Ədəbi
köşk: Nə var, nə
yox?
Ötən həftə "Ədəbi
köşk"ümüzün ilk buraxılışı
maraqla qarşılandı, xeyli müzakirəyə səbəb
oldu. Təbii ki, bütün məsələləri, xəbərləri
əhatə etmək qeyri-mümkündür və onu da
unutmayaq ki, rubrika son bir həftə ərzində baş verənlərdən
bəhs edir. Bütün təklif və
iradlarınızı, köşkümüzə əlavələrinizi
"info525.az" elektron ünvanına göndərməyiniz
arzuolunandır.
"525"
***
Adil Mirseyidə kimlər lağ edirdi?
Bəzən adlandırmalar mahiyyəti açmaq
üçün ən əsas amilə çevrilir: Adil
Mirseyidin "Qar eskizi" kimi... O, rəssam idi, şair idi...
Rəssam kimi yazırdı, şair kimi çəkirdi. Təbiəti
sözlə təsvir edən Adil Mirseyid qarın
yağmağını və onun fonunda baş verən bir
epizodu fərqli, amma maraqlı şəkildə nəzmə
çəkmişdi:
Qar yağır
Qar yağır
Qar yağır
Qar yağır...
Qara çörək,
Bəyaz pendir,
Qırmızı çaxır .
Qar yağır
Qar yağır
Qar yağır
Qar yağır...
Sözün əsl mənasında, eskizdir... Uzun illər
öncə Samir Sədaqətoğlu bir yerdə bu şeiri
dedi. Tələbələrdən ibarət kollektivin
bütün üzvləri qəhqəhə çəkib
güldülər. Onda Samir Sədaqətoğluna
havalanmış kimi baxanlar da oldu. Gülənlərin
sırasında mən də var idim. İllər keçdi və
başa düşdüm ki, mən naşı, poeziyadan xəbərsiz
olmuşam deyə o vaxtı "Qar eskizi"nə
gülmüşəm.
Bir neçə gün əvvəl Bakıya qar
yağanda sosial şəbəkələrdə Adil Mirseyidin həmin
şeiri dediyi videonu paylaşıb lağ edənlər az
deyildi. Çünki onlar ovaxtkı mənə bənzəyirlər:
əksərən ədəbiyyatda naşı, poeziyadan xəbərsiz.
Məşhur səhifələrdən biri də
feysbukda Adil Mirseyidin "Qar eskizi" şeirini səsləndirdiyi
videonu paylaşmışdı. Paylaşıma gələn rəylər
isə acınacaqlı idi... Qiraətçi Kamal Yaşar həmin
rəylərlə bağlı yazır: "Bu
paylaşımın rəy bölümünə baxmaqla
insanımızın nə qədər tələskən,
söyməyə, lağlağı etməyə yubanmayan,
ağına-bozuna baxmadan lənətləməyə
çalışan bir ruhiyyədə olduğunu
görürük. İncəsənət, incə ruh,
duyğu, anlaşılmaq ehtiyacı həmişə qəribdir
belə insanların içində. Necə ki Adil Mirseyid də
qərib idi öz ruhani dünyası ilə. Amma mən yenə
də ümidsiz deyiləm. Bu şəraiti doğuran səbəbləri
də görürəm, anlayıram, bilirəm. Yenə də
hər şeyə rəğmən, inanıram ki, bir gün
bizim də insanımız, cəmiyyətimiz
anlamadığı, anlamağa çətinlik çəkdiyi
bir şeyi görəndə əlini ilk olaraq daşa, dəyənəyə
atmayacaq və sevgi ilə anlamağa, çözməyə
çalışacaq..."
***
Aydın Talıbzadənin "daun bənzətməsi"
Hövsələsizlik hamımızın canına
cift olub. Nəyinsə haqqında hökm verməyə meyilli
olmuşuq. Ələlxüsus, əgər verilən rəy mənfidirsə,
əsaslandırmaq, ətraflı izah etmək mütləqdir.
Dörd-beş cümlə ilə, bir nümunə ilə
hansısa irihəcmli roman haqqında qəti danışmaq
oxucu üçün ayıb deyil, amma yazıçı
üçün bağışlanmazdır
Nihat Pir axır vaxtlar ultimatumlarla
çıxış edir. O da ədəbiyyata "əlibiletli"
gələnlərdəndir. Aydın Talıbzadənin
"Ramana" romanı haqqında yazır: "Aydın
Talıbzadə "Ramana" romanında çox kobud bir bənzətmə
işlədib. "Umxanım onun dizlərini bağrına
basıb daun uşaqlar kimi maddım-maddım üzünə
tamaşa edirdi..." Son dərəcə vulqar, son dərəcə
qeyri-etik bir bənzətmədir. Daun uşaqlar kimi... Elə
bil deyirsən ki, başları söhbətə o qədər
qarışdı ki, kabab yandı, lap Nelson Mandela kimi...
Ümumiyyətlə, sözügedən romanda müəllim
çox bənzətmə edir. İfrat dərəcədə.
