Anlamadığımız musiqidə yamsılama texnikası

(Esse)

Bəzən səhnədə, studiyada, ya da sinif otağında bir musiqi ifaçısının və ya bəstəkarın yaratdığı səsi eşidirik və belə bir sual yaranır: "Bu musiqini özü anlayırmı?" Daha sonra isə bizlər - dinləyici, tələbə, ya da tədqiqatçı - bu musiqini anlamağa deyil, onu təkrarlamağa çalışırıq. Anlamadığımız musiqidə yamsılamağa girişirik. Bu, yalnız estetik problem deyil. Bu, həm də əxlaqi, bəlkə də metafizik məsələdir.

Yamsılama bir öyrənmə mərhələsi ola bilər, lakin o, orada ilişib qalsa, sənətin səviyyəsini endirmiş olar. Biz əgər muğamı, barok musiqini, ya da cazı yalnız səthindəki texnikanı təqlid edərək ifa ediriksə, mahiyyətinə varmadan, yalnız səslərini təkrarlayırıqsa, bu, "yamsılama" deyil, anlamadan danışmaq kimi bir şeydir. Uşaq dil öyrənərkən sözləri təkrarlayır, amma mənasını dərk etmir. Musiqidə də çox zaman bu hal baş verir: ifaçı və bəstəkar sanki yalnız eşitdiklərini təkrarlayır, amma onun haradan gəldiyini, niyə belə qurulduğunu, hansı dünyagörüşün daşıyıcısı olduğunu anlamır.

Anlamadığımız musiqini yamsılamaq bir neçə texniki mərhələ ilə baş verir:

1. Formanın kopyalanması. Musiqidə hansısa forma təqlid olunur: məsələn, sonata, simfoniya, ya da muğam dəstgahı. Amma forma ruhsuzdur - yalnız skeletdir. Onu hərəkətə gətirən isə daxili enerji, fəlsəfi və emosional yükdür.

2. Üsul və üslubun səthi mənimsənilməsi. Ritmlər, intonasiyalar, harmoniya sistemi öyrənilir, lakin onların hansı mədəni koddan doğduğu bilinmir. Nəticə: bu üslub "kənardan yapışdırılmış" kimi görünür.

3. Estetik hissin yoxluğu. Musiqi anlayışı olmayan biri, yalnız texniki səviyyədə çox şey edə bilər. Amma musiqinin "daxili"ni - onun estetik zamanını, mənəvi enerjisini hiss etmədən ifa etmək sadəcə "nəğməkar bir maşın" roludur.

4. Səthi orijinallıq. Yamsılayan bəzən düşündüyü qədər təqlid etdiyini də anlamır. O elə bilir ki, "yaradır". Halbuki sadəcə eşitdiklərini fərqli ardıcıllıqla təqdim edir.

Bu mənzərəni dəyişmək üçün nə lazımdır?

Daxilə baxmaq: Musiqini eşitmək yox, dinləmək. Notları oxumaq yox, mənalandırmaq. Musiqidəki "niyə" sualını soruşmaq.

Mədəniyyətlərarası anlayış: Əgər sən qərb polifoniyasını yazırsansa, onu doğuran fəlsəfi düşüncə sistemini - məsələn, Avqustindən Kanta qədər olan ardıcıllığı - anlamalısan. Əgər muğam yazırsansa, onun irfani-mistik qatlarını bilməlisən.

Texniki biliklə mənəvi duyumun sintezi: Yalnız texnika yetərli deyil. Hiss olunmayan, yaşanmayan heç bir musiqi uzunömürlü olmaz. Yalnız ritmi düzgün vurmaqla "üsul" yaratmaq mümkünsüzdür. Üsul zamanın mənalandırılmasıdır.

Nəticə olaraq:

Anlamadığımız musiqini yamsılamaq, zahirdə sənətkarlıq, batində isə məna boşluğudur. Hər bir ifaçı və bəstəkar özünə bu sualı verməlidir: Mən bu musiqini həqiqətən anlayırammı? Yoxsa onu yalnız təqlid edirəm?

Əgər cavab ikinciyə yaxındırsa - bu, başlanğıcdır, amma dayanmaq üçün yox, daha dərinliyə getmək üçün bir başlanğıc.

Yoxsa əks halda, musiqi elə o yamsıladığımız səslər içində bizi tərk edər.

Vüqar CAMALZADƏ

525-ci qəzet .- 2025.- 12 iyul(№120).-S.14.