Günel Anarqızı: “Ədəbiyyat təsirini itirir, amma yenə də dünyanı dəyişməyə qadirdir”

Ədəbiyyat ənənə ilə müasirlik arasında körpüyə çevriləndə insanı nəinki valeh edən, həm də düşündürən əsərlər doğulur. Bugünkü müsahibimiz məhz bu cür kitab yaradır – onun üçün sözlərin çəkisi var, mədəniyyət və tarix isə onun üçün sonsuz ilham mənbəyidir.

İncəsənət və ədəbiyyatın həyatın ayrılmaz hissəsi olduğu bir ailədə dünyaya göz açmış Günel Anarqızı uşaqlıqdan türk folklorunun zənginliyini, klassik ədəbiyyatını, milli adət-ənənələrini mənimsəyib. Onun atası Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anar, anası isə görkəmli musiqişünas, sənətşünaslıq doktoru, professor, AMEA-nın akademiki Zemfira Səfərovadır. Belə bir mirasla həyatı yaradıcılıqla bağlamamaq mümkün deyil.

O, əsərlərində daxili azadlıq və insan ruhunun çoxqatlı təbiəti mövzularını araşdıraraq, mifologiyanı müasir reallıqlarla qovuşdurur. Amma ədəbiyyat onun fəaliyyət istiqamətlərindən yalnız biridir. Günel Anarqızı yüksək keyfiyyətli publikasiyalar ortaya qoyan jurnalların redaksiyalarına rəhbərlik edib, televiziya layihələri üzərində işləyib, hazırda ölkədə mütaliənin və mədəniyyətin təbliği üçün mühüm platformaya çevrilmiş Bakı Kitab Mərkəzinə rəhbərlik edir.

Günel Anarqızı bu gün ədəbiyyatda qadının rolu, sənətin cəmiyyətə təsiri və müasir dünyada üzləşdiyi çağırışlarla bağlı fikirlərini bölüşəcək, öz yaradıcılıq yolundan danışacaq... Bir sözlə, səmimi, dərin və düşündürücü söhbət olacaq.

- Sizcə, ədəbiyyat xüsusilə indiki siyasi şəraitdə milli azərbaycanlı kimliyinin qorunub saxlanmasında əsas rol oynaya bilərmi?

- Cavabın sizi qane edəcəyini düşünmürəm. Bu gün ədəbiyyatın sovet dövründəki təsir gücü yoxdur və bunun üçün kifayət qədər əsaslar var. İnsanlar az oxuyur və təəssüf ki, kitaba maraq azalır. Sovet dövründə yazıçılara, şairlərə hörmətlə yanaşılır, onların fikrinə dəyər verilirdi, ədəbiyyat ictimai həyatın mühüm bir hissəsi idi. İndi belə deyil. Bunun səbəbləri müxtəlifdir və uzun-uzadı müzakirə oluna bilər, lakin mahiyyət dəyişməz olaraq qalır.

Buna baxmayaraq, bu gün də reallığımızı əks etdirən parlaq əsərlər yaradılır. Onlar keçmişin ədəbiyyatı ilə eyni çəkiyə malik olsaydılar, cəmiyyətin idrak və əhvalına təsir edə bilərdilər. Amma zaman dəyişib, ədəbiyyat öz ideoloji gücünü itirib, kitablar artıq eyni rolu oynamır, onların cəmiyyətə təsiri zəifləyib.

- Yazı yazmaqla yanaşı, jurnalların baş redaktoru işləmisiniz, televiziya proqramları yaratmısınız. Belə ciddi və müxtəlif işləri birləşdirmək nə qədər çətin idi? Bu rollardan hansı sizə daha yaxındır: jurnalist, redaktor, yoxsa yazıçı? Sizin üçün daha vacib və maraqlı nədir?

- Mən faktiki olaraq dörd jurnalın - “El”, “Pəncərə”, “Ölkəm” jurnalının və “Azercell” şirkətinin korporativ nəşrinin baş redaktoru işləmişəm. Bu, mənim həyatımda inanılmaz maraqlı və hadisələrlə dolu bir dövr idi. Mən təkcə redaksiyaları idarə etməmişəm, müsahibələr almışam, məqalələr, esselər yazmışam, həmçinin yerli kanalların birində “Pəncərə” verilişinin müəllifi olmuşam.

