Görkəmli satirik şair haqqında yaddaş saxlancı

LƏNKƏRANDA ÇIXAN “AŞKARLIQ” QƏZETİNİN BAŞ REDAKTORU ETİBAR ƏHƏDOVUN TƏQDİMATINDA MİRZƏ ƏLİ MÖCÜZ BARƏDƏ BİR XATİRƏ

İllər keçsə də, tarixin yaddaşında silinməz iz qoyan, mühüm yer tutan insanlar və hadisələr əsla unudulmur...

1971-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsinin birinci kursunda oxuduğum vaxtlar idi. Bir dəfə müəllimimiz Əli Fəhmi adını ilk dəfə eşitdiyimiz şair Mirzə Əli Möcüz haqqında danışdı və poeziyasından bir sıra maraqlı nümunələr verdi. Bir neçə gün sonra adını eşitdiyim, lakin üzünü görmədiyim, M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Milli Kitabxanasında təsadüfən rastlaşdığım və tanış olduğum, respublikada çıxan müxtəlif qəzetlərin, o cümlədən 1956-1959-cu illərdə “Kirpi” jurnalının redaktoru olmuş, respublikanın Əməkdar mədəniyyət işçisi Qulam Məmmədli ilə görüş də məndə dərin təəssürat oyatdı.

Qocaman jurnalistin ilk dəfə Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində Mirzə Əli Möcüzün şeirlərini toplayıb çap etdirdiyini eşidəndə onu sorğu-suala tutdum. Dedi ki, Mirzə Əli Möcüz əsasən satirik şeirlər yazırdı, şeirləri sadə xalq dilində idi. Yaradıcılığında vətənpərvərlik, milli azadlıq ideyalarının tərənnümü, cəhalət və mövhumatın, qadın hüquqsuzluğunun tənqidi əsas yer tuturdu.

AMEA Naxçıvan Bölməsi Əlyazmalar Fondunun baş direktoru, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Fərman Xəlilovun bu yaxınlarda “525-ci qəzet”də Mirzə Əli Möcüzün həyat və fəaliyyəti haqqında dərc etdirdiyi yazısı diqqətimi çəkdi və mən də satirik poeziyamızın görkəmli nümayəndəsi haqqında eşitdiklərimi oxucularla bölüşdürməyi özümə borc bildim.

lll

2016-cı ilin mayında Lənkəran Dövlət Universitetində birgə işlədiyimiz və hazırda Lənkəran şəhər bələdiyyəsinin sədri kimi fəaliyyət göstərən Vüsalə Qazıyeva babası Əbülfəz Əbdülhəsən oğlu Qazıyevin ustad şair Mirzə Əli Möcüzlə bağlı xatirələrindən danışdı və səliqə ilə tərtib olunmuş gündəliyini mənə təqdim etdi. Dediyinə görə, babası 1911-ci ildə İrəvanda anadan olmuş, əvvəl Gəncədə, 1923-1928-ci illərdə Bakıdakı uşaq evlərində yaşamışdı. 1932-ci ildə Azərbaycan Mərkəzi İnternasional Pedaqoji Texnikumunu bitirdikdən sonra Lerik rayonunda pedaqoji fəaliyyətinə başlamışdı. Ə.Qazıyev 1960-cı ildə Şingədulan kənd orta məktəbində işləyərkən Respublikanın Əməkdar Müəllimi fəxri adına layiq görülmüşdü.

Vüsalə xanım məlumat verdi ki, babası bədii yaradıcılıqla da məşğul olub, şeirləri müxtəlif mətbuat orqanlarında çap edilib, 1970-ci il aprelin 28-də Lerik rayonunun Şingədulan kəndində dünyadan köçüb.

Dövrünün bir çox tanınmış şəxsiyyəti ilən ünsiyyətdə olmuş Əbülfəz Qazıyevin şair Mirzə Əli Möcüzlə bağlı xatirəsi məndə böyük maraq oyatdı. Odur ki, həmin yaddaş səhifəsini qələmə alaraq “525-ci qəzet”in hörmətli oxucularına təqdim etməyi lazım bildim.

Əməkdar müəllim Əbülfəz Qazıyevin

Mirzə Əli Möcüzlə bağlı xatirəsi

“1927-1928-ci illər idi. Onda mən Bakıda, bir dərəcəli məktəbin beşinci sinfində oxuyurdum. Ata-anam olmadığından uşaq evində yaşayırdım. Uşaq evində mənim Əziz adlı bir yoldaşım vardı. O, gözəl mahnı və muğam oxuyardı. “Qarabağ şikəstəsi” oxuyanda uşaqlar onun başına toplaşardılar. Mən o vaxtlar şeir yazardım. Arabir mətbuatda şeirlərim çıxardı. Bir gün Əziz mənə dedi:

- Xalamın əri şairdir. Sənin şeir yazmağını ona danışmışam. Şeirlərindən birini ver, ona göstərmək istəyirəm.

