Aktrisanın
şirin-acı həyat hekayəti
(Əvvəli ötən çərşənbə
sayımızda)
Mən bilirdim ki, onun mənə
heç bir sevgisi yoxdur, yalnız nəşənin təsiri
ilə bu fikrə gəlmişdir. Hiss etdim ki, o,
yumşalmağa başlayır, bu vəziyyətdən istifadə
edib dedim:
- Bir bacı kimi sənin hər bir istəyini yerinə
yetirməyə çalışacağam. Sən mənə
böyük qardaşım kimi göstəriş verə bilərsən.
Bu sözlər onu tamam qəribə, xoş münasibət
sahibinə çevirdi. Ona görə də bir qədər
fikrə daldıqdan sonra dedi:
- Sən bilirsən ki, mən qonşu aptekdən
özümə lazım olan dərmanlar alıram. Çox
vaxt pulum olmur. Aptekçi də mənə onları baha
satır. Onu tanıyırsansa, yəqin, sənə ucuz verər,
o dərmanlardan al, mənə ver. Axı mən sənin
qardaşın hesab olunuram.
Bu sözlərdən sonra mənim əvvəlki qorxum
azaldı, görünür, İmamverdi bəlkə də,
mülayim xasiyyətli bir insan imiş, hər halda, mənə
yazığı gəldiyini hiss etdim.
Aptek sahibi mənim gənc qız fazasına keçməyimi
nəzərdən qaçırmırdı, mənə daim
müştəri gözü ilə baxırdı, yaxından
tanış olmaq, sonra bu münasibətləri dərinləşdirmək
istəməsi də mənə az-çox məlum idi. Ona
görə də onun yanına xahişə getməli oldum.
Arzusuna uyğun olaraq, bu adam mənə çoxdan
göz qoyurmuş, adətən mənim fiqurama yönələn
şəhvət ifadə edən baxışlarını da
gizlətmək istəmirdi. Mən onun bu zəifliyindən
istifadə etmək qərarına gəldim. Öz müştərilərinə
İrandan gətirilən narkotik satırdı. Aptek sahibinin
kabinetinə yollandım və qadağan olunmuş narkotikin
ucuzunu mənə satmağı xahiş etdim. O, apteki işlətməklə
yanaşı, narkotik alveri ilə də məşğul
olurdu. İranla möhkəm əlaqə yaratmışdı.
Ona narkoman tələbə qızlar da müraciət etdiyindən,
mənim xahişimə təəccüblənmədi. Mən
onun şübhəsini dağıtdım, bildirdim ki, təhlükəni
özümdən uzaqlaşdırmaq üçün bunu kiməsə
verməliyəm. O, şadlandı və yarı qiymətinə
mənə ucuz narkotik satdı.
Mənim tez reaksiya verməyimdən qonşumuz razı
qaldı və mən müvəqqəti də olsa, inandım
ki, o, hələlik mənə pis münasibət bəsləməyəcəkdir.
Bir-iki ay sonra mən yenə ona aldığım dərmanı
verdim. Sonra o, mənə heroin gətirməyi əmr etdi. Aptek
sahibi mənim vəziyyətimi anlayıb, böyük güzəştlə
narkotiki mənə satdı.
İmamverdi yenə çox razı qaldı,
ünvanıma aləmindəki tərifli sözlərdən
bir neçəsini dedi. Mən zəhmətimlə
qazandığım azacıq pulların bir hissəsini ona xərcləyirdim
və bunun nə vaxt başa çatacağını
bilmirdim.
Bədbəxtlikdən, bəlkə də, mənə
qismət olan xoşbəxtlikdən bir gün eşitdim ki, ona
xas olan huşsuz bir vəziyyətdə ehtiyatsız qaydada
küçəni keçərkən, onu maşın
vurmuş, xəstəxanaya çatdırılandan sonra
ölmüşdür.
Beləliklə, mən ona töycü vermək bəlasından
xilas ola bildim. Narkotikin təsiri altında nə vaxtsa onun mənə
olan münasibəti dəyişə bilərdi və o, mənə
hər cür xətər toxundurmaqdan da çəkinməzdi.
