Gənc nəslin mənəvi inkişafı: şəxsi ləyaqət və milli mənlik anlayışları

Şəxsi ləyaqət insandakı mənəvi keyfiyyətlərin, onun daxili aləmi ilə bağlı xüsusiyyətlərin cəmi kimi izah edilir. Həmin xüsusiyyətlərin qiymətini insan özü birinci növbədə dərketmə yolu ilə dəyərləndirir. Bəşər övladında insani ləyaqət yalnız onun iti ağılı, saf və optimist düşüncəsi, məqsədə çatmaq bacarığı, iş görmə qabiliyyəti, fitri istedadı, şəxsi istəyi və sair nəticəsində formalaşa bilər. Ləyaqətli o şəxslər sayılır ki, həmin insanlar, o cümlədən gənclər əxlaqı baxımdan həmişə özünü layiqli aparır, qarşısına çıxan hər çətinliyə sinə gərərək iş, əməl və hərəkətlərində etik normalara, əxlaqi qayda-qanunlara riayət edir. Çətin situasiyalarda daim səbr və dözümlülük göstərir. O, əxlaqının təmizliyini və gözəlliyini təmin etməkdən ötrü sonadək mübarizə aparır. Həmişə öyrənmək və öyrədilmək yolu ilə özünü layiqli insan kimi formalaşdırmağa çalışır. Nəhayət, çəkdiyi əziyyət və zəhmət hədər getmir, nəticədə o, layiqli insan adını qazanmağa nail olur. Bu baxımdan, şəxsi ləyaqət insanda onun həyatının elə ilk dövrlərindən, xüsusən gənclik çağından əsaslı şəkildə formalaşmalıdır. Şəxsi ləyaqətə sahib olan və onu qoruyub inkişaf etdirən gənclər ölkənin, xalqın gələcəyi üçün olduqca vacib qüvvədir.

Azərbaycan 25-29 yaş arası gənclərin sayına görə Avropada birinci yerdədir. Respublika əhalisinin 9,4 faizi bu yaş qrupuna aid edilir və hazırda dövlətimizin xüsusi diqqəti və qayğısı sayəsində sağlam düşüncəli, milli-mənəvi dəyərlər ruhunda formalaşmış onminlərlə gənclərimiz vardır. Gənclər Azərbaycan cəmiyyətində xalqın və respublikamızın gələcək taleyinin həll edilməsində aparıcı qüvvə rolu oynayırlar. Çünki ölkəmizin iqtisadi inkişafı, əhalinin sosial rifahı, bir sözlə, gələcəyimiz bilikli, bacarıqlı əməksevər, vətənpərvər, çevik və fəal gənclərimizdən çox asılıdır. Dünyada texniki tərəqqinin inkişaf sürəti artdıqca gənclərimiz də öz bilik və bacarıqlarını dünya səviyyəsinə yüksəltməyə çalışırlar. Ona görə də gənclərimizin şəxsi ləyaqət, milli mənlik anlayışları barədə ətraflı məlumatlandırılması, bununla əlaqədar ölkə və beynəlxalq səviyyəli sənədlərdən xəbərdar olmaları vacibdir.

BMT-nin 10 dekabr 1948-ci il tarixli "Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi" və 16 dekabr 1966-cı il tarixli "Mülki və siyasi hüquqlar haqqında" Beynəlxalq Paktda, "İnsan hüquqları və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi haqqında" Avropa Konvensiyasında və digər uyğun sənədlərdə qeyd edilir ki, hər bir şəxsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır. Heç bir halda şəxsiyyətin şərəf və ləyaqətinin alçaldılmasına, xüsusilə təhqir etmək, böhtan söyləmək, nüfuzdan salmaq, kollektiv, ailə və ya cəmiyyət arasında şərəf və ləyaqətinin aşağı düşməsinə yol vermək olmaz. İş yerində, kollektiv arasında, yaşayış yerində, ictimai yerlərdə, kütlə içərisində, ümumiyyətlə cəmiyyətdə hansısa şəxs barədə bilərəkdən mənfi rəy yaradılarsa, bu hal həmin şəxsin şərəf və ləyaqətinin ləkələnməsi kimi qəbul olunur. Bəzən də elə olur ki, insanların qəzet, jurnal, sosial media vasitəsilə alçaldılması baş verir. Unutmaq olmaz ki, belə hallarda insanların şəxsi ləyaqət, nüfuz və hüquqlarının qorunması vacibdir. Onların şərəf və ləyaqətinə toxunmaq qanuni cəhətdən qəbuledilməzdir. Şərəf və ləyaqətin ləkələnməsi, işgüzar nüfuzun aşağı salınması, şəxsi və ailə həyatının təhlükədə olması, şəxsi toxunulmazlığın pozulmasının qorunması və sair məsələlər Azərbaycan qanunvericiliyində, xüsusən Mülki Məcəllədə geniş əks olunub. Şərəf və ləyaqət toxunulmazlığının ciddi pozulması halları mətbuat, radio, televiziya, sosial media vasitəsilə, eləcə də ərizə, şikayət və məktubda qeyd edilməklə yayıla bilər. Əgər yazılanlar yalandırsa, onda zərərçəkən şəxsin məhkəmə orqanlarına şikayət haqqı var. Həmin yalan məlumatları yayan şəxsin hərəkətlərində cinayət əlamətləri aşkar edilərsə, hüquqi qaydada böhtançı kimi cəzasını almalıdır.

