa vermirsiz. Anası Vaqifi gətirmişdi ki, atam onun
işə qəbul məsələsində dəstək olsun,
amma artıq o söhbət yaddan çıxmışdı,
ciddi yaradıcılıq söhbəti
başlamışdı. Vaqif başladı çalmağa. Ay
Allah, rok Azərbaycan üslubunda. İlk dəfə idi mən
elə musiqini eşitdim. İnanın ki, mənim roka o
gündən böyük sevgim yarandı. Atam xeyli susdu.
Hamı da bir-birinə baxır ki, görən, Ənvər
müəllim niyə susur, nə deyəcək? Handan-hana atam
dilləndi ki, Vaqif, sən artıq televiziyanın
işçisisən. Bu mahnını da ilk dəfə mən
radioda səsləndirəcəyəm. Nə əngəli
çıxsa, babalı mənim boynuma".
Ertəsi gündən artıq Vaqif musiqi
redaksiyasında işləyirdi və Ənvər Əlibəylinin
mənzilində ifa etdiyi kompozisiya da elə Teleradio Komitəsi
sədrinin havadarlığı ilə Bədii Şura zirehini
yararaq lentə yazılır, fonda qəbul edilir və ilk dəfə
radioda səslənir.
Vaqifə sonrakı illərdə, hətta Azərbaycandan
kənarlarda bir bəstəkar və ifaçı kimi yüksək
səviyyədə artıq etiraf edilmiş olduğu
çağlarda elə həmin Teleradioda, oranın Maqsud
İbrahimbəyov hekayəsinin mənfi qəhrəmanına
çevrilmiş sədri tərəfindən, oradakı tale həll
etməyə qadir Bədii Şuranın adlı-sanlı
üzvlərinin əli və dili ilə necə qəddar həmlələr
edildiyi, necə yasaqlar qoyulduğundan da müfəssəl
ayrıntıları ilə agaham.
...Ənvər Əlibəyli aprelin 1-də -
dünyanın yalan günündə doğulmuşdu və
yetərincə zarafatcıl olan Ənvər müəllimlə
də illərin birində həmin aldatma günü
zarafatlaşmışdı. Kimsə yox, məhz günün
özü! Çünki nə qədər yaxın dostlar
olsalar da, oturub-durduqlarından heç kəs bunca ciddi vəzifə
sahibi ilə yalandan bir söz deyib aldatmaq qədərincə məzələnməzdi.
1966-cı il aprelin 1-də Ənvərin 50 yaşı
tamam olurdu. Nə rəsmi bir yubiley mərasimi keçiriləcəkdi,
nə də hansısa restoranda toplaşıb bu yuvarlaq
ildönümünü qeyd etmək nəzərdə
tutulurdu. Zatən, o vaxtlar əksər bu cür
yığıncaqlar, hətta toy-nişan da elə evdə
keçirilərdi.
Ənvər Əlibəyli o vaxt Vaqif küçəsində,
"Yazıçılar binası" deyilən evdə
yaşayırmış və başqalarına nisbətən
evdə geniş məclis qurmaq imkanı da daha çoxmuş.
Çünki mənzilində xeyli adamın rahat yerləşəcəyi
iri zal varmış. Yaxşı tədarük
görülürmüş və Ənvər də səhərdən
şair, yazıçı, bəstəkar, müğənni,
jurnalist dostlara bir-bir telefon açaraq onları bu axşama evə,
öz ad gününə dəvət edirmiş. Belə məlum
olur ki, zəng vurduqlarının hamısı "Hə,
mütləq axşam sizdəyəm" söyləsə də,
telefonun dəstəyini qımışaraq yerinə
qoyurmuşlar. Axşam saat 6 olur, heç kəs yox, 7 olur, kimsə
qapının zəngini basmır, bir az da keçəndən
sonra daha Ənvər dözmür, hətta bir az da şübhələnir
- görən, nə baş verib ki, bunlar hamısı sözləşiblərmiş
kimi gəlib çıxmırlar və başlayır bir-bir
tanış nömrələri yığmağa. Süleyman
Rüstəm təəccüblənir: "Nə yubiley, nə
ziyafət? Mən iki-üç saatdır evdəyəm,
şam da eləmişəm. İndi də əlimdə
yazı yazıram. Canınçün, elə bildim həmişəki
kimi zarafat edirsən". Digərləri də o cür.