Bu iş mənə çox şey verdi, xüsusən də yazıçı kimi. Jurnalistika və ədəbiyyat bir-birini tamamlayırdı: birində faktların dəqiqliyi, hadisənin dinamikası, digərində bədii dərinlik önəmli idi. Jurnallarda çalışarkən müxtəlif sahələrdən olan çoxlu sayda parlaq, yaradıcı insanlarla tanış olmaq mənə qismət oldu.

“Pəncərə”də biz ölkənin mədəni həyatında baş verən mühüm hadisələri işıqlandırırdıq, “Ölkəm” isə Diasporla İş üzrə Komitənin nəşri idi və burada xaricdəki soydaşlarımızla müsahibələr dərc olunurdu. Bu, həqiqətən də yaddaqalan və ruhlandırıcı görüşlər idi.

Jurnalistikada işləmək mənə unikal təcrübə qazandırdı və ölkənin mədəni, siyasi və iqtisadi həyatını daha dərindən dərk etməyə imkan verdi. Bu, mənim peşəkar və yaradıcılıq yolumda əvəzsiz mərhələ oldu.

- “Pəncərə” sosial-mədəni cəmiyyətinin yaradılması ideyası necə yarandı?

- Artıq qeyd etdiyim kimi, işlədiyim jurnallardan birinin adı “Pəncərə” idi. Ancaq bu, sadəcə bir nəşr deyil, nadir bir mədəniyyət layihəsi idi. Jurnalın ilk nömrələri işıq üzü görəndən sonra eyni adlı teleşou, daha sonra isə maraqlar üzrə mədəniyyət klubu meydana gəldi. Bu da, təəssüf ki, bir ildən az davam etdi. Bakı Kitab Mərkəzində işləməyə başladım və klubun fəaliyyəti dayandırıldı.

Bununla belə, o, yaradıcı insanları bir araya gətirən mühüm bir cəmiyyət idi. Ayda bir dəfə müxtəlif mövzularda görüşlərə toplaşır, mədəniyyət təşkilatları ilə birgə tədbirlər təşkil edir, musiqiçiləri, yazıçıları, rəssamları dəvət edirdik. Klub dinamik, canlı müzakirələrlə dolu idi.

Amma digər tərəfdən, bu ideya öz davamını Bakı Kitab Mərkəzində tapdı, biz bu cür görüşlərin ənənəsini saxladıq. Burada əvvəlki kimi maraqlı tədbirlər təşkil edir, kitabları, incəsənəti, mədəniyyəti müzakirə edirik. Beləliklə, “Pəncərə” yeni formatda yaşayır.

- Atanız Azərbaycan ədəbiyyatının əfsanəvi şəxsiyyəti, Xalq yazıçısı Anardır. Belə bir atanın övladı kimi böyümək necədir?

- Əminliklə deyə bilərəm ki, mənim inkişafıma atamın dünyagörüşünün böyük təsiri olub. Düşüncələrimizdə çox oxşarıq və həyata baxışlarımız oxşardır. Ancaq tənqidçilərin qeyd etdiyi kimi, biz yenə də fərqli yazırıq. Onun kitablarını oxuyub böyüsəm də, üslubumuz fərqlidir. Mənim dünyaya daha qadın baxışım var: daha emosional, həssas. Atamın fərqli, daha təmkinli yanaşması var.

- “Qarabağ hekayələri” toplunuz geniş rəğbət qazandı və on dilə tərcümə olundu... Bu iş sizin üçün nə dərəcədə çətin oldu?

- Əvvəlcə seriya yaratmaq barədə düşünmürdüm: bunlar məni maraqlandıran əhvalatlar idi, çünki Qarabağ mövzusu bizim üçün həmişə çox mühüm və ağrılı olub. Bu, bizim ümumi dərdimizdir, uzun illər Azərbaycan torpağında yaşanan ədalətsizlik hissi idi. Və müxtəlif dövrlərdə indi bir topluda yığılan hekayələr meydana çıxdı, lakin eyni zamanda onlar üslub, xarakter və nəqletmə zamanına görə tamamilə fərqlidir.

Beləliklə, “Ataya məktub” silsiləsinin ən məşhur hekayələrindən biri də Qarabağın - oğulun atasına - Azərbaycana epistolyar janrda yazdığı məktubdur ki, bu da mənə xüsusilə yaxındır. Bu hekayə oxucular və tənqidçilər tərəfindən xüsusilə emosional qarşılandı.

