"Ailəni
qoruyub saxlamaq ömürlük bitməyən tədqiqat
işidir"
Kifayət Cəbiqızı: "Gənclər 25
yaşlarına qədər daha çox elmi biliklərə
yiyələnməyə üstünlük verməlidilər"
Cəmiyyətin əsas hissəsini gənclər təşkil
edir. Ətrafımızda yüzlərlə heç bir
işlə məşğul olmayan, həyatının ən
məhsuldar vaxtlarını boş yerə israf edən gənclər
görürük. Bu isə bütövlükdə cəmiyyətin
problemidir. Oxşar sosial problemlər zaman-zaman
narazılıqlara səbəb olur. Fəlsəfə üzrə
fəlsəfə doktoru, gender problemləri üzrə beynəlxalq
ekspert, sosioloq Kifayət Cəbiqızı ilə
bugünkü söhbətimiz də məhz elə gənclərin
problemləri ilə bağlıdır.
- Kifayət xanım, gənclərin həyatında
daha çox hansı problemləri müşahidə etmisiniz?
- Dərs dediyim tələbələr arasında
ürəkdən gülən gəncləri az görürəm.
Yaxşı və ya pis yaşamalarından asılı
olmayaraq, sanki hər kəsin üzündə bir kədər,
çiyinlərində bir yük var. Gənclərimiz özlərini
həddindən artıq neqativə yükləyiblər. Onlar
anlamalıdırlar ki, xoşbəxt olmaq üçün
özləri səy göstərməlidilər. Hətta əyləncəli
tədbirlərdə, şənliklərdə belə hamı
özünə qapanır. Özləri burada olsalar da, beyinləri
başqa yerdədir. Əvvəlki illərin tələbələri
arasında olan ünsiyyəti indiki gənclər arasında təsadüfi
görürük. Bir insanın 3000-5000 virtual dostu olsa belə,
həmin kütlə canlı ünsiyyətdə olduğun
bir dostunun yerini vermir. Düşünürəm ki, virtual
dostlarınla çözə bilmədiyin problemləri
canlı ünsiyyətdə olduğun səmimi dostunla üzbəüz
oturub daha asan, tez həll edərsən. İndiki gənclər
təkcə kədərini deyil, heç sevincini, xoş
anlarını da kiminləsə bölüşmək istəmirlər.
- Sizcə, gənclərdə daxili gərginliyi yaradan
əsas səbəblər hansılardır?
- Əlbəttə, bunun müxtəlif səbəbləri
ola bilər; maliyyə problemləri, ailə məsələləri
və s. Lakin mənim müşahidə etdiyim spesifik bir
problem var ki, tələbələr arasında bu, daha çox
hiss olunur. Hazırda gənclərin yaşadığı ən
böyük problemlərdən biri yuxarıda qeyd etdiyim kimi,
üzbəüz ünsiyyət problemidir. Ümumiyyətlə,
gözəl ünsiyyət bacarığı böyük bir
mədəniyyətdən xəbər verir. Dostluq etməyi
bacarmaq özü bir fədakarlıqdır. İndiki gənclər
çoxu zəhmət çəkməyi sevmirlər. Hər
şeyin asanına əl atırlar. Bu da təsadüfi deyil,
virtual ünsiyyət hissiz, həyəcansız çox vaxt
qeyri-səmimi ünsiyyətdir, çünki burada göz təması
yoxdur. Bir çox kütləvi informasiya vasitələri hər
bir fəaliyyətin daha asan yolunu gənclərimizə təqdim
edir. Məsələn, asan yolla çox pul qazanmaq... Müasir
gənclərin əsas hədəfi qısa yolla daha tez pul
qazanmaq və məşhurlaşmaqdır.
- Tələbələriniz arasında həm də
bölgələrdən gələn gənclər var. Şəhər
mühitində böyüyən gənclərlə onlar
arasında fərqlilik görürsünüz?
- Əvvəlki illərlə müqayisədə
çox az fərqlilik nəzərə çarpır. Son iki
onillikdə bu fərqliliklər azalıb, yox səviyyəsindədir,
şəhər mühitinə tez inteqrasiya olurlar.
Davranışlarındakı cüzi fərqlər də bir
neçə ay ərzində yoxa çıxır. Müasir
dünyamız elədir ki, dünyanın o başında
baş verən bir olay və ya yenilik saniyələr sonra
dünyanın bu başına yayılır. Son dövrdə
gənclərin xarici görünüşlərində və
ya davranışlarında elə də fərqlilik gözə
dəymir.
- Son dövrlər ailələrdəki gərginliklərin
səbəbləri nədir?