Real səhnədə ilk addımlar
Universiteti bitirdikdən sonra bir teatr truppası məni
təhsilimə uyğun olaraq rejissor yox, aktyor
götürdü. Mən burada müxtəlif səpkili
rolları oynamağa başladım.
Teatr sənətində göstərilən hadisəni
mahiyyətcə inandırıcı etmək üçün
mimikadan geniş istifadə edilir və mən bu sahədə
özümü zəif hesab etmirəm. Həm də
teatrın tarixində ənənələr mühüm rol
oynayır, bəlkə də bizim teatr üçün bu, sənətə
kömək əvəzinə, onun geridə qalmasında, həmçinin
digər arxaizm elementləri də əlavə olunmaqla, az rol
oynamamışdır.
Drama həmçinin
oyun tələb edir, lakin dramada əhvalatı dekorasiya da
şiddətləndirir. Tamaşaçını öz dediklərinə,
hərəkətinə, düşüncələrinə və
fikirlərinə inandırmaq üçün aktyor, ya aktrisa
öz qabiliyyətindən istifadə edir. Aktyorun ifadələri
tamaşaçıyla əvvəlki konsepsiyasını əlaqələndirir.
Kobud səhnə hərəkətləri
tamaşaçının bir hissəsini güldürsə də,
pyesin təsir dərəcəsini azaldır. Lazım olmayan,
bir vaxtlar bizim teatrın da xəstələndiyi qrotesk, şit
pafos tamaşanın estetik təsirinə də mənfi təsir
göstərir.
Vivyen Li, Alla Tarasova, Nərgiz, Elina Bıstritskaya,
Sofiko Çiadreli və Hökumə Qurbanova
yaradıcılığı isə tanış olduğumdan,
kumir saydığım həmin aktrisalara bənzəməyə
çalışırdım. Anlayırdım ki, kimisə təqlid
etmək, ondan öyrənmək heç də onun səviyyəsinə
yüksəlmək, əlçatmaz zirvələri fəth
etmək demək deyildir. Azərbaycan teatrının kütləvi
tamaşaçısı həqiqi istedad sahiblərindən, təcəssüm
qabiliyyəti yüksək olanlardan daha çox şit
gülüş ustalarına, bayağı, hay-küylü səhnə
obrazlarının yaradıcılarına üstünlük
verirdilər. Nə Kleopatra, nə də Culyetta rolu
aktrisanı populyarlığa qovuşdurmamışdı, səhnədən
süni gülüş paylayanlar, ucuz məişət
dialoqlarının, kobud zarafatların sahibləri üstün
qiymətləndirilirdi. Artistlər bir qayda olaraq
oynadığı obrazların daxili dünyasına nüfuz
etmək əvəzinə, göz-qaş oynatmaq yolu ilə,
pafos və qrotesk yolu ilə tamaşaçının rəğbətini
qazanırdı.
Mən bu teatrda yaranmış ümumi qaydadan kənara
çıxa bilməsəm də, həmin üsluba xidmət
etdiyimə görə özümü heç də bəyənmirdim.
Ona görə də məzmunlu rollar oynamaq arzum ürəyimdə
qalmaqda davam edirdi, melodramatik səhnədə isə uğurlu
oyunum tamaşaçıların xoşuna gəlirdi. Mən məşhurlaşmağa
başlamışdım, ancaq özümdən o qədər
də razı deyildim. Açığı, könlümdən
liderlik keçirdi. Çünki adətən kraliça bir
nəfər olur. Teatrda bərabərlik pərdəsi
altında kolxoz sistemini yaratmaq, diriltmək cəhdi yolverilməzdir.
Teatr istedadlı insanlar məkanıdır, lakin istedad sahibləri
arasında da böyük fərq vardır. Aktrisa var ki. daim
böyük rolu oynamaq haqqında fikirləşir, rejissorun bir
gün onu qiymətləndirəcəyini onillərlə
gözləsə də, hansı rolla teatra gəlmişdisə,
ona bənzər olan bir rolda da teatrı birdəfəlik tərk
edir.
