Adların alın yazısı və qonşumuzun dəli olmağı

Ömür rapsodiyaları

Esse

Nə vaxtsa eşitmişdim ki, adların da taleyi olur. Ya da eşitmişdim ki, adlar insan taleyinə təsir edir; onunla bir yaşayır, ömür-gün yoldaşı olur, həyatının bir parçasına çevrilir. Hansısa günün birində yoldaşlıq elədiyim hansısa bir taksi sürücüsü də belə deyirdi. Deyirdi, onun adı başqa cür olsaydı, indi başqa yerdə olardı. Başqa vəzifədə, başqa şəhərdə, ya da hətta başqa ölkədə. Onun adına vəzifə yaraşmır, pul yaraşmır, kiməsə göstəriş vermək yaraşmır. Deyirdi, məhz adına görə hamıyla mehribandır, heç kəsə əmr eləməz, heç kəsin xətrinə dəyməz. Bilmirəm. Bəlkə də, yalan deyirdi, amma mən inandım. O vaxt əlimdən bircə inanmaq gəlirdi. Taleyindən, adından, adının taleyindən bir xeyli giley-güzar edən qocaman yol yoldaşım birdən hansısa dəli qonşusundan danışmağa başladı. Deyir, indiyənə qədər iki nəfər dəli tanıyıb - ikisi ilə də qonşu olub, ikisinin də adı Nazim. Ha gözlədim ki, indicə öz adına şükür edəcək, eləmədi. Demədi ki, nə yaxşı mənim adım Nazim olmayıb. Əvvəl kənd Əhmədlidə yaşayıb. Deyir, dəli qonşusu qəbiristanlıqda yaşayırdı. Orada gecələyər, orada gəzər, orada görünərdi elə. O biri dəli Nazim isə müharibədən sonra elə olubmuş. Doxsanların müharibəsi. Nazimli-Nazimsiz hamının travması... Danışıb-danışıb bir xeyli susdu. Daha bir kəlmə də kəsmədi mənimlə. Eləcə yolumuzu getdik.

Bizim kənddə də Nazim adında bir nəfər vardı. Kəndin bütün xeyir-şər məclislərində görə bilərdin onu. Yasın düşər, Nazim dadına çatar, xeyir işində Nazim bütün gətir-götür işlərini yola verərdi. Günün birində bizim bu Nazim də dəli oldu. Başına hava gəldi Nazimin. Havalandı Nazim. Mən onda uşaq idim, bəlkə də, Nazim bircə gecənin içində dəli olmamışdı. Bəlkə, Nazimin başına hava gəlməyi uzun, lap uzun zaman içrə olmuşdu. Bilmirəm. Amma mən günün birində Nazimin çığırtısını eşitdim. Diksindim. Qorxuya düşdüm. Məktəbə gedəndə məni görər deyə. Mənə qışqırar deyə. Anam dedi, Nazimdir. Atam vəziyyəti bir az da açığa çıxardı: dəli olub. Amma qorxma, uşaqlara dəyməz. Nazimin heç vaxt heç kəslə işi olmaz.

Nazimin dəli olmağını kənddə hərə bir cür yozdu; biri dedi, elədiklərinin bədəlidir, biri dedi, Allah sevdiyi bəndəsini sınağa çəkər. Amma bunların heç biri Nazimin dəli olması həqiqətini dəyişmədi. Nazim dönüb olmuşdu dəli Nazim. Bu ad ona əvvəlki adından daha yaxşı yaraşdı sanki. Nazim deyəndə ağla min cilddə, min sifətdə adam gələrdi. Amma dəli Nazim kəndimizdə bircə nəfər idi - o da bizim qonşumuz.

Nazim dəli olandan sonra onda qəribə bir vərdiş yaranmışdı. Hər gün qonşuluğundakı ata evinə gedər, atasını var gücü ilə çağırar, səsini eşitməsi ilə də qayıdardı daxmasına. Bu, elə bir vərdişə çevrilmişdi ki, daha heç kəs Nazimin hər gün filan saatda gəlib haray-həşirlə atasını çağırması, onun evdə olduğunu biləndən sonra eləcə qayıdıb getməsi qəribə gəlmirdi. Amma iş o yerə çatdı ki, daha Nazim hamını bezdirdi. Atasını da bezdirdi, qardaşlarını da, qonşularını da... Nazimə qapı açan olmadı daha. Nazim qaldı hündür daş hasarın o üzündə, həyətə boylana-boylana gününü keçirdi. Elə küçədən harayladı atasını, onun evdə olub-olmamasını küçədən yoxladı. Atası da pəncərədən çıxıb evdə olduğunu dedi. Nazim də yenə eləcə qayıtdı daxmasına.

Günün birində Nazimin atası öldü. Bütün kənd yığılıb gəldi dəli Nazimin atasının dəfninə. Bütün kənd camaatı dəli Nazimə təsəlli oldu, ürək-dirək verdi. Amma Nazim heç nə olmamış kimi atasını haraylamağa başladı. Evdə olub-olmamasını yoxlamaq istədi. Var-gəl elədi, qapını döydü, pəncərəyə daş atdı, hasarı yumruqladı, xeyri olmadı. Atasından səs çıxmadı. Evdə olub-olmadığını heç cür dəqiqləşdirə bilmədi atasının. Ta ki kiminsə ağlına Nazimin öz dilində danışmaq gəldi. Sən demə, Nazimin lüğətində "öldü" sözü yox imiş. Sən demə, Nazim "öldü" sözünün mənası bilmirmiş.

- Atan evdə yoxdur, ay Nazim, - dedi kimsə. Laqeydcəsinə. Bəlkə, mən yanılıram, canı yanmaq elə bu cür olur, əsl təsəlli belə olmalıdır, bəlkə? Amma o cümlə Nazimin qulaqlarından girib gözlərindən çıxdı, gözləri bərəldi Nazimin. Adama elə gəlirdi, bu dəqiqə məclisi başına alıb hərəni bir tərəfə qovacaq Nazim. Elə bilirdin, bu saat qaynar qazan kimi coşub-daşacaq Nazim, ya da ocaq kimi alışıb yanacaq. Amma olmadı. Nazim dinməz-söyləməz çıxıb getdi. Ondan sonra bir də atasıgilə gəlmədi, onu axtarmadı.

Bir-iki ay bundan öncə eşitdim ki, Nazim ölüb. Amma mən bu ifadəni nədənsə ayrı cür, bax belə başa düşdüm: Nazim atasını axtarmağa gedib.

Nihat Pir

525-ci qəzet .- 2025.- 1 mart(№39).- S.15.