Ənvərin təzədən səhər dəvət etdiklərinə
bir-bir zəng vurub dəvətinin zarafat-filan
olmadığını təsdiqləməsindən sonra ilk
özünü yetirən bəstəkar Telman Hacıyev olur,
digər qonaqların gəlişini gözləmədən də
keçir pianonun arxasına, şux bir melodiya ifa edir:
"Ənvər müəllim, bu, təzə
mahnımdır, hələ heç sözü də yoxdur,
bu melodiyanı sənin doğum gününə həsr edirəm".
Qızları xatırlayır ki, həmin axşam ilk
dəfə eşitdikləri bu musiqi 1970-ci illərdə məşhurlaşmağa
başlayacaq "Lalələr" mahnısının
melodiyası idi.
Hər halda aprelin 1-i macal vermir ki, yubiley həmin
gün ürək istəyən kimi, dostların tam tərkibdə
iştirakı ilə baş tutsun. Ertəsi gün artıq
aprelin 1-i deyildi, daha zarafat etmədiyini xüsusi
vurğulamağa da lüzum qalmamışdı və Ənvər
dost-tanışı təkrarən dəvət edir, axşam
yığışırlar və dünənki məzhəkəli
yanlış anlama da bu axşam gülüş dalğası
qoparan neçə sağlığa mövzu verir.
Bir dəfə rəhmətlik Ənvər Məmmədxanlı
mənə söylədi ki, yazıçılardan ikisinin təvəllüd
günü xatalıdır - biri xan, biri bəy nəvəsi.
"Kimlərinki" sualımı gözləmədən
özü açıqladı ki, iki Ənvərin! Biri
Ənvər Əlibəyli, biri mən. Əlibəyli aprelin
1-i doğulub, o gün kimə söz deyirsən, şəklənir
ki, birdən zarafat etmiş olar, mən də fevralın
29-undanam, ad günüm təqvimə 4 ildə bir dəfə
düşür.
Haqlıymış! Yəqin, o vaxt bunu deyəndə
Ənvər müəllimin adaşının 50 illiyindəki
qəziyyədən də xəbərdarmış...
...1960-70-ci illərdə Azərbaycanın gündəlik
mədəni həyatı elə musiqiyə mail idi ki,
çox evlərdən piano səsi gəlirdi. Bakı öz
yerində, amma Azərbaycanın dörd bucağında da bir-birinin
ardınca musiqi məktəbləri yaranırdı, ən
azı ibtidai musiqi təhsili almaq ənənəyə
dönməyə başlayırdı və hər valideyn də
çalışırdı ki, imkanı daxilində
uşağına yaxşı musiqi aləti alsın. Ənvər
Əlibəyli piano almazdan əvvəl evə bəstəkar
dostu, həm də musiqi məktəbində direktor işləyən
Bəxtiyar Kərimovu dəvət etmişdi ki, Şəlalənin
musiqi qabiliyyətini yoxlasın. Bir neçə gün sonra
"Simmerman" markalı alman istehsalı pianonu gətirirlər
və hələ məktəbdə olan Şəlalədən
əvvəl pianonun siftəsini
Ənvərin gənclik dostu şair Böyükağa
Qasımzadənin yadigarı Lalə edir. Şəfəq
xanım yada salır ki, Lalənin iti musiqi duyumu varmış,
çalğısı da gözəlmiş: "Atam da bunu
hiss edirdi. Böyükağa Qasımzadə erkən rəhmətə
getmişdi. Ona görə həmişə atam onun
uşaqlarına xüsusi diqqət yetirərdi. Biz də
başa düşürdük ki, nəsə Lalə
onunçün ilk yerdədir. O vaxt Bakıya konsertlər verməyə
xarici ifaçılar gələrdi, bilet tapmaq asan olmurdu. Atam
həmişə ilk növbədə Lalə
üçün bilet göndərərdi, istəyərdi ki,
o gedib musiqiyə qulaq assın. Ona görə bu pianonu gətirəndə
atamın birinci sözü bu oldu ki, Laləni
çağırın gəlsin, çalıb yoxlasın aləti".
1961-ci ildə Əlibəylilərin mənzilinə gələn
pianoya Azərbaycanın ən nadir musiqi alətlərindən
birinə çevrilmək qismətmiş. 7-8 il ərzində
bu pianoda Ənvər Əlibəylinin evinə qonaq gələn,
adları Azərbaycanın ən tanınmış bəstəkarları
qatarında olanların, demək olar, hamısı
çalır, bu pianonun müşayiəti ilə
oçağkı aparıcı Azərbaycan müğənnilərinin
çoxu oxuyur, onlarla yeni Azərbaycan mahnısı bu pianodan
qopan sədaların vasitəçiliyi ilə dünyaya gəlir.
