"Pan-Amerika Birliyi"

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı sənətşünas Zinarə Qəmbərovadır. Müsahibimizlə dünyaca məşhur rəssam Dieqo Riveranın "Pan-Amerika Birliyi" əsərindən danışmışıq.

Dieqo Rivera (1886-1957) Meksika monumental divar rəsmi məktəbinin ən tanınmış nümayəndələrindəndir. O, Avropada - İspaniya, Fransa və İtaliyada sənət təhsili alıb və kubizm, realizm kimi cərəyanlardan ilhamlanıb. Meksikaya qayıtdıqdan sonra monumental mural sənətini yenidən dirçəltmiş və sosial mövzulu əsərlərlə böyük şöhrət qazanmışdı. Onun yaradıcılığının mərkəzində xalqın tarixi, əmək adamı, sənayeləşmə və sosial bərabərlik ideyaları dayanır. Rivera sənəti geniş kütləyə çatdırmaq üçün monumental divar rəsmlərini ən təsirli vasitə hesab edirdi. O, həm Meksikada, həm də ABŞ-da böyük miqyaslı murallar yaratmışdı. Rivera məşhur rəssam Frida Kahlonun həyat yoldaşı idi və hər iki rəssam XX əsr sənətinə böyük təsir göstərib.

- Əsərin yaranma tarixçəsi haqqında hansı məqamlar məlumdur?

- "Pan-American Unity" 1940-cı ildə San-Fransiskoda keçirilən Qızıl Qapı Beynəlxalq Sərgisinin sifarişi ilə yaradılıb. Rivera əsəri açıq studiyada, tamaşaçıların gözü qarşısında çəkib və bu proses böyük marağa səbəb olub. Əsər Şimali və Cənubi Amerikanın mədəni birliyini, əməkdaşlığını və ortaq inkişaf ideyasını simvolizə edir. Muralda həm Meksikanın qədim mədəniyyəti, həm də müasir sənaye motivləri birlikdə təqdim olunur. Sənətkar bu əsərdə həm texnoloji tərəqqinin gücünü, həm də siyasi münaqişələrin yaratdığı fəlakətləri göstərmək istəyirdi. Sözügedən iş həm ideoloji, həm tarixi, həm də humanist mesajlarla zəngindir.

"Pan-American Unity" muralı hazırda ABŞ-ın San-Fransisko Şəhər Kollecində - City College of San Francisco, Diego Rivera Theatre binasında saxlanılır.

- Əsərin rəng həlli necədir?

- Murala parlaq, kontrastlı rənglərin sərbəst istifadəsi xasdır. Üst hissədə açıq yaşıl, mavi, torpaq çalarları sakit və işıqlı atmosfer yaradır. Aşağı hissədə isə tünd, qırmızı, boz və qara tonlarda dramatik və təhlükəli səhnələr təsvir edilir. Rivera rəngləri həm emosional, həm də simvolik məqsədlə seçir. Rənglərin bu qarşıdurması əsərin əsas mesajını - tərəqqi və dağıntı arasındakı fərqi vizual şəkildə vurğulayır.

- Bəs kompozisiya haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Əsər iki əsas kompozisiya zonası üzərində qurulub: yuxarı hissə sülh, əmək və sənaye inkişafını, aşağı hissə isə müharibə, zorakılıq və totalitar rejimlərin simvolik təsvirlərini əks etdirir. Kompozisiya çoxfiqurludur, səhnələr mozaikvari şəkildə birləşir. Yuxarı hissədə işçilər, mühəndislər, texniki proseslər və şəhər mənzərələri ardıcıl şəkildə təqdim olunur. Aşağı hissədə isə qarışıqlıq, müharibə və insan faciəsi dinamik quruluşla təsvir edilib. Rivera səhnələr arasında güclü vizual axın yaradaraq tamaşaçını bütün kompozisiya boyunca hərəkət etdirir. "Pan-American Unity" muralı hazırda ABŞ-ın San-Fransisko Şəhər Kollecində - City College of San Francisco, Diego Rivera Theatre binasında saxlanılır.

- Bu iş rəssamın digər əsərləri ilə hansı oxşar və fərqli cəhətlərə sahibdir?

- Sosial mövzular, əmək adamının obrazı, tarixi və siyasi motivlər Riveranın bütün monumental əsərlərinə xasdır. Çoxlaylı, çoxfiqurlu kompozisiya onun əsas üslub xüsusiyyətlərindəndir. Rənglərin açıq, ifadəli və simvolik istifadəsi Riveranın bütün murallarında müşahidə olunur. Bu mural Riveranın ən geniş məzmunlu beynəlxalq mövzulu işlərindən biridir. Əsərdə Meksika ilə yanaşı, ABŞ sənayesi və texnologiyası paralel şəkildə verilir. Aşağı hissədəki siyasi satira və totalitar rejimlərin tənqidi digər əsərlərə nisbətən daha kəskindir.

- Sizcə, bu rəsm bizə nə deyir?

- Əsər insan əməyinin gücünü, ölkələr arasında əməkdaşlığın və mədəni birliyin əhəmiyyətini vurğulayır. Rivera göstərir ki, tərəqqi yalnız sülh, əmək və həmrəyliklə mümkündür. Mural müharibə və zorakılığın yaratdığı fəlakətləri sərt şəkildə tənqid edir. O, insanlığı sülhə, humanizmə və düzgün idarə olunan texnoloji inkişaf yoluna dəvət edir.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet .- 2025.- 10 dekabr (№225).- S.11.