- Ölkəmizdə əsrlərlə formalaşan
bir ailə institutu mövcuddur. Ailə üzvləri
arasında oturuşmuş bir əmək bölgüsü
vardır. İllər əvvəl kişinin görə biləcəyi
bir işi indi ya texnika yerinə yetirir, ya da elə
qadının özü görür. Ailə üzvləri
arasında genderə görə əmək
bölgüsündə baş verən dəyişikliklər
ailədə münaqişə yaradır. "Ənənəvi
vəzifələrini" yerinə yetirməyən
cütlüklər yola getmirlər, çox vaxt da bu konfliktlərin
sonu boşanma ilə bitir. Əlbəttə, başqa səbəblər
də mövcuddur. Hər bir dövrün öz tələbləri
var. Bir çox təhsilli müasir qadınlar öz
ayaqları üstündə durmaq istəyir və bundan
ötrü həm çox oxuyur, həm də çox işləyirlər.
Bu da ailədaxili problemlərə gətirib
çıxarır. Karyelarında ucalmaq üçün sərf
etdikləri enerji ailəyə sərf etdikləri enerjini
üstələyir. Bu da ailədaxili konfliktlərə yol
açır. Əlbəttə, bu yeni tipli ailələr də
mövcuddur. Belə ailələrdə paritetliyə daha
çox önəm verirlər və bir-birilərinə dəstək
olurlar. İkinci tip ailələr nisbətən az təhsilli
gənclərdir. Belə ailələrdə daha çox ənənəvi
ailə modeli olur və iş bölgüsü illərin təcrübəsinə
söykənir. Ailə-məişət işlərinin
çoxunda qadın, ictimai sektorda isə kişi aktiv olur.
Onlar ailə qurmağa tələsmirlər və ailə
qurandan sonra belə öz hədəflərinin arxasınca
getməyə can atırlar. Təəssüf ki, hələ də
kişilərin çoxu həyat yoldaşını itaətkar
görmək istəyirlər.
- Qadınlar karyera istəklərini həyata
keçirmək və eyni zamanda ailə
qayğılarının öhdəsindən gəlmək
üçün nə etməlidilər?
- Ailənin dəstəyindən çox şey
asılıdır. Müasir dövrdə ev işlərini
görmək elə də çətin deyil. İnanmıram
ki, bunları yerinə yetirmək onların karyeralarına mane
olsun. Bundan ötrü ailədə cütlük
razılığa gələ bilər. Vaxtın düzgün
bölünməsi ən önəmli məsələdir.
Asudə vaxtı ailə üzvləri ilə birlikdə
keçirmək çox önəmlidir. Ailə birlikdə səyahət
etməli, qohumlarla, dostlarla görüşməli, birlikdə
film izləməli, oyun oynamalıdır. Ev işləri ailə
üzvləri arasında ədalətli şəkildə
bölünməlidir. Sadəcə vaxtı sağlam şəkildə
idarə etmək lazımdır. Gənclik elə bir
dövrdür ki, hər gün inkişaf olmalıdır.
Produktiv keçirilən dövr hər zaman bəhrəsini
verir. Öz-özünə sual verməlisən: "Mən
dövrlə ayaqlaşmaq üçün nələr etməliyəm?"
Qazandığın var-dövlət bitir, tükənir,
qazandığın elm, bilik hər zaman səni qabağa
aparan investisiyadır. Ailəni qoruyub saxlamaq ömürlük
bitməyən tədqiqat işidir. Ailəni yaşatmaq fədakarlıq
istəyir.
- Necə düşünürsüz, ölkəmizdə
yaşayan gənclər daha çox Qərb düşüncəsinə
uyğun davranırlar, yoxsa Şərq?
- Nə Qərb, nə də Şərq
düşüncəsi ilə razılaşıram. Universal
bir düşüncə olmalıdır. Buna qızıl orta
deyirik. Bəzən Qərb deyəndə ağıllarına
tamamilə azadlıq, kiməsə hesab vermədən
yaşam tərzi gəlir. Bu, belə deyil. Harada
yaşamağından asılı olmayaraq, gənclik dövrü
ömrümüzün qızıl dövrüdür. Ölkəmizdə
tələbələrin bəzən elm öyrənmək
yox, əyləncə ardınca getmək cəhdlərini
müşahidə etmişəm. Avropanın müxtəlif
universitetlərində olmuşam. Universitet tələbələrinin
gözü dərsdən başqa heç nə
görmür, kitabxanadan çıxmırlar. Universitetdə təhsil
aldıqları dövrdə həftənin beş
gününü o qədər çox oxuyurlar ki, ətrafdan
tam təcrid olurlar. Bununla yanaşı, həftəsonu gözəl
istirahət etməyi də bacarırlar. İstirahət tərzləri
də sağlamlıqlarına xidmət edir. Ümumiyyətlə,
gənclər 25 yaşlarına qədər daha intensiv şəkildə
elmi biliklərə yiyələnməyə
üstünlük verməlidilər.
Havar ŞƏFİYEVA
525-ci qəzet.-2024.- 13 yanvar, №6.- S.21.