Qohum evliliklərini qadağan edən qanun təsdiqləndi

Azərbaycanda əmi, xala, bibi və dayı uşaqlarının evliliyini qadağan edən qanun təsdiqləndi. Bununla bağlı Ailə Məcəlləsinə dəyişiklik Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə qüvvəyə mindi. Dəyişikliklə nikahın bağlanmasına mane olan halların sayı artırılır. Layihədə aralarında nikahın bağlanması yol verilməyən subyektlər dairəsinin genişləndirilməsi ilə bağlı təkliflər də irəli sürülüb. Belə ki, bu problemdən əziyyət çəkən dünya əhalisinin bir qismi kimi, Azərbaycanda da qan qohumları arasında bağlanan nikahlar nəticəsində doğulan uşaqlarda genetik xəstəliklərin olması riski olduqca yüksəkdir.

Qeyd edək ki, hazırkı qanunvericiliyə əsasən, yaxın qohumlar (valideynlər və uşaqlar, baba-nənə və nəvələr, doğma və ögey (ümumi ata və anası olan) qardaş və bacılar), övladlığa götürənlər və övladlığa götürülənlər, ikisindən biri və ya hər ikisi başqası ilə nikahda olan şəxslər, bu Məcəllənin 13-cü maddəsində nəzərdə tutulmuş tibbi müayinədən keçməyən şəxslər, ikisindən biri və ya hər ikisi ruhi xəstəlik və ya əqli gerilik nəticəsində məhkəmə tərəfindən fəaliyyət qabiliyyəti olmayan hesab edilən şəxslər arasında nikahın bağlanmasına yol verilmir.

Qanun 2025-ci il iyulun 1-dən qüvvəyə minib.

Millət vəkili Razi Nurullayev bunu genofondumuzun qorunması baxımından mühüm addım adlandırıb: "Qohum evliliklərinin qadağan olunması ailə sağlamlığı və milli genofondumuzun qorunması baxımından mühüm addımdır. Artıq sabahdan etibarən Azərbaycanda qan qohumları arasında nikahın qanunla qadağan edilməsi ilə bağlı qanun qüvvəyə minir. Bu qanun dəyişikliyini bəyənir, onu cəmiyyətin sağlam gələcəyi naminə atılmış vacib bir addım kimi qiymətləndirirəm".

Deputat qohum evliliklərinin hüquqi şəkildə qadağan olunmasını tam dəstəklədiyini bildirib: "Uzun illərdir ki, elm adamları və səhiyyə mütəxəssisləri yaxın qohumlar arasında qurulan nikahların genetik xəstəliklərin yayılmasına səbəb olduğunu bildirirdilər. Cəmiyyətin rifahı, gələcək nəsillərin sağlam böyüməsi üçün bu risklərə biganə qalmaq olmazdı. Ona görə də qohum evliliklərinin hüquqi şəkildə qadağan olunmasını tam dəstəkləyirəm. Bu addım təkcə tibbi baxımdan deyil, sosial və psixoloji mühitin sağlamlaşdırılması baxımından da önəmlidir. Ailə institutu cəmiyyətin təməlidir. Onun sağlam və davamlı şəkildə qurulması üçün hüquqi mexanizmlər lazımdır. Bu qərar ailə dəyərlərinin qorunmasına, sağlam və vətənə yararlı övladların yetişməsinə töhfə verəcək".

Bu sahədə maarifləndirmə işlərinin aparılmasının vacibliyindən danışan millət vəkili daha çox ucqar bölgələrdə yaşayanlar məlumatlandırılmalı olduğunun vacibliyini xüsusi qeyd edib: "Bu sahədə maarifləndirmə işlərinin aparılması da gücləndirilməlidir. Cəmiyyətin bütün təbəqələri, xüsusilə də ucqar bölgələrdə yaşayan insanlar bu dəyişikliklərin səbəbləri və faydaları barədə məlumatlandırılmalıdır. Media, təhsil, vətəndaş cəmiyyəti, aidiyyəti dövlət qurumlarının, o cümlədən din xadimlərinin bu prosesdə fəal rol oynamaları vacibdir".