Vicdan, insaf, namus, həya kimi şərəf və ləyaqət etikanın əsas kateqoriyalarıdır. Həmin kateqoriyalar insanın şəxsi davranış və hərəkətlərini eləcə də başqa insanların ona olan münasibətini nizamlayır. Şərəf və ləyaqət kateqoriyalarını təkcə hüquqi-fəlsəfi anlayışlar kimi qəbul etmək olmaz. Şərəf və ləyaqət həm də etik, mənəvi-sosioloji və başqa cəhətlər üzrə də qiymətləndirmə tələb edir. Müvafiq sənəd və mənbələrdə qeyd edilir ki, əgər ləyaqət kateqoriyasında insanların nümunəvi əxlaqca bərabər olması tələb olunursa, şərəf kateqoriyasında buna ehtiyac duyulmur. Çünki şərəfin ləyaqətdən fərqli cəhəti ondadır ki, şərəf insanların əxlaqi bərabərliyi ilə deyil, onların milli, sinfi, sosial, ixtisas vəziyyəti, işlədiyi müəssisədə əldə etdiyi əmək nailiyyətləri ilə yanaşı, kollektiv üzvlərindən qazanılan hörmət və nüfuz göstəriciləri də əsas götürülür.

Hər bir şəxsiyyətin şərəf və ləyaqəti onun ən ali hüququdur. Bu hüququ pozmaq, insanların şərəf və ləyaqətinə qəsd edilməsi, onların şərəfsiz və ləyaqətsiz edilməsi yolverilməz hal hesab edilir. Dünyaya gələn bütün insanlar azad, şərəf, ləyaqət və digər hüquqlara görə bərabər doğulurlar. Bu insanların şəxsi toxunulmazlıq hüququ, vicdan azadlığı, fikir və söz azadlığı vardır. Bu azadlıqların hamısı ölkəmizdə dövlət tərəfindən möhkəm şəkildə qorunur.

Qeyd etməliyik ki, Azərbaycan dövləti həyatımızın bütün sahələri kimi, vətəndaşların, eyni zamanda gənclərin şəxsi ləyaqət, milli mənlik hissinin qorunması naminə də mühüm addımlar atmışdır. Ümummilli lider Heydər Əliyev 1997-ci il 25 dekabr tarixli "Bütün dünya azərbaycanlılarına" müraciətində azərbaycançılıq və milli ləyaqət məsələsinə də toxunaraq bunların hər ikisinin böyük əhəmiyyətini vurğulamışdı. Ulu öndər azərbaycançılığın vətən, dövlətçilik, suverenlik, müstəqillik, eləcə də şərəf və ləyaqət anlayışları ilə bir vəhdət təşkil etdiyini bildirərək demişdi: "Qoy Azərbaycanın müstəqilliyinə qəsd etmək niyyətində olanlar bütün xarici və daxili qüvvələr bilsinlər ki, öz suverenliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda minlərlə qurban vermiş Azərbaycan xalqı hər bir təcavüzkara, hər bir qara qüvvəyə, hər bir təxribatçıya və onların əlində alətə çevirilən şəxslərə layiqincə cavab verəcəkdir".

Göründüyü kimi, dahi siyasətçinin uzaqgörən nəzərində Azərbaycan xalqının milli ləyaqəti və hər bir vətəndaşın şərəfi, mənlik hissi dövlətçilik və dövlət suverenliyi, vətənpərvərlik və milli ləyaqət duyğusu ilə vəhdətdədir. Vətənin müdafiəsi, müqəddəs torpaqlarımızın hər qarışının qorunması elə dövlətimizin və xalqımızın şərəf və ləyaqətinin qorunması deməkdir. Ulu öndər ləyaqət anlayışına diqqət yönəldərkən Azərbaycan xalqının milli mədəniyyəti, elmi, incəsənəti, ədəbiyyatı, adət-ənənələri və digər cəhətlərini millətimizin, hər bir azərbaycanlının, eləcə də gənclərin qürur və ləyaqətinin qaynağı, özəyi kimi qiymətləndirirdi. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev ölkəmizdə azərbaycançılıq ideyaları ilə yanaşı, xalqımızın milli ləyaqətinin və şərəfinin qorunması kimi vacib məsələlərə olduqca böyük əhəmiyyət verir. Onun rəhbərlik fəaliyyətində bu istiqamət müstəsna yer tutur. Uzun zaman davam edən işğala son qoyularaq vətənimizin ərazi bütövlüyünün tam təmin olunması Müzəffər Ali Baş Komandan cənab İlham Əliyevin xalqımızın milli ləyaqət hissinin bərpa edilməsi və güclənməsi uğrunda misilsiz tarixi xidmətidir. Məhz onun prezidentliyi dövründə yüksək şəxsi ləyaqət və milli mənlik hissi ilə tərbiyə olunaraq yetişmiş gənc nəsillər Vətən müharibəsindəki parlaq Zəfərimizin qazanılması naminə böyük qəhrəmanlıqlar göstərdi. Bu mənada, 8 Noyabr - Zəfər günü həm də xalqımızın, vətəndaşlarımızın, eyni zamanda ləyaqətli gəncliyin milli mənliyinin təntənə günüdür. İnanırıq ki, bu yol yeni uğurlar əldə edilməklə əbədi davam edəcək, yüksək şəxsi ləyaqət və milli mənlik hisslərilə tərbiyə olunan gənc nəsillər Azərbaycanı daha da parlaq gələcəyə aparacaqlar.

Zakir BAYRAMLI

Şair-publisist, Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər birliklərinin üzvü

525-ci qəzet .-2025.- 12 fevral(№26).- S.13.