Səhnədəki
"Qadınım"ın söylədikləri...
"Çox gec olmadan" ayrılıb gedənlərə
Yağışın səsi addım səslərini
eşitməyə mane olsa da, yanımda olduğunu rayihəsindən
bilirdim. Bir-birinə calanan siqaretlər
alatoranlığında yoxa çıxır, boz
payızı andıran ağırtaxtalı yanvarın kədərli
mənzərəsinə bir az da melanxoliya qatırdı.
"Qadınım"ı izləməyə tələsirdim,
zaman isə yanvar günlərindən də ləng idi... Bəzən
elə zamanın sürətinə qalib gəlmək
üçün həmişə tələsmək istəyirsən.
Çevrilib geridə qalanların fərqinə varanda isə
çox gec olur, əlin çatmır, ünün yetmir, lap
"Qadınım" kimi...
Oxucular elə bilməsin ki, teatrşünas əbasını
geyinib şəhadət barmağı gicgahıma söykəyib
"Qadınım"ı təhlil edəcəm... Yox, bu dəfə
"Qadınım" məni - hisslərimi, yanımda
olanları, arxada buraxdıqlarımı, irəlidə
görmədiklərimi təhlil etdi.
Akademik Musiqili Teatrın möhtəşəm
binasına az qalmış, məşhur türk
yazıçısı Tüncer Cücenoğlunun müəllifi
olduğu, bir vaxtlar İncəsənət Universitetinin tələbələrinin
diplom işi üçün hazırladıqları
"Uçqun" əsərini xatırladım.
"Qadınım" isə müəllifin
"Matroşka" pyesi əsasında qurulmuşdu. Yol boyu
Tanju Okanın ifa etdiyi "Qadınım"
mahnısını zümzümə edirdim: "Eşyalar
toplanmış seninle birlikte, anılar
saçılmış odaya her yere, sevdiğim o koku yok
artık bu evde... Sen..."
Birinci zəng... Qadınların üzündəki təbəssümü
müşahidə eləməkdən üstün bir hal varsa,
o da həmin təbəssümə səbəb olmaqdır.
Neçə kişinin arzusu olub bir qadının - məhz o
qadının, hansı ki hər halı ilə bir ovqat yaradan,
ürəyinin təlatümünə səbəb olan
qadının üzündəki təbəssümə səbəb
olmaq... Həmin premyera axşamı "Qadınım"
kişili-qadınlı bütün
tamaşaçıların təbəssümünə səbəb
olmuşdu, daha doğrusu, təbəssümlə
tamaşanın başlanmasını gözləyirdilər.
İkinci zəng... Pərdələr bağlı
deyildi... "Tamaşa qurtarır, sonunda pərdə. Kitab
oxuyuram, sonunda pərdə. Pəncərənizin önündən
keçirəm hərdən, yenə də pərdə. Necə
dözüm bu dərdə? Pərdə... Pərdə... Pərdə..."
Müəllifi yazmıram, əziz oxucu, sonra qulağına
pıçıldaram... İstədim bu şeiri
yanımdakı rahiyəsi xoş, dikdabanının səsi
yağışla yarışan şəxsə deyim,
gördüm yox, pərdə bağlı deyil. Səhnənin
dekorasiyası, əşyaların yeri, rəngi, duruşu
tamaşaçıya "salam əleyk!" eləyir. Fəqət
üç qatlı qaratəhər tüllər çöldəki
hava kimi amansız dayanıb!
Üçüncü zəng... Hər şey belə
başladı. Bəzən bir zəng gəlir, xoşbəxt,
ya bədbəxt olmağına kifayət edir. Bəzən isə
ikinci, üçüncü... nə bilim, yüzüncü zəng
hər şeyi həll edir. Telefonun o biri tərəfindən
görünməyən naqillərin birləşdirdiyi
doğma hənirti ilə nəfəs ala bilirsən. Yaxud bir
an belə yubanmağını istəmədiyin
görüşün ümidi ilə qapı zənginə elə
tələsik yüyürürsən, yox əşi, yoxsa
dünya dağılar... Bu zəng "Qadınım"la məni
qovuşduracaqdı. Bu zəng ayrı zəng idi. Yanvarın
noyabr bozumtulluğundan yaxamı qutarıb işıqlı
teatr binasına daxil olmağımdan heç on beş dəqiqə
keçməmişdi ki, bu salonun da işıqları
söndü və hər kəs "Qadınım"a zilləndi.