"Evimizdəki - Hüsü Hacıyev - 19-dakı məclislərə
qonşumuz olan bir çox adamlar gələrdi. Hüseyn
Hüseynzadə düşərdi aşağı, Salam Qədirzadə,
Bəxtiyar Vahabzadə qonaq gələrdi. Getdikcə məclis
böyüyərdi. Mirmehdi Seyidzadə başqa aləm idi. O,
adətən Şövkət xanımla gələrdi.
Şövkət xanım yüngülcə söykənərdi
pianoya, şirin-şirin oxuyardı. Onun bizdə, evdə
oxuyanda bir xüsusiyyəti vardı. Taxdığı zinət
əşyalarını çıxarıb qoyardı pianinonun
üstünə. Nə bilim, uşaq idim, başa
düşmürdüm. Amma yadımda bu səhnə qalıb.
İndi onun səbəbini fikirləşəndə deyirəm,
yəqin, rahat olması üçün, yalnız musiqi ilə
birgə olması üçün belə edirmiş".
Şəfəqdir xatırlayan.
...Ənvər Əlibəyli vaxtsız gedib,
balalarının taleyindən nigaran gedib, ailəsinə,
övladlarına onun olmadığı vaxtlarda
sıxıntısız yaşaya bilmələri
üçün hər hansı təminat, var-dövlət
qoymadan gedib. Ancaq qısa ömrü ərzində
uşaqlarına elə zəngin və saf bir mədəni
mühit bağışlaya bilib ki, o sərvət heç
vaxt tükənməyən min xəzinəyə dəyər...
Bu şeirdə nə vəzn,
Nə müqəyyəd qafiyə,
Nə də ahəng olacaq.
Misralar qırıq-qırıq,
Sapdan qırılmış, səpələnmiş
Muncuq kimi.
Kəsik-kəsik, qırıq-qırıq.
Bir az da ağrılı olacaq misralarım.
Şeirlərindən birini Ənvər Əlibəyli
belə başlayırdı və əslində bu misraları
onun öz taleyinə, öz həyatına bənzəyirdi.
Gödək bir ömür. Elə vəznsiz-qafiyəsiz
misralar kimi dələngavaz, narahatlıqlarla, qayğılarla,
qorxu-hürkülər, həyəcanlarla ləbələb,
amma sevincli, fərəhli, ürək dolusu sevə bildiyi,
özünü dünyanın xoşbəxti saya bildiyi
anları da az olmayan şeir kimi həyat.
Həmin şeir davam edirdi:
Kiminin xoşuna gələcək,
Kiminin acığına.
Kimi deyəcək: "Yaxşıdır",
Kimi deyəcək: "Orta".
Kimi də deyəcək ki,
Bunun şeirlə əlaqəsi yoxdur,
Şeir hara, bu hara?!
Kim nə deyir, qoy desin.
Mən tənqidi də, tərifi də
Eşitməyə hazıram.
Mən ürəyimin haqqında şeir yazıram.
Bəlkə elə Ənvər Əlibəylinin əksər
şeirlərinin nəğmələşməsinin, ən
tanınmış bəstəkarların qocalmaz
mahnılarına çevrilməsinin əsas gizlinci elə
buymuş? O şeirlərin ürəyin içindən qopub gəlməsi,
o şeirlərin hamısının yazanının öz
ürəyi haqqında olması! Hətta vəznsiz, qafiyəsiz,
ritmsiz görünəndə belə içərisində nəbz
çırpıntısının, ürək
döyüntülərinin duyulması.
Və burada Ənvər Əlibəylinin ən son
şeirlərindən sayıla biləcək, onun həyat fəlsəfəsini,
məramını ifadə edən bir şeir parçası
da var:
"Süleymana qalmayan dünya
Sənə də qalmaz" deyən məsəl var,
Dolaşır dodaq-dodaq.
O düzdür, gedəcəyik hamımız,
Ancaq yenə dünya insanlara qalacaq.
Bu, həqiqətdir, hamımız gedəcəyik,
Ənvər Əlibəyli də gedib. Amma Ənvər
Əlibəyli o xoşbəxtlərdəndir ki, insanlara qalan
dünyada həmişəlik qalıb.
12 yanvar 2024
Rafael HÜSEYNOV
Akademik
525-ci qəzet .- 2024.- 20 yanvar, ¹11.- S.14-15.