Hərə bir az atasıdır

Esse

Nə batan günəş işığın, nə də bitən bahar gözəlliklərin və dirilişlərin sonudur. Dünən qürub çağında üfüqun arxasına "dəfn etdiyimiz" günəş, bu gün dirilən günəşin özüdür. Başqa bir günəş deyil ki... Araya bir gecəlik zaman girir sadəcə.

İşıqlı dünya qaranlıq dünyaya köçür, qaranlıq dünya işıqlı dünyanı doğur... Bezmədən, usanmadan. Gözlərimizin önündəcə hər gün. Burada təəcüblü nə var ki? Bu "ölüb-dirilmə"lər günəşin gen yaddaşıdır.

Nə başqa günəş var, nə də başqa bahar!

Qarşıladığımız hər bahar, elə ötən il vidalaşıb yola saldığımız bahardır. Araya girən zaman, fərq yaratmağa çalışır sadəcə. Bahar payızın, qışın gəlişi ilə ölüb-itmir, yox olmur ki...

Görəsən, köçüb hara gedir bahar? Harada gizlənib öz vaxtını gözləyir? Nədir bu? Təbiət bizlərlə gizlənqaçmı oynayır? Bəlkə də, hə! Bəlkə də, yox! Bu qürublar, bu doğuşlar, bu təkrar olunuşlar təbiətin və fəsillərin gen yaddaşıdır. Başqa nə ola bilər ki..?

Hər fəslin öz xarakteri və ruhu var. Hər fəsil öz gen yaddaşının diktəsi, öz ruhunun fırçası ilə dünyanı və zamanı bəzəyib naxışlayır, öz vəzifəsini icra edir. Özünə ayrılmış zaman çərçivəsində. Sonra isə... Bizim dərk edə bilmədiyimiz gözləmə məkanlarına çəkilib bizlərdən gizlənir. Yenidən qayıtmaq üçün. Fəsillər hər il başqa ruhla, başqa xarakterlə qayıtmırlar... Heç vaxt dəyişməyən xarakter və ruh. Bahar doğuluş, yay dəliqanlılıq, payız bəhrələr, qış qısa bir müddətlik ölüm. Sonra yenidən təkrar, təkrar, təkrar...

Hər ötən gün, hər bir keçmiş bahar yaddaşlarda qalıb xatirələşir. Bu xatirələr bizi ya üşüdür, ya da üşüyən ruhumuzu isidir. Keçən il xəzəl olub dünyasını dəyişmiş yarpaqlar yenidən tumurcuq-tumurcuq dirilərək budaqlardakı öz yerlərinə dönürlər.Yenidən yarpaqlar, yenidən çiçəklər, yenidən meyvələr... Bu da dilsiz ağızsız ağacların meyvələrin, güllərin, çiçəklərin gen yaddaşı.

Qarşıladığımız hər bahar, keçmişdə qalmış milyardlarla baharlardan heç nəyiylə fərqlənmir. Bir-birinə oxşayırlar bütün baharlar. Balaların valideyinlərə, nəvələrin, nəticələrin, kötücələrin ululara oxşadığı kimi...

Gecənin ortasında yuxudan oyadır məni bir qüvvə. Və mənə elə gəlir ki, ruhum bədənimdən çıxıb kənardan cismimə baxır. Necə büründüyümə, başımın, əllərimin, ayaqlarımın duruşuna kənardan baxıram sanki. Heyrətə gəlirəm. İnsan özü-özünə necə kənardan baxa bilər?

Bir neçə saniyə keçdikdən sonra anlayıram ki, yox... Nə ruhum bədənimdən çıxıb özümə baxır, nə yuxu görürəm, nə də ki, qlüsinasiyadayam. Sadəcə olaraq, bir zamanlar atamın necə yatdığına tamaşa etdiyimi xatırlayıram. Bürünüşüm, başımın, əllərimin, ayaqlarımın duruşu, sağ çiynim üstündə uzanışım eyniylə atam kimidir. O qədər böyük eynilik görürəm ki... Hətta mənə elə gəlir ki, yatağımda uzanan mən deyiləm, atamdır. Bəlkə də, bircə anlıq belə olsa da, çevrilib atam olmuşam.

Bunun səbəbi nədir? Belə hissiyyatlar sadəcə mənim başıma gəlir? Yox! Əminəm ki, belə hissləri təkcə mən yaşamıram? Hamı zaman-zaman belə hisslər yaşayır. Hamı. Çünki hərə bir az atasıdır.

Heç kim içdiyi çayın, yediyi yeməyin dadını sözlərlə ifadə edə bilməz. Dad hissi, sözlərlə ifadə olunması mümkün olmayan hisslərdir. Ancaq və ancaq ümumi, məlum anlayışlarla izah edilə bilər - turş, şirin, acı, duzlu, duzsuz və s.