Adam bir az yorulur. "Artıq içiləndə dərd verir
o da" misalı. Bənzətməni ki oxuyanda səni
ildırım vurmadı, qayıdıb eyni abzası eyni ləzzətlə
oxumaq istəmədin, heç nə. Mübariz Cəfərli
"Amerika"sında yazır: "...gün batandan sonra məktəbin
həyətindəki çinarın yarpaqları qara yelkənə
bənzəyirdi..." Bax belə!"
***
Şəhriyar Del Gerani üçün 2 seçim
Yeni dövrün sevilən şairlərindən olan
Şəhriyar del Gerani son zamanlar maddi rifahı ilə
bağlı bir neçə paylaşım etmişdi.
İşsizliyindən, dostlarının etinasız
yanaşmalarından gileylənən şair müraciətlərinə
baxmayaraq, iş təklifinin gəlməməsindən məyus
olub və feysbukda bu barədə paylaşımlar edib. Son
paylaşımı isə daha kəskin və təəssüfləndirici
idi. Özü həmin statusu sildiyindən, sitatlar gətirməyi
etik hesab etmirəm.
Həmin statusun ardınca yazıçı Sərdar
Aminin "Sosial şəbəkələrdə
"acından ağlayanlar" adlı yazısı
yayımlandı. Yazı səs-küyə səbəb oldu, Sərdarı
top atəşinə tutanlar da oldu. Sərdar Amin yazır:
"Ağlayan hər bir yazıçının göz
yaşları ədəbiyyat kitabının üstünə
tökülür. İstər-istəməz potensial oxucu
düşünür ki, bunun ağlı olsaydı,
özünə bir gün ağlayardı, dolana bilməyən
adamın yazdığı nə olacaq ki, mən həmin mətni
oxuyub nicat tapım?"
Öz aramızda da, bundan neçə il əvvəl
də dostlarla daim bu mövzu barədə müzakirə
etmişik. Təxminən, eyni fikirdə olmuşuq ki, gərək
yazıçı yazıq obraz yaratmasın. Amma
sözügedən yazının məhz Şəhriyarın
statusundan sonra yazılması bəzi dostları
qıcıqlandırdı. Ehtimal var ki, Sərdarın
yazısı Şəhriyarın statusundan xəbərsiz
yazılıb. Amma hər halda mənzərə
başqadır.
Sərdar yazının əvvəlində Dostyevskidən
söhbət açır və onun cəsarəti, riski,
inamı fonunda publik gileylənən qələm
adamlarını tənqid edir.
Yazıçı Cavid Ramazanov sözügedən məqalə
ilə bağlı yazır: "Dostoyevskinin özü də
ələbaxanın yekəsi olub... Dostoyevskinin ömrü
boyu itə də borcu olub. Amma qardaş və arvad
baxımından bəxti gətirmişdi. Buna bəlkə,
indiki dövrdə sui-istifadə deməliyik, o dövrdə fədakarlıq
deyirdilər... ələ baxmaq olar, amma əsas yaxşı
yazmaqdır. Bizim yazı-pozu əhli isə yaxşı yazmaq
üçün çalışmır, oxumur, öyrənmir,
problem bundadır. Alaçiy mətnlərlə, hop-gopla həm
özünü aldadır, həm də oxucuya kəf gəlmək
istəyir. Kriteriya yaxşı yazı, savad,
dünyagörüş olmalıdır, qalan hər şeyə
bəraət qazandırmaq olar..."
Bəlkə də, Sərdar o yazını
canıyananlığından yazıb, öz həmkarlarının
belə görünməyindən narahat olub, deyə bilmərəm,
bəlkə bu, mənim fərziyyəmdir... Amma Şəhriyarın
özünə gələn bəzi yersiz rəylər adama dəyir,
Sərdarın haqlı məqamlarını izah edir...
Bu vəziyyətdə iki cür davranış
düsturu çıxa bilər qarşıya: Birincidə
Füzuli deyir ki, "qoy rəqibin bilməsin var səndə əfqan",
ey şair! İkincidə isə, elə Şəhriyarın
da sevimli şairi olan Vaqif Bayatlı deyir: "Dörd yanın
kişiysə, utanma, qardaş!" Hansını seçmək
öz ixtiyarına qalıb...
***
Söz oyununda günahlandırılan şair...
Hörmətli Rasim Qaraca ötən gün "Ədəbi
köşk"ümüzü paylaşıb
yazmışdı: "Nomenklatur ədəbiyyatın yeni
platforması ilə tanış olun". İnsaflı olun,
Rasim müəllim, hələ bir görün nələr
olacaq...
Nəysə, ötən günlərin birində
şair Cəlil Cavanşir Salam Sarvanın bir şeiri
paylaşmışdı: "Narahat olma, qızım..."
Rasim Qaracanın şeir haqqında fikirləri yubanmadı və
tətiyi çəkib Salam Sarvanı nişan aldı...
Şeiri üç aspektdə tənqid edəndə
ilk nişanalma səbəbi bu olub: "...Şair sevgilisinə
"qızım" deyə müraciət edir. Məncə,
estetik deyil... Yeri gəlmişkən, ilk dəfədir
şeirdə sevgiliyə "qızım" deyildiyinin
şahidi oluram, yəqin ki, bu da Salamın növbəti kəşfidir..."