Tamaşa mənim zümzüməmlə başladı;
yoldakı zümzüməm aktyorun - məşhur ssenaristi
canlandıran Əmrah Dadaşovun ifasına çevrildi:
"Kıyıda köşede gülüşün
kaybolmuş, ne olur terketme yalnızlık çok acı, bu
renksiz dünyayı sevmiştik birlikte... Sen
kadınım..."
Ssenarist tez-tez aşina olur, əvəzolunmaz məşuqa
çevrilir. O isə mütəmadi kimisə əvəz edə
bilən xarakterdədir. Bəlkə də, belə etməməyə
ixtiyarı yoxdur. Axı onun daimi qayıtmalı olduğu bir
yer var: qızını dünyaya gətirən, amma
yanında xoşbəxt olmayan qadınının yanı...
Bu, onun üçün əyləncədirmi? Qətiyyən...
Bəlkə də, həmin anı üçün əyləncədir,
amma həmin əyləncə sabahın iztirabıdır,
ağrısıdır, haçalanan yolların
başlanğıcı, ikili həyatın faciəsidir. O
öz ehtirasının əsiridir və bu hiss onu zamanla tez-tez
vərəqlənən həyat səhifələrinin
uğursuz obrazına çevirir.
Hər şey ssenari müəllifi olduğu "Şəfəqdən
ümid kəsilməz" filmin premyerası ilə
başlayır. Həmin premyerada bir xanımla - Gültac
Əlilinin canlandırdığı obrazla
tanışlığı, onun cazibəsinə
vurğunluğu ssenaristin ağlını növbəti dəfə
başından alır. O, həyat yoldaşı ilə məcbur
ömür sürməyinin ağrısını bu
münasibətlərlə unutmağa çalışır
və daha çətin psixoloji vəziyyətə
düşür... Filmin premyerasında tanış olduğu
xanımla elə ilk gündən sevişmək arzusunu
büruzə verən ssenarist özünü gözütox
biri kimi təqdim etməyə çalışsa da,
alınmır. Öz hisslərinə yenidən uduzur... Tez-tez
həyat yoldaşından gələn zənglər romantik
anları korlayır, onu reallığa sürükləyir...
Ssenaristin məftun olduğu qadın isə onun ailəli
olduğunu hiss edir, telefon danışıqlarına qulaq
şahidi olur. Bu barədə isə bir kəlmə belə
danışmır və özünü ssenaristə təslim
etməyə hazır olduğunu büruzə verir... Gəmiyə
minmir, yenidən məftun olduğu kişinin yanına gəlir,
növbəti görüş üçün vədələşir...
Növbəti görüşlər... Ötən
görüşlər köhnəlmir, ya məkan, ya
hansısa musiqi, ya hansısa rəng həmin xatirəni təptəzə
edir... Hər növbəti görüş indiki halın ən
mübhəmidir, ən gözəli, ən həyəcanlısıdır,
ta həmin növbəti görüşün son
olacağını bilənə qədər... Növbəti
görüş ssenaristlə sevgilisinin hisslərinin maddiləşdiyi,
göylərdən üzüldüyü, yerlərə
qarışdığı görüş olur... Əslində
bu əhvalatın, baş verənlərin, bu tamaşanın
ssenari müəllifi elə baş roldakı ssenaristin
özüdür. Həmin görüşdə isə o
ssenarist qurduğu, nəql etdiyi ssenarinin içində əriyir.
Səhnədəki kürsüdə indiyə qədər o əyləşib
ssenarist kimi "allahlıq" edirdisə, o ehtiraslı
görüşün fonunda həmin kürsüdə
başqası əyləşir, artıq gedişat ssenaristin əlindən
çıxır...
Vaxtilə nişanlısından xəyanət
ucbatından ayrılan qadın indi özü bir xəyanətin
baş obrazına çevrilir... Yavaş-yavaş bu münasibət
də adiləşir... Yeni qısqanclıqların əsası
qoyulur.... və evli ssenaristə aşiq olan qadın bəzən
dəliyə dönür... Ssenarilər təkrarlanır, məsələlər
uzanır...
