Qızılağac Milli Parkı: zəngin təbii landşaft, nadir bioresurslar

Milli parklar ekoloji, tarixi, estetik və digər əhəmiyyət daşıyan təbiət komplekslərinin yerləşdiyi və təbiəti mühafizə, maarifçilik, elmi, mədəni və digər məqsədlər üçün istifadə olunan təbiəti mühafizə və elmi tədqiqat idarələri statusuna malik olan ərazilərdir. Qızılağac Milli Parkı Azərbaycan Prezidentinin 26 sentyabr 2018-ci il tarixli Sərəncamı ilə Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğunun balansında yaradılıb. Milli parkın yaradılmasında əsas məqsəd flora və fauna növlərinin qorunub saxlanılması, bərpası, təbii komplekslərin mühafizəsinin gücləndirilməsi, ekoloji monitorinqin həyata keçirilməsi, elmi-tədqiqatların aparılması, turizm və istirahət üçün şəraitin yaradılması, habelə əhalinin ekoloji cəhətdən maarifləndirilməsinin təşkilidir.

Qızılağac Milli Parkının qeyri-adi gözəlliyi qarşısında heyrətini gizlədə bilməyən dünya şöhrətli çex alimi, Karlovo Universitetinin professoru Miroslav Şvatora söhbət zamanı deyib: "Biz hardayıq?! Nağıllar aləmində, yoxsa təbiətin qoynunda? Bura, sanki, təbii konservatoriyadır". M.Şvatoranın bildirdiyinə görə, o, bu parkdakı nadir təbiət incilərinin bəzi növlərini dünyanın heç yerində görməyib.

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyindən bildirilib ki, hələ XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın ərazisində Xəzər dənizi boyu su-bataqlıq quşlarının Cənub istiqamətində miqrasiyası müəyyənləşdirilib. Qızılağac körfəzi miqrasiya edən quşların qışlaması üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bax elə buna görə də sözügedən dövrdən etibarən həmin ərazinin qorunması zərurəti yaranıb, 1913-1914-cü illərdən sonra Qızılağac körfəzi xüsusi qorunan ərazi kimi mühafizə olunub. Həmin əraziyə yasaqlıq statusu isə 1926-cı ildə verilib, bununla da ovçuluğa məhdudiyyət qoyulub. 1929-cu ildə Qızılağac körfəzi Xəzər dənizinin ətraf sahil zolağı ilə birlikdə qoruq elan edilib. Bu ərazidə hər cür təsərrüfat fəaliyyətinə də qadağa qoyulub. Qoruqda əvvəl flora və faunanın qorunmasına diqqət yetirilib. Sonradan isə elmi-tədqiqat işlərinin aparılmasına başlanılıb. Qoruğa dünyanın tanınmış elm adamları, ornitoloqlar, ixtioloqlar və hidroloqlar dəvət olunublar.

Hazırda isə Xəzər dənizinin cənub-qərbində yerləşən və milli park statusu alan Qızılağac Milli Parkının ərazisi Prezidentin müvafiq sərəncamı ilə 99 min 60 hektara çatdırılaraq, Böyük Qızılağac körfəzini və Salyan düzünün bir hissəsini əhatə edir. Qoruq Lənkəran, Masallı, Neftçala rayonlarının əraziləri ilə həmsərhəddir.

Nazirliyin məlumatına görə, Qızılağac qoruğu 1976-cı ildə YUNESKO-nun Əsasən su quşlarının yaşama yerləri kimi beynəlxalq əhəmiyyətli olan sulu-bataqlıq yerlər haqqında Konvensiyanı (Ramsar Konvensiyası) suətrafı və suda üzən quşların məskunlaşması üzrə 12 beynəlxalq əhəmiyyətli qoruq sırasına daxil edilib. Ərazisi müxtəlif təbii landşaft sahələrindən ibarət olan milli parkın əsas hissəsini su akvatoriyası, cəngəlliklər və quru sahələr təşkil edir.

Milli parkda şanagülə, ağ suzanbağı, üçyarpaq oxyarpaq, qamış, dəniz lığvarı, ciyən, duzlaq şoğanı, iyli yovşan, meyer yovşanı, qarağan, gəngiz, şahsevdi, sarıbaş və s. bitkilər geniş yayılıb. Bunlardan, 4 növü az yayılıb, həmçinin, 3 növ Qafqaz endemi - hibrid qovağı, Qrosheym topgülü və sapvari bağayarpağı və 1 növ Azərbaycan endemikdir.