“Keçmişə doğru” cəbhəyə gedən və Birinci Qarabağ müharibəsində həlak olan gənc romantikdən bəhs edir. Hekayədə onun valideynlərinin - oğlunu düzgün böyüdən, onun ölümündən sonra çətin günlərini yaşayan vicdanlı, ləyaqətli insanların taleyindən bəhs edilir.

Başqa bir hekayə olan “Ağac” bir həyətdə yaşayan qonşuların - ermənilərin və azərbaycanlıların həyatına şahidlik edən qoca ağacın prizmasından yazılıb. Tarixin necə təkrarlandığını, müxtəlif dövrlərdə ikiüzlülüyün, riyakarlığın necə üstünlük qazandığını müşahidə edir. Ancaq 30 il keçsə də, ədalət zəfər çaldı.

Yəni hər bir hekayə Qarabağa, onun keçmişinə, bu gününə və bu tarixdə yaşayıb-yaşayan insanların taleyinə ayrıca baxışdır. Onlar uzun müddət öz aktuallığını saxlayıb və bu gün ədəbi baxımdan “Qarabağ hekayələri” bədii dəyərini itirməsə də, ideoloji baxımdan öz missiyasını yerinə yetirib.

Biz torpaqlarımızı geri aldıq, ədaləti bərpa etdik və indi bu əsərlər artıq ürəkdən gələn fəryad deyil, tarixin bir parçasıdır. Və biz hamımız inanılmaz sevinc və qürur hissi ilə yaşayırıq: dünya aşkar olanı tanıdı - azərbaycanlılar Qarabağ torpaqlarının ağasıdır və bu gün bizdə ədalətin təntənəsi bayramı keçirilir.

- Direktoru olduğunuz Bakı Kitab Mərkəzi Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafı üçün mühüm platformaya çevrilib. Onun çərçivəsində hansı təşəbbüsləri dəstəkləyirsiniz?

- Bakı Kitab Mərkəzi 2018-ci ildə Heydər Əliyev Fondunun və şəxsən Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə yaradılıb.

Və qeyd edim ki, dünyada onun kimi kitab mərkəzi yoxdur. Təbii ki, başqa ədəbi qovşaqlar da var, lakin onlar konsepsiya və ab-hava baxımından tamamilə fərqlidirlər.

Bakı Kitab Mərkəzinə mütəmadi olaraq baş çəkən xarici qonaqlar dəfələrlə qeyd ediblər ki, onlar dünyanın heç bir yerində belə məkan görməyiblər. Bu mərkəz təkcə dizaynı ilə deyil, həm də mədəni-kütləvi tədbirlərin təşkilinə, nəşriyyat fəaliyyətinə yanaşması ilə diqqəti cəlb edir.

Ziyarətçilərimizin fikrincə, mərkəzin ab-havası qeyri-adi dərəcədə xoş və ruhlandırıcıdır və hər gəlişlərində onlarda xoş təəssürat yaradır. İşlədiyimiz yer haqqında belə sözləri eşitmək, əlbəttə ki, son dərəcə xoşdur.

Altı ildən artıq fəaliyyət göstərdiyimiz müddətdə biz uşaqlar, gənclər və böyüklər üçün çox sayda tədbirlər, mədəni və sosial layihələr həyata keçirmişik. Mərkəzimizdə kitab təqdimatları, avtoqraf sessiyaları, yazıçılar, şairlər, elm adamları, incəsənət və mədəniyyət nümayəndələri ilə görüşlər keçirilir.

Bakı Kitab Mərkəzinin əsas məqsədi ədəbiyyata və mütaliəyə olan sevgini dəstəkləmək və inkişaf etdirməkdir. Hər şey edirik ki, insanlar kitabları unutmasınlar, bura gəlsinlər, rahat atmosferi hiss etsinlər, sakitcə nəşrləri seçə bilsinlər, oxusunlar, vaxtlarını faydalı keçirsinlər.

Əlbəttə, biz həm də kitab mağazasıyıq və ədəbiyyatın yayılmasında maraqlıyıq, lakin eyni zamanda hər kəsin sadəcə istirahət edə biləcəyi, kitab aləminə qərq ola biləcəyi məkan yaradırıq.

- Sizcə, indiki gənclərin az oxuduğunu söyləmək düzgündürmü? Necə düşünürsünüz, kitablara olan marağı necə qaytara və ədəbiyyatı onların həyatlarının vacib hissəsinə çevirə bilərik?

- Bundan başlayaq ki, oxumağa marağı uşaqlıqdan aşılamaq lazımdır. Kitaba sevgi ailədən başlayır, ətrafdan, valideynlərdən gəlir. Uşaq birdən-birə oxumağa başlamaz: o, ilk addımlardan kitabları görməli və onların dəyərini başa düşməlidir.