Mən “Sevgilim” rədifli qoşmanı və bir qəzəli ona verdim. Mənə elə gəlirdi ki, üzünü görmədiyim, şəxsən tanımadığım şair şeirimi oxuyub bəyənəcək, mənə “əhsən” deyəcək və ya şeirdəki qüsurlarımı göstərəcək. Amma düşündüyüm kimi olmadı. Aradan iki gün keçmiş, Əziz mənə dörd tərəfdən qatlanmış bir kağız verdi. Naməlum şairin cavabı məni çox həyəcanlandırdı. Xüsusən qəzəlin bir yerində yazmış olduğu:

Hər kəs özün aşiq sanıban gər verə min can,

Məşuqə yetib vasili canan ola bilməz! -

misraları mənə bərk toxundu. Cavab yazmağa bilməzdim. Necə deyərlər, təbim cuşa gəldi. Qələmi götürüb yazdım və aşağıdakı misraları Əzizə oxudum:

İstər aşiq olsun, ya ki arif, nə təfavüt?

Pərvanə kimi atəşi eşqə tutar əvvəl.

Əlbəttə, o şəxs kəsbi kəmal eyləyə bilməz,

Zəhmət çəkib məktəbdə axıtmazsa tər əvvəl.

Əzizdən qəzəli ona çatdırmağı xahiş etdim. Üç gündən sonra o, mənə aşağıdakı misralarla başlanan şeiri təqdim etdi:

Əql eyləməsə hər kəsə şahin gəzər əvvəl,

Divanə kimi dəhrdə ol kəs gəzər əvvəl!

Aşiqlik ilə ürfdə var çoxlu təfavütBu elm kimi eşqə necə kam yetər əvvəl?

Yazsan mənə ürfani kağız, yazgilən daim,

Mən sevgili bilməm, cocuğum, ol xəbər əvvəl!

Doğrusu, şeiri oxuduqda yenə həyəcanlandım. “Mən sevgili bilməm, cocuğum, ol xəbər əvvəl!” misrası mənə çox toxundu. Cavab olaraq yazdım:

Yandırmasa ta qəlbini eşq atəşi, adə!

Ölməz sinədə cuşa gəlib can quşu, adə!

Eşqin dadını sevdalı kəslər bilər ancaq,

Bu zövqü duya bilməz, axı, hər kişi, adə!

Bilməm qocalıbsan, qocalıq üz verən anda,

Gəlməz kiminin sevdadan hərgiz xoşu, adə!..

Təəssüf ki, bu dəfə şeirimə cavab gəlmədi. Səbəbini soruşduqda Əziz mənə dedi:

- Şeirindəki “Adə!” sözü xoşuna gəlməyib. Əvvəl istədi səni həcv atəşinə tutsun. Lakin sonra nə düşündüsə, fikrindən daşındı.

Bir gün Əzizlə Kömürçü meydanına getmişdik. Arada biz qramafon valında oxuyan qocaman xanəndələrin muğam və mahnılarına qulaq asırdıq. Noyabr ayının axırları idi. Hava soyuq olduğundan meydanda çox qala bilmədik. Evə qayıdanda yolumuz Quba meydanından düşdü. Burada Təzəpir məscidinə səmt uzanan küçənin sağ cinahında birmərtəbəli evlər, dükanlar vardı. Əziz taxta darvazalı qapını göstərib, məni ora dəvət etdi. Biz açıq darvazadan həyətə keçdik. İçəridə burnunuza təzə bişmiş çörək və halva qoxusu dəydi. Çörək rəfinə girdə, xına kimi qırmızı, xaşxaşlı çörəklər düzülmüşdü. Əziz məni özü ilə içəri apardı. Dükanın səkisində üz-üzə iki cərgə adam oturmuşdu. Məclisin yuxarı başında, buxarının yanında qalın qaşlı, qara saqqallı bir kişi oturmuşdu. Onun iti, nüfuzedici baxışları vardı. Görünür, məclisin böyüyü idi. O, ağır-ağır danışır, məclisdəkilər sükut içində onu dinləyirdilər. Biz içəri keçəndə heç vəziyyətlərini dəyişmədilər. Amma məclisin başındakı kişinin məni iti baxışlarla süzdüyünü hiss etdim. Bizim içəridə qalmağımız çox çəkmədi. Əziz qulağıma pıçıldayaraq:

- Səninlə şeirləşən Mirzə o kişidir, - deyə məclisin başında əyləşib söhbət edən adamı mənə göstərdi.

Əzizin dediyinə görə, onun yanına gələnlər Arazın o tayından idilər. O vaxt Bakıda çörəkçi, pitiçi dükanları vardı. Bu dükanların çoxunu cənubi Azərbaycandan gələnlər işlədirdilər.

Sən demə, bu şəxs mənim tanımadığım, amma şeirləşdiyim şair Mirzə Əli Möcüz imiş. Sonralar eşitdim ki, o, 1934-cü ildə vəfat etmişdir”.

Etibar ƏHƏDOV

"Aşkarlıq" qəzetinin baş redaktoru

525-ci qəzet .- 2025.- 18 iyul(№124).-S.15.