Bir fərd başqa bir fərdin hansısa bir dadı nə üçün sevdiyinin səbəbini də nə anlaya, nə də izah edə bilər, məncə.

Atamın sevdiyi yeməkləri yeyəndə, onun o yeməyi hansı dad ştrixinə görə sevdiyini, həmin o dad ştrixinin atamın hansı zövq ehtiyacını doyurduğunu hiss edirəm. Eynən atam kimi. Bir anlıq ona çevrilərək, o olaraq hiss edirəm. İçdiyi çayı hansı temperaturda, hansı tündlükdə, niyə sevdiyini ani də olsa, ruhən və cismən ona çevrilərək anlayıram.

Bir təbəssüm qonur çöhrəmə.Və sevinirəm. Sevinirəm ki, atamın bədəni torpaqlaşsa da, onun canının bir parçası olan genləri mənim canımın içində diridir. Mənimlə bərabər yaşayır və hiss edir. Sevinirəm ki, bu gün içdiyim çayları, eşitdiyim nəğmələri, seyr etdiyim gözəllikləri atamın genləri və hissləriylə dadır, duyur və sevirəm.

Deməli, Allah-Taala mənim övladlarıma ömür versə, mən də torpaqlaşdıqdan sonra babalarım və atam kimi, övladlarımın canlarında yaşayaraq görəcək, eşidəcək, hiss edəcək və sevəcəyəm.

Təkcə mənmi? Xeyr, qətiyyən. Hamı!

Oğlumla söhbət edərkən bir mövzu, hansısa bir baxış, hansısa bir mimika izaholunmaz bir çevrilmə yaradaraq cisimlərimizdəki ruhların yerini dəyişir. Bir anlıq da olsa, mən çevrilib atam oluram. Oğlumsa çevrilib mən olur.

Oğlum mənə yaxşı öyrənmədiyi bir dərsi danışarkən yadıma uşaqlığım düşür. Yaxşı öyrənmədiyim bir dərsi atama "sırımağa" çalışanda, onun üzündə yaranan təbəssümü xatırlayıram. Və ya hansısa bir əməlimdən feyz alanda çöhrəsindəki məmnuniyyət cizgilərini.

Bu gün mənim üzümə qonan bu təbəssüm və ya məmnuniyyət cizgiləri mənim hisslərim yox, illər öncə dəfn etdiyim atamın hissləriymiş sən demə... Atamın, uzun bir müddət haradasa gizlənib, bu gün qayıdaraq mənim çöhrəmə və qəlbimə qonan hissləri. Baharın bizim bilmədiyimiz bir yerdə gizlənib öz vaxtını gözlədiyi və yenidən qayıtdığı kimi. Günəşin üfüqün ardına dəfn olunuşu və dirilişi kimi.

Beləcə, eyni dünyada yaşamadığım atamla təmaslarım davam edir. İçimdə bir işıq xətti yaranır. O işıq xətti babalarımla, atamla və oğlumla aramızda sözsüz söhbətsiz bir duyğu alış-verişi, bir hissiyyat paylaşmasına vasitə olur.

Yadıma böyük alimimiz Əbu Əli ibn Sina düşür. Dünyanın elm nəhənginin adı (künyəsi) ərəbcədən tərcümədə eynən belə səslənir: "Əlinin atası, Sinanın oğlu". Bəs ustadın öz adı hanı? Bəs ustadın özü hanı? Düşündürücüdür, deyilmi? Ustad öz dahiliyinin, elmi əsərlərinin əsl müəllifinin öz genləri olduğunu isbatlamaq isdəyib bəlkə də... Atasından alıb oğluna ötürdüyü genin. Çünki o da atası ilə oğlu arasında bir yol, bir nəsil zəncirinin halqasıdır. Çünki o da həm bir az atası olub, həm də bir az oğlu. Bir ağacın hər il eyni biçimdə yarpaqlaması, eyni dadda, eyni görünüşdə meyvələr gətirdiyi kimi. Bir gülün nöqtə boyda toxumundan yenidən eyni zərafəti və ya eyni tikanı bitirdiyi kimi.

Adına gen dediyimiz bir nəsnənin, ölümsüzləşərək yaşaması, yaşatması və gələcəyə səyahətidir bu. Bu nə təkcə Əbu Əli ibn Sinada belədir, nə də bir başqasında. İstisnasız olaraq hamıda belədir. Hamıda. Çünki hərə bir az atasıdır.

Allah-Taala Qurani Kərimin İsra surəsinin 85-ci ayəsində deyir:

"(Ya Rəsulum!) Səndən ruh (ruhun mahiyyəti və keyfiyyəti) haqqında soruşarlar. De: "Ruh Rəbbimin əmrindədir (Allahın əmri ilə yaradılmışdır). Sizə (bu barədə) yalnız cüz'i (az) bir bilik verilmişdir"

Nə Allaha üsyan edərək, nə Qurana şəkk gətirərək bir hissimi bəyan etmək istəyirəm.

