Milli kimlik ifadəsi "şou"ya çevriləndə...

Son illər cəmiyyətimizdə tez-tez rastlanan və bəzi insanların sanki hər gün bir az da "necə ifrata varmaq olar" yarışına girirmiş kimi qabartmağa çalışdığı məsələlərdən biri də milli kimlik və vizuallıqdır. Axır zamanlar milli kimlik anlayışı vizual kodlarla daha çox ifadə olunmağa başlayıb. Xüsusilə sosial şəbəkələrdə yayılmış bayraqlı selfilər, vətənpərvər musiqilərlə müşayiət olunan video montajlar, özəl günlərdə "köçürülmüş" sitatlar... bunların başında gəlir. Bəs bu görüntülərin arxasında doğrudanmı gerçək milli şüur durur? Yoxsa milli kimlik tədricən "şouya" çevrilir, bayraqlar isə sadəcə kadra yaraşmaq, rəng qatmaq, "qarşı tərəfin gözündən pərdə asmaq", ya da daha çox bəyənmə qazanmaq üçün istifadə olunur?

Azərbaycan cəmiyyətində vətənpərvərlik həmişə yüksək dəyər kimi qəbul olunub. Vətən torpağı, şəhidlik anlayışı, üçrəngli bayraq, himn - bunlar bizim üçün müqəddəsdir, toxunulmazdır. Amma bu müqəddəslərin gündəlik, hətta bəzən mənasız instinktiv paylaşımlarla aşınması da günümüzün təəssüf doğuran reallığıdır. Bir insanın bayraqla müxtəlif pozlarda foto çəkdirməsi onun vətənpərvər olduğunu göstərirmi? Bəzən belə görüntülərin motivasiyası "sosial təsdiq" ehtiyacından doğur: görünmək, bəyənilmək, daha çox izləyici qazanmaq birinci, daha doğrusu, yeganə məqsəd olur.

Təbii ki, heç kim bayraqla foto paylaşdığı üçün günahlandırılmamalıdır. Bunu kiməsə qadağan etmək də düzgün olmazdı. Amma əsas məsələ bu addımın arxasındakı intellektual və ideoloji məzmunun olub-olmamasındadır. Məsələn, Şuşaya, ya da işğaldan azad olunmuş bir başqa bölgəmizə gedən bəzi insanlar oradakı tarixi abidələrimizin yanında bayraqla şəkillər, videolar çəkib sosial şəbəkələrdə paylaşırlar. Bəli, bu görüntülər insanın ürəyini açır, vətənpərvərlik hisslərini qabardır, qürurlandırır. Amma nə yazıq ki, eyni insanlar o görüntülərin üzərində həmin abidələrin tarixi haqqında bircə cümlə də yazmırlar. Çünki bilmirlər. Axı orada, o abidənin yanında onları maraqlandıran tək şey tələsik bayrağı açıb şəkil çəkdirmək və bunu paylaşmaq olub. Əgər varsa, bələdçidən, yoxdursa, yerli camaatdan, səfər yoldaşından, ya da ən azından əlində fotoaparat kimi istifadə etdiyi telefondakı "Google" proqramından o abidə haqqında heç nə soruşmayıb, öyrənməyib. Bu zaman onların əlindəki o bayrağın əsas məzmunu arxa plana keçir, özü isə yalnız adi vizual effektə çevrilir.

Bu tendensiyanın bir qolu da "milli motivləri" kommersiya alətinə çevirən brendlər və şəxsi bloq sahibləridir. Bayrağı məhsul üzərinə yapışdıraraq daha çox satış, milli motivli musiqini videonun fonunda istifadə edərək daha çox baxış əldə etmək bu gün daha rahatdır. Hətta bəzən milli günlərdə belə "endirim kampaniyası" reklamlarına çevrilmiş bayraq və vətən anlayışına rast gəlirik. Bu isə artıq təhlükəli bir kommersiyalaşmanın göstəricisidir.

Əslində, milli kimlik ticarət obyekti ola bilməz, olmamalıdır da. Əgər milli simvollar bizi düşündürmür, sadəcə bəzək kimi funksiyalaşırsa, bu, kimlik dərinliyindən yox, səthə yapışdırılmış parçalardan ibarət bir vitrindir.

Zaman dəyişir, texnologiya inkişaf edir, informasiya sürətlənir. Ancaq məhz bu sürət bizi görüntünün əsirinə çevirib. Hələ bunlar azmış kimi, son dövrdə süni intellektin sürətli inkişafı və ondan şüursuzca istifadə bu məsələni daha ağrılı hala gətirib çıxarıb. Yəqin çoxlarınız şəhidlərimizin süni intellektlə "canlandırıldığı", "danışdırıldığı" videoları görmüsünüz. Məsələn, bu günlərdə Tovuz döyüşlərinin 5 illiyi ilə bağlı şəhid generalımız Polad Həşimovun, eləcə də digər şəhidlərimizin süni intellekt vasitəsilə "canlandırılması" heç də vətənpərvərlik, qəhrəmanlarımıza sayğı örnəyi deyil, düşüncəsizliyin təzahürü idi. İnsanlar anlamalıdırlar ki, şəhidlərimiz bizim üçün nə qədər böyük qəhrəman olsalar da, ailələri üçün həm də itkidirlər - heç zaman geri gəlməyəcək itki, sağalmayacaq yara... Hər dəfə kimsə guya özünün saxta "vətən sevgisini" sübut edəcək deyə o yaranı qanatmağa haqqı yoxdur. Milli kimliyi bayraqla, musiqi ilə, geyimlə, şəhidlə vizuallaşdırmaq kifayət deyil. qOnun arxasında düşüncə olmalıdır, dərin düşüncə. Milli kimlik "məzmun" yox, "vizual məhsul" olduqda dərinlik yox olur, onun yerini şou alır. Şou isə ani, müvəqqəti və səthi bir hadisədir. Bu yazı ilə kimsəni ittiham etmək fikrimiz yoxdur, sadəcə sual vermək istəyirik: Biz milli dəyərlərimizi sevirik, yoxsa nümayiş etdirməyi? Biz bayrağı qürurla daşıyırıqmı, yoxsa kadra yaraşdığı üçünmü tuturuq əlimizdə? Kimlik qəlbdə doğular, şüurda formalaşar, əməldə yaşanar. Bəzən bir kitab oxumaq, bir müəllifin fikrinə bağlanmaq, bir şeiri sevmək bayraqlı selfidən daha böyük vətənpərvərlik nümunəsidir.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet .- 2025.- 17 iyul(№123).-S.12.