Qızılağac Milli Parkının zəngin təbii landşaftı və iqliminin mülayimliyi dünyanın müxtəlif yerlərindən quşların bura gəlməsinə səbəb olub. Uraldan, Tundradan, uzaq Sibirdən, Avropadan və başqa yerlərdən uçub gələn qırmızıdöş qaz, ağ durna, qu quşu, qızılquş, qızılqaz və s. ərazidə qışlayır. Misir, İraq, Sudan, Yeni Zelandiya və digər yerlərdən də bura yazda yuvalamaq üçün əsrindimdiklər, sarı və böyük Misir vağları, qırıldaqlar uçub gəlirlər. Eyni zamanda, burada sultan toyuğuna, turaca, dovdağa, ulara, qızılboğaz vəhşi qaza, çöl qartalına da rast gəlmək olur. Parkın ərazisində 270 növ quş məskunlaşır. Bu quşların 25 növü nadir quşlar kimi "Qırmızı kitab"a daxil edilib.

Qoruqda məməlilərin, sürünənlərin, suda-quruda yaşayanların və həşəratların bir çox növü yaşayır. Ərazidə məməli heyvan növlərindən çaqqal, dovşan, çöl donuzu, canavar, qamış pişiyi, çöl pişiyi, tülkü və s. rast gəlinir. Su hövzəsində isə 54 növdən çox balıq (siyənək, çəki, kütüm, kefal və s.), eyni zamanda, Xəzər suitisi məskunlaşıb: "Qızılağacın nadir bioresurslarından danışarkən, qızılquşlar fəsiləsindən olan bəzi quşlara da diqqət yetirmək yerinə düşərdi. Bunun aktuallığı bir də onunla bağlıdır ki, son vaxtlar bəzi xarici turistlər həmin quşlara xüsusi maraq göstərir, onları müxtəlif yolla ələ keçirmək istəyirlər. Yolverilməz olan bu işdə yerli işbazlar onlara dəstək olaraq xüsusi canfəşanlıq göstərirlər. Təbiətimizin əvəzsiz zənginliyini şəxsi maraqlarına dəyişirlər. Ona görə də qeyd edilən məsələ ciddi nəzarətdə saxlanılmalıdır. Yeri gəlmişkən, adı "Qırmızı kitab"a daxil edilib, təbiətin əvəzsiz incilərindən sayılan qızılquşlar (şahin) da parkda məskunlaşıb. Talış dağlarının meşə qurşağında, qayalarda və ağaclarda yuva quran qızılquşlar Qızılağac körfəzində, Ağ göldə, Azərbaycanın digər ərazilərində qışlayır, göyərçin, ördək və zağalarla qidalanırlar".

Məlumata görə, ölkə ərazisində qızılquşların bir neçə növü var. Aranda, dağlarda, Qızılağac Milli Parkında bəzən daimi, bəzən isə müvəqqəti məskən salan şahinlər "quşların cəngavərləri, igidləri" adlandırılır. Onların qorunmasına, nəslinin kəsilməsinin qarşısının alınmasına xüsusi diqqət yetirilməlidir. Yeri gəlmişkən, Ovçuluq Təsərrüfatlarının İdarə Edilməsi və Ovçuluq Fəaliyyətinə Dövlət Nəzarəti Xidmətinin əməkdaşları Qızılağac Milli Parkının ekosisteminin qorunması üçün ciddi iş rejimində işləyirlər: "İnsanlar kimi, heyvanlar və quşlar da diqqəti, nəvazişi sevirlər. Onlar insanlardan mehriban ünsiyyət görəndə yaşadıqları yerlərə daha möhkəm bağlanır, qayğı hiss etdikləri insanlardan uzaqlaşmırlar. Bu həqiqəti xatırlatmağım təsadüfi deyil. Belə ki, qu quşları əvvəllər Qızılağac Parkından uçub gedərək, yay dövrünü başqa ölkələrdə keçirirdilər. Son illərdə isə vəziyyət dəyişib. Maraqlıdır ki, həmin quşlar indi Qızılağacda həmişəlik məskən salıblar. Əlbəttə, bu, son vaxtlar Qızılağac Milli Parkında quşların mühafizəsi, artırılması, normal qaydada yemlənməsi, bir sözlə, hər cür qayğı ilə əhatə olunmasının məntiqi nəticəsidir: "Hazırda parkda əsas diqqət balıqların kürü töküb nəsil artırılması üçün əlverişli şəraitin yaradılmasına yönəldilib. Bu məqsədlə qoruğun ərazisində mövcud olan şirin su kanalları təmizlənir, balıqların rahat kürü tökməsi üçün əlverişli şərait yaradılır. Eyni zamanda, həmin kanalların dəniz ilə birbaşa əlaqəsinin bərpası diqqətdə saxlanılır. Bütün bunlarla bərabər, brakonyerlərlə ciddi şəkildə mübarizə aparılması əsas fəaliyyət meyarı kimi qəbul edilib. Bu məqsədlə ekoloji maarifləndirmə tədbirlərindən maksimum şəkildə istifadə olunur".

