“Ağacda alma”ya ədəbi baxış

Mübariz Cəfərlinin “Ağacda alma” romanı (“Azərbaycan” jurnalı, 5-ci nömrə, 2025) müasir Azərbaycan ədəbiyyatında postmodern yanaşmanın ən maraqlı nümunələrindəndir. Əsərdə ən çox diqqətimi çəkən və məni düşüncəyə vadar edən məqamlardan biri də din aləminə fərqli baxışdır. Müəllif dini sadəcə inanclar toplusu kimi deyil, həm də insanın mənəvi tərəddüdləri və iç dünyasındakı ziddiyyətlər kontekstində təqdim edir.

Əsərin adı - “Ağacda alma” - xüsusi simvolik yük daşıyır. Alma bütün ilahi dinlərdə müəyyən mənada qadağan olunmuş, insanın ilkin günahı və biliyə susuzluğu ilə bağlı simvolik bir meyvədir. Bu simvol vasitəsilə müəllif insanın seçim qarşısında qalmasını, qadağan olunana duyulan marağı və mənəvi sınaqları vurğulayır. Romanın adındakı bu sadə, lakin dərin anlamlı obraz, əsərin ideyasını daşıyan mərkəzi metaforaya çevrilir.

Roman həm də dövrümüzün aktual ictimai problemlərini bədii dillə əks etdirir. Müəllif günümüzdə cəmiyyətin üzləşdiyi çətinlikləri süjetin axarına daxil edir. Bu motivlər əsərdə paralel bir reallıq yaradır - oxucu bir tərəfdən mistik və simvolik qatları, digər tərəfdən isə çılpaq reallığı eyni zamanda duyur.

Əsərdəki yumoristik dialoqlar da xüsusi qeyd olunmalıdır. Müəllif bəzən ciddi mövzuların arasında elə ustalıqla sarkazm qatır ki, oxucuya xoş anlar bəxş etməklə yanaşı, sujetin gedişatına da müsbət yön verir. Bu, həm personajların canlılığını artırır, həm də romanın ritmini qoruyur.

Əsərdəki əsas personajlar mürəkkəb psixoloji portretlərlə təqdim olunur. Onlar hər biri özünəməxsus fikirləri, şübhələri, daxili axtarışları ilə seçilirlər. Qəhrəmanların özləri ilə mübarizəsi, dini və fəlsəfi sorğulamalar içində boğulmaları onları oxucuya yaxınlaşdırır. Onlar vasitəsilə müəllif insanın mənəvi inkişaf yolunda keçdiyi sınaqları canlandırır.

Əsərdə zaman xronoloji ardıcıllıqla təqdim olunmur. Müəllif zamanın sərhədlərini pozaraq keçmiş, indiki və gələcək zaman arasında keçidlər edir. Məkan isə yalnız fiziki yer kimi deyil, həm də simvolik anlam daşıyır - ruhun sıxıldığı, vicdanın sınağa çəkildiyi sahə kimi təqdim olunur.

Almadan əlavə, əsərdə müxtəlif simvolik elementlər mövcuddur: ağac - həyatın özü, torpaq - insanın kökləri və ya işıq - həqiqətə aparan yol kimi şərh oluna bilər. Bu simvollar oxucuya daha dərin mənalar açmaqda kömək edir və əsərin postmodern strukturunu gücləndirir.

Mübariz Cəfərli intertekstuallıqdan - yəni digər mənbələrə və mədəniyyətlərə göndərmələrdən - geniş istifadə edir. Onun dili obrazlı, bəzən sarkazmla, bəzən ironiya ilə zəngindir. Bu, əsəri həm fəlsəfi, həm də estetik baxımdan daha da maraqlı edir. Oxucu müəllifin dillə oynamaq qabiliyyətinə heyran qalır.

“Ağacda alma” sadəcə bir roman deyil, həm də fəlsəfi bir düşüncə mətni, mənəvi axtarış manifestidir. Müəllif oxucunu həm fərdi, həm də ictimai dəyərləri sorğulamağa təşviq edir. Əsər oxucusunu düşündürür, cəmiyyətə tənqidi baxış bucağı qazandırır və bədii-estetik zövq verir.

Nəticə olaraq, “Ağacda alma” müasir Azərbaycan ədəbiyyatında həm məzmun, həm də forma baxımından önəmli yer tutur. Bu əsər postmodern estetikaya əsaslanan, lakin dərin mənəvi və ictimai təbəqələri olan çoxqatlı bir roman kimi yadda qalır.

“Ağacda alma” romanı oxucunu yalnız bir ədəbi əsər dünyasına deyil, həm də dərin mənəvi və fəlsəfi qatlara səyahətə çıxarır. Həm üslub, həm də toxunduğu mövzularla müasir ədəbiyyatımızda mühüm bir iz qoyur. Roman həm düşünməyə vadar edir, həm də bədii zövq bəxş edir.

Müəllifə gələcək yaradıcılıq fəaliyyətində yeni uğurlar, güclü ilham və daha çox oxucu sevgisi arzu edirəm. Azərbaycan ədəbiyyatına dəyərli töhfələr verdiyi üçün ona dərin təşəkkürlər!

Elyar POLAD

Təbriz

525-ci qəzet .- 2025.-3 iyun(№95).- S.13.