Bəli, bəlkə də, beynimiz qavraya bilməz ruh məfhumunun məğzini. Amma hissiyyatımızla hiss edə bilərik. Hətta hiss etməyə borcluyuq. Çünki hər birimiz ana bətnindəykən Allah-Taala bizə öz ruhundan üfləyir. Və biz fizioloji əzamız olan beynimizlə dərk edə bilmədiklərimizi, ilahi bir varlıq olan ruhumuzla hiss edə bilərik.

İnsan ölərkən onun cismiylə bərabər məzara girməyən, cismi kimi torpağa qarışmayan bir ruhudur, bir də ki genləri. Deməli, ruh və gen eyni dəyərə sahib nəsnələrdir. Atalarımızdan bizə ötürülən gen dediyimiz nəsnə, Allahın cismimizə üflədiyi ruhla eyni müqəddəsliyə və eyni tərkibə malik olan qüdrətdir.

Buna sübut olaraq da Səcdə surəsinin 9-cu ayəsini şahid göstərirəm:

"...sonra onu (insanı) düzəldib müəyyən şəklə salmış və ona Öz ruhundan üfürmüş, qulaqlar, gözlər və idrak duqğuları vermişdir. Siz necə də az şükür edirsiniz!"

Bu iddiamın həqiqət olduğunu canımdakı Allahın bir parçası olan ruhumla, idrak duyğularımla dərk edirəm. Oğlumla, atamla, babalarımla armada olan hissiyyatıma arxalanaraq.

Gördüyümüz yuxular hansısa bir xarici təsirin nəticəsi deyil. Ulularımızın bizim bədənimizdə yaşayan genlərinin bizlərlə görüntülü görüşüdür.

Bəzən bizə elə gəlir ki, yaşadığımız hansısa hadisəni və ya hansısa səhnəni nə vaxtsa yaşamış, nə vaxtsa görmüşük. Xeyr, o səhnələri biz özümüz yaşamamışıq. O fraqmentlər atamızın və yaxud babalarımızın yaşadıqları səhnələrdir. Və ya onların öz həyat təcrübələrinə arxalanaraq bizləri baş verə biləcək hansısa hadisədən xəbərdar etmək cəhdləridir. Ürəyimizə daman bir xəbər də ürəyimizə daşıdığımız genlərimizdən damır. Bu vəziyyət, əcdadlarımızın bizlərlə hissiyyatlar vasitəsiylə əlaqə yaratmasıdır. O filmə bənzər görüntülər genlərimizin beynimizə göstərdiyi fraqmentlərdir. Yəni bizim gen yaddaşımızdır. Bir yaddaş kartına yüklənmiş bir filmə bilgisayarda baxdığımız kimi.

Bu da insanın gen yaddaşıdır. Günəşin gen yaddaşı olduğu kimi, fəsillərin gen yaddaşı olduğu kimi, güllərin gen yaddaşı olduğu kimi. Bu genlər insanın səsini, boy-buxununu, görünüşünü, xarakterini müəyyənləşdirir. Dədələrdən nəvələrə daşıyır. Dünyasını dəyişmiş ulularımız səsləriylə, boy-buxunlarıyla, sifət cizgiləriylə, ağız dadlarıyla, gözəllikləri və eybəcərlikləriylə bizimlə bərabər yaşayırlar. Demək ki, biz bütün duyğularımızla ulularımızın həzlərini, sevgilərini, nifrətlərini hiss edə bilirik. Deməli, biz də gələcəkdə övladlarımız vasitəsiylə var olacağıq, dünyanın ləzzətlərini, sevgilərini, nifrətlərini, həzlərini, ağrılarını hiss edəcəyik.

Bizə ötürülən genlər atalarımızın cisimləri kimi torpağa qarışmırlar. Biz onları üzümüzdəki cizgilərlə, səsimizlə, boy-buxunumuzla yaşadırıqsa, deməli, onların canlarının bir parçası məzarda torpaqlaşmır. Onlar bizlərlə yaşayırlar və bizim övladlarımızın canlarında gələcəyə səyahət edirlər.

Sizlərlə bölüşdüyüm bu fikirləri də mənə yəqin ki, atam pıçıldayır iki misrasıyla:

"Ölüm də yalandır, itim də yalan,

Həyatda müqəddəs çevrilmələr var".

Burda təəccüblü nə var ki? Hərə bir az atası deyilmi?

Axı batan günəş işığın, bitən bahar gözəlliklərin və dirilişlərin sonu deyil. Nə başqa günəş var, nə başqa bahar!..

Əkbər ƏKBƏRZADƏ

525-ci qəzet.- 2024.-10 yanvar,№3.- S.13.