Zülmətin içində sönməyən ümidlər

Ərtoğrol Cavid... Bu ad bizə kimləri, hansı hadisələri, duyğuları xatırladır? Bu şəxs dahi mütəfəkkir Hüseyn Cavidin yadigarlarından biri, onun soyadını uca tutan, eyni zamanda Azərbaycan ədəbiyyatında və musiqisində parlayan, çox heyif ki, tez sönən bir istedad günəşidir.

Əfsuslar olsun ki, yenicə şəfəq saçmağa başlayan bu istedad günəşinin üzərinə çökmüş qara buludlar onu parlamağa qoymadı. Dövrünün sərt dalğası ilə üzləşməsinə baxmayaraq, bu gənc hər zaman məğrurluğunu qorumağa çalışmış, məruz qaldığı haqsızlıqlara təslim olmamışdı. Ərtoğrol Cavid əzmkarlıq, mərdlik, yenilməzlik mücəssəməsidir. Atası Hüseyn Cavidin vəfatından sonra ailə məsuliyyətini öz çiyinlərinə götürməsi, Cavid ocağının, soyadının dəyərini, ucalığını qorumağa çalışması yalnız bir övlad kimi deyil, bir insan kimi humanizminin, emosionallığının, ləyaqətinin nümunəsidir. Onun həyatın keşməkeşində apardığı mübarizə, son nəfəsinə qədər tükənməyən həyat sevgisi gənc nəsillər üçün bir örnək, ilham mənbəyidir.

Qısa ömrünə böyük işlər sığdırmağı bacaran bu istedadlı gənc Azərbaycan musiqisinə, ədəbiyyatına eyni zamanda incəsənətinə özünəməxsus töhfələr verdi. İztirablı, nakam sonlanan ömür yolunda o, daim vuruşur, sanki yazıb-yaratmaqla kədərini unutmağa, içində boğmağa çalışırdı; Folklor araşdırmaları... musiqi əsərləri... dram... libretto... sentimental mətnlər... tərcümələr... rəsm əsərləri... yandırıb-yaxan məktublar. Təsadüfi deyil ki, onun yaradıcılığındakı bəzi fikirlər, misralar da, sanki qəm-kədərinin, üzləşdiyi haqsızlıqların, çəkdiyi əzab-əziyyətlərin xəbərçisi idi. Eynən bu misralarda olduğu kimi:

Buludlar qarışmış parlayan aya,

Bayğınlıq çökmüşdü güllü tarlaya,

Dərdimi söylərkən inləyən çaya,

Yazıq, fəryadıma uyan olmadı.

Həmçinin bəzi misralarda susdurulmağa məhkum olmuş hisslərin, yarımçıq qalmış arzuların fəryadı duyulur:

Kimsəsiz gecələrdə ruhumun incə-incə

Üzüldüyün hiss etdim.

Qəlbimin yavaş-yavaş çırpınmasını duydum;

Könlümün gizlin-gizlin sızıltısın dinlədim.

O sevilmək istərdi.

Xəyal kibi uçaraq, qovuşmaq istəyərdi.

Bütün bunlara baxmayaraq, o, bir an belə ümidini itirmir, daim işıqlı sabaha, daha parlaq gələcəyə ümid bəsləyir, mübarizə aparırdı:

"Patlatmaq! O mənhus karvanı patlatmaq lazımdır. Top mərmiləriylə təbiətin anası - günəşi yavrusundan ayıran dumanlar səltənətini patlatmalı. Mən o atəşləri simfoniya ilə edəcəyəm"... Məhz bu sətirlər Ərtoğrol Cavid əzminin, dirayətinin, dəyanətinin bariz nümunəsidir.

Əfsuslar olsun ki, Ərtoğrol Cavid "şər qüvvələr"i yenə bilmədi. Bu gəncin azad, təmiz, mübariz ruhu, pöhrələnmiş və yenicə çiçəklənən istedadı, çoşub-dalğanan gənclik hissləri zülmün, haqsızlığın, xəyanətin pəncəsində əzilib məhv oldu. Bütün bunlar düşünülmüş və planlaşdırılmış bir strategiyanın təzahürü idi. Bir gəncin istedadını, arzularını boğmaq onun ölkəsinin müasir ədəbi fikrinə, inkişafına, tərəqqisinə vurulan zərbə idi. Şübhəsiz, Ərtoğrol Cavid yaşasaydı, Azərbaycan musiqisinə, mədəniyyətinə xarüqələr bəxş etmiş olacaqdı. Əfsuslar olsun ki, siyasət və məzhəb savaşları, ideoloji təzyiq kimi faktorlar Azərbaycan xalqı və mədəniyyətini yenicə parlayan bu günəşdən məhrum etdi.

Ancaq vaxtsız ölüm də, sərt qayda-qanunlar da Ərtoğrol Cavidi qəlbimizdən silə bilmədi. Onun təmiz, yenilməz ruhundan doğulan nuru daim göylərdən bizi izləyir və ən ümidsiz anlarımızda belə bizə ilham mənbəyi və yaşam eşqi lütf edir.

Aynur YUNUSOVA

Hüseyn Cavidin Ev-Muzeyinin əməkdaşı

525-ci qəzet .- 2025.- 5 dekabr (№222).- S.14.