İkinci məsələ bu həftə ən aktual
olan "ağlaşma" ilə bağlıdı: "Lirik
qəhrəman nə qədər zirvədə olsa da,
ovqatı təlxdir, "yaşaya bilmirəm, bilmirəm"
deyir, "bir az qızdan zəhləsi gedir, bir az özündən",
sonra birdən "yaşamaq mümkünmüş" deyir,
"içir kövrəlir, kövrəlir içir"...
aşiq müdam sızıldayır, ağlaşmanın biri
5 qəpik..."
Üçüncü məsələ ilə
bağlı çox vaxt Salam Sarvanı tənqid ediblər,
buna öyrəşmişik: "Şeir konkret struktura malik
deyil, şair sözləri deyil, sözlər (söz
oyunları) şairi idarə edib".
***
Heç vaxt yazılmayacaq reportajın müəllifi
kimdir?
Jurnalist Səbuhi Məmmədlinin vəfatı
hamımızı - bütün onu tanıyan dostları kədərləndirdi.
Fəqət sağlığında nə özü
özünün, nə də bəzi dostları onun qədrini
bildi. Bizdə adətdir, sağ olanda kor Fatma deyib, öləndə
badam gözlüm kimi oxşamaq... Amma yox,
sağlığında da onun istedadının
hüdudları, bacarığı, qabiliyyəti hamıya məlum
idi...
Qurban Yaquboğlu dostu barədə yazır:
"Yazı, mətn nə deməkdir? Lap olsun, jurnalistika
janrları. Mənə tam məlum deyil. Təxminən belə:
olmuşları, olanları, olacaqları/ola biləcəkləri
qeydə almaq... Amma hansı zamanda? Budu məsələ...
İllər öncə bir dəfə qəfil Səbuhini
görmək istədim, ona messencerdə bir bayatı
yazdım, üçüncü misrası beləydi:
"Könlüm səni istəyir..." Çox xoşuna gəldi.
Əlbəttə, görüşmədik... Səbuhi dəfn
olundu. Getdi, qayıdıb reportaj yazmayacaq. Reportaj bitib
artıq. Oxuya bilməyəcəyik. "Könlüm səni
istəyir!" Əlbəttə, görüşməyəcəyik".
***
Təzə nə var?
Həmid Herisçinin "Quşqovanlar diriləndə"
hekayəsi "Kulis"in müzakirəsinə
çıxarılıb. İlham Əziz deyir ki, klassik Həmid
hekayəsidir, informasiya bolluğu, inversiya,
qatmaqarışıq mətn... Orxan Həsəni deyir ki, Həmid
zaman keçdikcə daha da mürəkkəbləşir və
tamam anlaşılmaz bir formaya düşür... Təvəkkül
Boysunar hekayəni sonacan oxumayıb. İnciməyin, artıq Təvəkküldə
dahilik əlamətləri sezirəm... Ya da bunu nahaq yazdım,
birdən inanar e... Nəysə, müzakirədə hekayəni
tək təqdir edən Sevinc Elsevər olub...
***
"Qanun" nəşriyyatının təsisçisi
Şahbaz Xuduoğlu oxucuları müjdələdi: Bernhard
Şlinkin 9 hekayəsindən ibarət kitabı dilimizdə
çap olundu.
***
Gənc şair El Romanın yeni şeirlər
kitabı çap olunub. Müəllifin sayca 2-ci kitabında
son 6 ildə yazdığı şeirlər cəmləşib.
Yəqin, 1-ci kitabında 12 il əvvəl
yazdığı şeirlər çap olunmuşdu. Məhsuldar
şair El Roman...
***
"UNESCO" hər il yeni "Dünya Kitab
paytaxtı" təyin edir. Bu çərçivədə
2024-cü ildə Fransanın Strasburq şəhəri
Dünya Kitab paytaxtı elan edilib.
Görəsən, Bakı nə vaxt buna nail olacaq?
***
Sabirabadda yerləşən "Hophopnamə" kitab
mərkəzində "Mücrü" nəşriyyatının
kitab sərgisi təşkil olunub.
Axır ki, bölgələrə də kitab
işığı düşür...
***
Xalq yazıçısı Anarın 85 illik yubileyinə
həsr edilmiş hekayə müsabiqəsinin qalibləri
müəyyənləşib. Müsabiqədə gənc
yazarlar - Cavid Babayev birinci, Orxan Cuvarlı ikinci, Xan Abdulla isə
üçüncü yerin sahibi olub.
***
Yazıçı Şahmarın "İtki"
hekayəsi rus dilinə tərcümə olunaraq Rusiyanın
populyar ədəbiyyat saytında yayımlanıb.
Gün o gün olsun ki, mərhum yazıçımız
Şahmarın hekayəsini yerli saytlar vaxtaşırı
yayımlasınlar, özümüzün də xəbərimiz
olsun. Birdən Rusiyaya gedərik, Şahmarı bizdən xəbər
alarlar, karıxıb qalarıq...
Hazırladı: Nadir YALÇIN
525-ci qəzet .- 2024.- 20 yanvar, ¹11.- S.13.