Teatr tamaşaçı üçündür
Teatr sosial ifadə vasitəsidir. XVII əsrdən
başlayaraq teatr öz fəlsəfəsini ixtisar etməyə
başladı, səhnədəki xarakterlər ətraf
mühitdə olan adamların təsvir olunması
düşüncəsini bağışlayırdı.
Teatr sənəti çox vaxt tamaşaçı
cavabından, məsuliyyətindən asılı olur. Zal
dolmayanda tamaşa təkcə pul deyil, teatr özü də həmçinin
gücünü, öz nüfuzuna inamını itirir.
Tamaşa yaxşı gedəndə tamaşaçılar
kollektiv davranışda birləşərək, hər bir kəsi
kütləyə tabe edir. Kütlə, fərd toplusu olaraq
heç vaxt intellektual üzvlərin cəmi kimi rasional olmur və
axırıncılar daha emosional olmaları ilə fərqlənirlər.
Gülüş az qala epidemiya xarakteri daşıyır.
Roma teatrı ilə
yüksək teatr arasında başlıca fərq Roma
teatrında heç bur dəqiq inandırmanın ifadə
olunmaması idi. Roma qanunları olan XII Cədvəl qanunun da,
yəhudilərin Tövratındakı
"Deyteronomiya"sından fərqli olaraq, dinlə heç
bir əlaqəsi olmamışdır, onu görkəmli
hüquqşünaslar yaratmışdılar. Roma
tamaşaları ancaq əyləndirmək məqsədini
güdürdü. Tamaşalar üçün olan teatr
binaları da ən möhtəşəm tikililət olmaqla,
oturacaqlar hökmən mərmərdən olurdu. Belə
teatrlara Roma imperiyasının hər yerində - İtaliyada,
İspaniyada, Yunanıstanda, Kiçik Asiyanın və
Şimali Afrikanın qədim iri şəhərlərində
indi də rast gəlmək olur və bunlar Qədim Romanın
teatra necə böyük diqqət verdiyini göstərir. Roma
respublikası, Avqustdan sonra isə Roma imperiyası tabeliyində
olan əyalətlərə istismarla, iqtisadi inkişafla
yanaşı, həm də mədəniyyət gətirirdi.
Təəssüf ki, artistlər bəzən
saxtalıqdan xəbər verən oyunları ilə
tamaşaçıların da zövqünü korlamaqda davam
edirlər. Rejissorların köhnə ənənəyə sədaqəti,
yeni quruluş forması tapa bilməmələri, teatrların
deqradasiyasına səbəb olurdu. Son illər ərzində
elə bir yüksək tamaşanın yaranmasını, səhnəni
zəbt etdiyini təsdiq etmək çətin bir işdir.
Kütləvi tamaşaçı arasında
savadsızlıq, dünyagörüş səviyyəsi
aşağı olanlar da az deyildir. Onlar adətən teatra
düşünmək üçün deyil, mədəni aləmdə
nə baş verdiyindən hali olmaq üçün və bir
də özlərini göstərmək üçün gəlirlər.
Onlar burada təhsil alır, həm də hər şit
zarafata, hərəkətə gülüb, onlardan həzz
alırlar.
Tbilisinin iki teatrı - K.Marcanaşvili və
Ş.Rustaveli teatrları isə "Çar Edip",
"Kral Lir" kimi səhnə şedevrləri yaradıb,
antik teatrı bərpa etmək kimi çətin işə
girişdiyi halda, bizdə aşağı səviyyəli məişət
hadisələri və obrazları qınaq əvəzinə,
tərif ünvanına çevrilirdi. Bizim teatrlar Türkiyə
tamaşaçılarının alqışlarını
qazandıqlarna görə öyünürdülər,
qardaş ölkədə isə teatr sənəti heç də
nümunəvi sayıla bilməzdi.