Tibb elmləri doktoru, professor Adil Qeybulla bildirib ki, qohum evlilikləri tarixən yaşayış tərzindən irəli gəlib: "Sadəcə əldə olan imkanın, eləcə də var-dövlətin başqa şəxsə keçməməsi kimi məsələlər qohum evliliklərini aktuallaşdırıb. Xüsusilə, ikinci və üçüncü dərəcəli qohumlar arasında nikahlar çox olub. Bu nikahlar genefondun sağlamlaşmasına, onun yeni genlər götürməsinə maneə olub. Belə ki, uşaq hər iki valideyndən gen götürür. Azərbaycanda talasemiya, o cümlədən, müxtəlif genetik, xromosom xəstəliklər var. Təəssüf ki, bu xəstəliklərin sayı da az deyil".

Onun sözlərinə görə, iki qohum evlənirsə və onların hər ikisi xəstədirsə, uşağın normal genlər götürmək imkanı məhdud olur: "Bu da xəstəliklərin yayılmasına gətirib çıxarır. Bu baxımdan qohum evliliklərinin qadağa olunması müsbət haldır. Genefondun sağlamlığının qorunması üçün bu addım atılmalı idi".

Həkim-pediatr Vaqif Qarayev deyir ki, təkcə əmiqızı, əmioğlu yox, lap uzaq qohumların da evlənməsi arzuolunmazdır. Çünki xromosom kodunda eynilik var, indi olmasa da, gələcək nəsillərdə dəyişiklik ehtimalı həddindən artıq çoxdur. Ona görə də, bizdə irsi genetik xəstəliklər çoxalıb. Bu problem təkcə bizdə deyil, yəhudilərin də müəyyən bir qolu var ki, onlarda da yaxın qohumla evlənirlər. Ancaq dünya miqyasında müsəlman arealında qohum evlilikləri daha çoxdur, ən çox isə ərəb ölkələrindədir: "Azərbaycanın çox böyük bir kəndində beynəlxalq təşkilat qohum evliliklərinin monitorinqini aparıb, hesabatda ortaya çıxıb ki, əksəriyyəti qohumu ilə evlənib. Mən elə bir ailə tanıyıram ki, yaxın qan qohumu ilə evlənib, 4 uşağın 4-də də əqli və fiziki qüsur var. Soruşuram ki, bunların ikisi xəstə doğuldu, digərlərini niyə müayinələr aparmadan dünyaya gətirirsiniz? Cahillikdir və deyirlər ki, Allahın verdiyi paydır. Bu gün də bu yanaşma var. İstənilən xəstəliyin öhdəsindən gəlmək olar, ancaq irsi-genetik xəstəliklərə təbabət heç nə edə bilmir. Qohum evliliklərində irsi xəstəliklərin olması ehtimalı çoxdur, insanlar bunu anlamalıdırlar. Bəlkə də cahillik dövründə bunun izahı var idi. Ancaq maraqlıdır ki, indi təhsili olan insanlar da var ki, övladını yaxın qan qohumu ilə evləndirir".