Hər dəfə ssenarist qayınları onlara gəlir
deyə aradan çıxmağa çalışır. Məsələ
odur ki, ailəsinin dağılmağından qorxma səbəbi
nə qayınlarıdır, nə də başqa bir şey.
O, qızı üçün və qızını həyata
gətirdiyi qadın üçün ocağından qopa
bilmir.
Günlərin birində sevgilisi ssenaristə hamilə
olduğunu deyir və qırılmağın astanasında
olan münasibətin ömrü birtəhər, həmişəkindən
soyuq şəkildə davam edir. Bir müddət keçəndən
sonra qadın, əslində, hamilə olmadığını
etiraf edir...
Ssenarist bu etirafdan sonra acı həqiqətlərdən
danışır, onunla küsülü olanda münasibətdə
olduğu başqa qadınlardan, ona qədərki məşuqələrindən,
sevgililərindən bəhs edir... və deyir ki, ona görə
həyat yoldaşımla evləndim ki, o, səndən fərqli
olaraq həqiqəti demişdi, doğrudan hamilə idi,
qızımı dünyaya gətirdi...
Əksər sevgi macəralarının oxşar əvvəli
və sonu olur. "Qadınım" da bu ab-havada
yekunlaşır... "Biliyorum evlisin, seni bekliyor yuvan, ayrilip
gitmelisin, daha geçmeden zaman..."
Tamaşanın rejissoru İradə Gözəlova
"Qadınım"la bizi yüksək səviyyədə
tanış elədi. O, tamaşanı pərdələrdən
azad edib tüllərlə vəziyyəti dəyişdi. Hadisələrin
cərəyan olduğu məkanlar qalxıb-enən tüllərin
vasitəsilə dəyişirdi. Bəzən həmin tüllər
ovqatın, çalarların dəyişməsinə də
şərait yaradırdı...
Telefon danışıqları isə tamaşanın
təlatümünü artırırdı. Rejissor
görünməz naqillərini üzə çıxarıb
insanları zənglər vasitəsilə birləşdirməyi,
telefon danışıqlarındakı hiss və həyəcanı
canlı, bir-birinə toxunaraq, bəzən yanbayan əyləşərək
əyaniləşdirməyi bacarmışdı. Bəzən telefonda
elə şey danışırsan ki, az qala, dəstəyi dəlib
keçərək nəyisə yaxından, hərəkətlərlə
izah edəsən. İradə Gözəlova həmin "az
qala" məsələsini ustalıqla həll etmişdi.
Musiqi tərtibatı... Situasiyalarla uzlaşan
melodiyalar, sözlər tamaşanı bir az da gözəlləşdirdi.
Əmrah Dadaşovun səsi Musiqili Teatrın son illərinin ən
gözəl qazancıdır. Gültac Əlilinin bu səviyyədə
musiqi bacarığına isə ilk dəfə şahid
olurdum. O, təkcə oxumurdu, mahnını bütün
vücudu ilə yaşayırdı.
Əmrah Dadaşov və Gültac Əlilinin peşəkar
aktyor oyunu səhnə ilə tamaşaçı
arasındakı məsafəni minimuma endirdi. Əmrah
"Baladdaşın toy hamamı"ndan üzü bəri
uzun inkişaf yolu gəlib. Bu tamaşa həmin
inkişafın əyani göstəricisi idi. Plastika, səs,
danışıq... Üçünün uğurlu vəhdəti
Əmrahın bu rolun öhdəsindən gəlməyə səbəb
oldu... Gültac Əlili isə öz təcrübəsini əsən
küləyə vermədi, əzmlə, qətiyyətlə,
təpərlə oynadı. Əmrah üçün
saladığım keyfiyyətlər Gültacda da
özünü yüksək səviyyədə göstərdi...
...Deyəsən, öz melanxolik havamdan ayrılıb
yenə tamaşanın texniki tərəfinin təfərrüatına
vardım... Rayihəsi yoxa
çıxdı, sağa-sola baxdım, yanımda heç
kimi görmədim... Düşündüm ki,
"ayrılıb getməlidir çox gec olmadan..."
Teatrda işləyən tanışım
yaxınlaşıb dedi: "Bu dəfə alınmadı, gələn
dəfə iki bilet verərəm, dostunla gələrsən".
Nadir YALÇIN
525-ci qəzet.- 2024.- 27
yanvar,№ 16.- S.17.