Bizim teatrlar Türkiyəyə yollanıb, uğur
qazanır, elə bir dəyəri olmayan ödül
almaqları ilə sevinirdilər, oraların öz teatrları
isə xarici ölkə tamaşaçıları
qarşısında çıxış etmələri ilə
öyünə bilməzdi.
Mən özlüyümdə çox şeyə nail
ola bilmədiyimi düşünsəm də, getdikcə
populyarlaşır və tamaşaçı sevgisini
qazanırdım. Mənim haqqımda televiziya verilişləri
gedir, mənim yaradıcılığım barədə
müsahibələrə çağırırdılar.
Səhnə oyunum, çox sayda obraz
yaradıcılığım deyəsən,
tamaşaçıların xoşuna gəlirdi. Mən
heç də bir məşhur aktrisa kimi salto-mortale etməklə
tamaşaçı rəğbətini
qazanmamışdım, ancaq dərin psixoloji obrazlar
yaratmağımla da öyünə bilməzdim.
Aktrisaların aşağı səviyyəsinə, azacıq
uğurdan sonra onların şıltaqlıqlarına adət
etmiş rejissorlar da mənim tapıntılarımın
çoxunu bəyənmədiklərini bildirirdilər. Belə
vaxtların birində mən teatrdan getməyi qərara
aldım. Mən gedəndən sonra çoxları mənim
rollarıma göz dikmişdi, baş rejissor isə elan
etmişdi ki, heç kəs nəyisə gözləməsin,
onun yeri daim boş qalacaqdır. Xəbərdarlıq mənim
getməyimə sevinənləri pərt vəziyyətinə
salmaqla yanaşı, həm də necə olursa olsun, mənim
doğma truppaya qayıdacağım barədə məni sevənlərdə
möhkəm ümid yaratmışdı və bu, belə də
oldu. Qayıtmağım əvvəlki mövqeyimi daha da məhkəmləndirdi.
Hamı başa düşdü ki, kraliça şikayət
etmir, kraliça qarşısında diz çökürlər.
Bir rolumun ölçüsüz zəfəri
Bir dəfə hansısa ortabab bir pyesdə mənə
narkoman qız obrazını yaratmağı
tapşırmışdılar. Rejissor mənə çox
sayda məsləhətlər verirdi, oyunumda onun məsləhətlərinə
əməl etmədiyimi görüb, narazı qalır, mənə
özfəaliyyətdən uzaqlaşmağı, onun obraza
verdiyi qaydada oynamağı tələb edirdi. Mən isə
onlarla razılaşmır, özüm bildiyim kimi
oynayırdım. Tamaşanın hazırlığı ləng
gedirdi, bunun da günahını rejissorun dəst-xəttinə
məhəl qoymadığıma görə məndə
görürdülər.
Oyunumdan narazı qalan rejissor bir dəfə mənə
dedi ki, belə davam etsə, biz rolu başqasına
tapşırmalı olacağıq. Fikir
ayrılığı ucbatından pyesin fabulası öz həllini
tapmır və pyesin səhnə həlli qeyri-müəyyənlik
təhlükəsi altında qalır. Bu, əvvəlcədən
tamaşanın uğursuzluğu deməkdir, biz biabır ola
bilərik. Mən özümdə cəsarət tapıb,
rejissora etirazımı bildirdim və ona dedim ki, siz yəqin,
narkomanları yaxşı tanımadığınızdan,
onların davranışı, düşüncə tərzi
barədə əslində səhv göstərişlər
verirsiniz. Sizdən fərqli olaraq, mən narkomanlar dünyasını
yaxşı tanıyıram, onların mühiti ilə
yaxın təmasda olmuşam. Onların həyatıma
qarşı törətdikləri təhlükə altında
yaşamağa məcbur olmuşam və taleyimiin mənə
yazığı gələrək, həmin iyrənc aləmə
daxil olmamış və təsadüflər məni
onların iyrənc mühitindən
uzaqlaşdırmışdı.
(Ardı var)
Telman ORUCOV
525-ci qəzet.- 2024.- 17 yanvar,№8.- S.14.