Nazirlikdən qeyd olunub ki, Qızılağacın nadir bioresurslarından danışarkən qızılquşlar fəsiləsindən olan bəzi quşalara da diqqət yetirmək lazımdır. Bunun aktuallığı bir də onunla bağlıdır ki, son vaxtlar bəzi xarici turistlər bu quşlara xüsusi maraq göstərir, onları müxtəlif yollarla ələ keçirmək istəyirlər. Bu isə qətiyyən yolverilməzdir. Bu işdə bəzi işbazlar onlara dəstək olaraq xüsusi canfəşanlıq göstərirlər. Təbiətimizin əvəzsiz zənginliyini şəxsi maraqlarına dəyişirlər. Qızılquşların ovlanması nəticəsində yəqin ki, vaxt gələr onlar da nəsli kəsilmiş digər canlıların siyahısına əlavə olunacaq. Hamı bu məsələlərdə çox diqqətli olmalı, ekoloqlara yaxından kömək göstərməlidir. Qeyd edək ki, adi qızılquş (Şahin) gözəlliyinə, nadirliyinə və "bacarığına" görə brakonyerlərin diqqətindən yayınmır. Halbuki adı "Qırmızı Kitab"a düşən bu quşlar təbiətimizin əvəzsiz inicisidir. Talış dağlarının meşə qurşağında, qayalarda və ağaclarda yuva quran bu quşlar Qızılağac körfəzində, Ağ göldə, Azərbaycanın digər ərazilərində qışlayır. Göyərçinlərlə, ördəklərlə, zağalarla qidalanır.

Ölkəmizin ərazisində şahinlərin bir neçə növü vardır. Aranda, dağlarda, Qızılağac Milli Parkında bəzən daimi, bəzən müvəqqəti məskən salan bu şahinlər quşların cəngavərləri sayılırlar. Təbii ki, onları qorumaq, nəslinin kəsilməsinin qarşısını almaq son dərəcə vacibdir. Onda Qızılağac Milli Parkında quşlar içərisində sanki Koroğlu nərəsini eşidirik. Qoy Qoç Koroğlunun nərəsi keçəl həmzələrin yalvarışlarının qurbanı olmasın. Bu baxımdan ovçulardan, təbiətsevərlərdən çox şey asılıdır. Milli Parkın ekosistemini qorumaq hamımızın ümumi işidir. Bunu qabartmaqda məqsədimiz odur ki, son vaxtlar Respublika ərazisində bu cür bir neçə xoşagəlməz faktın qarşısı ekoloqlarımız tərəfindən alınmışdır. Ona görə də Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi nadir quşların mühafizəsi, brokonerlik hallarının qarşısının alınması və bu sahədə nəzarətin həyata keçirilməsi məqsədi ilə ciddi tədbirlər planı hazırlamış və həyata keçirməkdədir. Sözsüz ki, bu sahədə ekoloji maarifləndirmənin gücləndirilməsi böyük önəm daşıyır. Ekoloji mədəniyyəti hələ də qənaətbəxş olmayan əksər insanlar inanırıq ki, yaxın gələcəkdə təbiətimizin qayğısına qalacaqlar. Sadəcə bəzi məqamları yada salmaq lazımdır. Bəzən təbiətə qarşı qaddarlıqlar bilərəkdən yox, naşılığdan yaranır. Təbiətə sevgi hər bir insanın həyat devizinə çevrilməlidir. Ətraf mühitin mühafizəsinə diqqətli olsaq, bu sevgi payını təbiətimizə bəxş etsək, insanlar üçün həyat daha da gözəlləşər.

Sevinc QARAYEVA

525-ci qəzet .- 2025.- 24 iyul(№128).- S.15.