Pediatrın sözlərinə görə, məhz bu səbəbdən irsi-genetik xəstəliklər sürətlə artır, Azərbaycanda ən çox yayılan talassemiyadır: "Autizmin isə səbəbləri tam bəlli deyil, irsi-genetik faktorun da rolu var. Ancaq Avropada da autizm geniş yayılıb, hərçənd onlarda qohum evlilikləri yoxdur. Yeni doğulan uşaqlara 7 gün ərzində daban testləri olunmalıdır, orada 4 çox ağır xəstəliyin ilkin diaqnostikası aşkar olunur. Ana bətnində Daun xəstəliyinin diaqnostikası mümkündür, laborator analizlərlə, ultrasəs müayinəsi ilə təyin edirlər. Yaxın qohumların nikahından olan hamiləliklərində xromosom patologiyaları ola bilər, bəzi klinikalarda bunu təyin etmək mümkündür. Əqli və fiziki qüsur yaradan xromosomları müəyyən etmək olur. Qohum evliliklərində genetik istiqamətdə müayinə çox vacibdir. Daun xəstəliyi hamiləliyin elə dövründə aşkarlanır ki, ana onda uşağı məhv etmək və ya dünyaya gətirməklə bağlı seçim qarşısında qalır. İndi bir humanist yanaşma var. Çünki Daunla doğulan uşaqlar arasında kifayət qədər intellektli olanlar da var. Ancaq valideynlər göz dağı görmək istəmirsə, yaxşı olar ki, qohum evliliklərindən uzaq olsunlar. Təbabət bunun qarşısında acizdir. Diaqnostikasında irəliləyişlər olsa da, müalicəsi ilə bağlı heç nə edə bilmirik. Talassemiya isə nikaha gedən şəxslərin qan analizi ilə müəyyən olunur. Əgər cütlükdə hər iki tərəf talassemiya daşıyıcıdırsa, artıq onların hər 4 övladından biri talassemiya xəstəsi ola bilər. Problem odur ki, bu mərhələdə artıq gənclər nikaha girir, toy ərəfəsindədir, bəzən nə çıxsa da, nikahdan imtina etmirlər. Bu xəstəliyin müalicəsi müəyyən qədər var, xəstəyə sümük iliyi köçürülür. Ancaq risk etməyin mənası yoxdur. Təbabət məsləhət görür ki, iki daşıyıcı evlənməsə, yaxşıdır. Bundan başqa, qohum evlilikləri ilə irsi karlıq və korluq, ürək xəstəlikləri ötürülə bilər. Epilepsiyada, ürək patologiyalarında da irsiyyətin çox böyük əhəmiyyəti var. Ona görə bir daha vurğulayıram ki, yaxın qohumla evlənmək düzgün deyil".

Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Bahar Muradova deyir ki, həyatımızın çox hissəsi ailədə keçir. Ailə cəmiyyətin, dövlətin çox vacib bir nüvəsidir, əsasıdır. Buradakı atmosferdən, münasibətlərdən insanlar arasında, cəmiyyətdə, onun müxtəlif təbəqələri arasında, ən əsası, dövlət və onun qarşısına qoyduğu hədəflərə çatmaq istiqamətində çox şey asılıdır. Biz bu ailədə hansı mühitə malik oluruqsa, buradakı böyüklər, kiçiklər, 1-ci, 2-ci, 3-cü dərəcəli yerlərdə dayanan insanlar, eynilə bu sosial mühitdə əldə etdiklərini cəmiyyətə daşıyırlar. Qanunlara münasibətdə ona daha çox üstünlük verirlər, öhdəliklərindən, məsuliyyətlərindən daha çox istəklərini, arzularını bu istiqamətdə söyləməyə çalışırlar: "Qohumlar arasında nikah halları və bunun törətdiyi fəsadlar digər ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycan cəmiyyətində də narahatlıq doğuran aktual ailə məsələlərindən biri idi. Belə nikahların baş verməsi bir çox hallarda sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların dünyaya gəlməsinə və nəticədə sosial cəhətdən həssas qrupların sayının artmasına səbəb olurdu. Elmi araşdırmalar göstərir ki, qan qohumları arasında bağlanan nikahlar nəticəsində doğulan uşaqlarda genetik xəstəliklərin olması riski olduqca yüksəkdir və dünya əhalisinin bir qismi bu problemdən əziyyət çəkir. Təəssüf ki, Azərbaycanda da yaxın qohumlar arasında bağlanan nikahlara rast gəlmək mümkündür".

Sevinc QARAYEVA

525-ci qəzet .- 2025.- 4 iyul(№114).-S.13.