Uşağın erkən uşaqlıqdan ədəbiyyatla müşayiət olunması çox vacibdir. Bunlar şəkilləri olan rəngli nəşrlər ola bilər, böyüklər onları uşağa oxusun və predmet və hərəkətlərin mənasını izah etsin; Maraq daim artırılmalıdır: yeni, parlaq nağıl və ya hekayə kolleksiyaları ilə, sərgüzəştlər, maraqlı hekayələrlə...

Əgər o, erkən yaşda düzgün münasibət formalaşdırsa, onda məktəbdə artıq dərslikləri, bədii ədəbiyyatı, şeiri həyəcan və diqqətlə qəbul edəcək.

- Amma digər tərəfdən, bu gün daha çox insan elektron kitablara və audiokitablara keçir. Bu, gələcəkdə ənənəvi çap nəşrlərinin sıxışdırılmasına səbəb olacaqmı?

- Müasir texnologiyaların əleyhinə deyiləm, amma hesab edirəm ki, balansı saxlamaq vacibdir. Məsələn, oxumağın xeyrinə qadcetlərdə vaxtınızı məhdudlaşdıra bilərsiniz. Uşağınıza təklif edin: “15 səhifə oxu və əvəzində internetdə 15 dəqiqə vaxt qazan”. Bu üsul onu kitablara həvəsləndirə bilər və zaman keçdikcə oxumaq adət halını alacaq və maraqlı bir əyləncəyə çevriləcək.

Artıq dediyim kimi, müəllimlərin də böyük rolu olsa da, oxu bacarıqları ilk növbədə ailədə formalaşır. Mən həqiqətən ümid edirəm ki, məktəblər uşaqların müstəqil mütaliəsinə zərər verəcək dərəcədə çox dərs yükü ilə disbalans yaratmayacaq. Dərs oxumaq vacibdir. Amma eyni zamanda o, məcburi dərs proqramından kənarda özü zövq alacaq sevimli əsərlərini oxumağa da vaxt tapmalıdır.

Əgər siz uşaqlıqdan kitablara düzgün münasibət aşılasanız, gələcəkdə bu, həyatın təbii hissəsinə çevriləcək və o zaman heç bir texnologiya “canlı” kitaba olan sevgini tamamilə əvəz edə bilməyəcək.

- Sizcə, Azərbaycan mədəniyyətinin dünyada daha çox tanınması və anlaşılması üçün nə etmək lazımdır? Hansı addımlar onu beynəlxalq auditoriyaya yaxınlaşdırmağa kömək edəcək?

- Hesab edirəm ki, kino belə əsas rol oynaya bilər. Məhz kino vasitəsilə Azərbaycanın tarixini, adət-ənənələrini, ruhunu, mədəniyyətini tez və effektiv şəkildə geniş tamaşaçı kütləsinə çatdırmaq olar.

Məsələn, ədəbiyyatı götürək. Azərbaycan bestsellerinin xaricdə tanınması üçün onun tərcüməsi, nəşri, yayılması lazımdır və bu proses aylar, hətta illərlə çəkə bilər. Kino isə daha çox əlçatandır. Onun uzun uyğunlaşma tələb etməyən universal bir dil var.

Sənədli və bədii filmlər tariximizi, təbiətimizi, xalqımızı dünyaya aça, ab-havasını çatdıra, Azərbaycanın unikallığını göstərə bilər. Vizual obraz yaddaşlarda qalır, emosiyalar, maraq və ölkə haqqında daha çox öyrənmək istəyi oyadır. Ona görə də, məncə, kino Azərbaycan mədəniyyətini ölkədən kənarda təbliğ etmək üçün əsas vasitələrdən birinə çevrilməlidir.

- Bu gün gənc yazarların, jurnalistlərin qabağa getməsi bir qədər çətindir. Onlara öz əqidələrinə sadiq qalmaları və peşələrində uğur qazanmaları üçün nə məsləhət görərdiniz?

- Universal məsləhət vermək çətindir, çünki hər kəsin öz yolu var və birinə uyğun gələn digərinə uyğun gəlməyə bilər. Hətta eyni ailə daxilində belə yaradıcılıq yolu fərqli şəkildə inkişaf edə bilər. Məsələn, eyni mühitdə böyüsək, eyni dəyərləri paylaşsaq da, mənim yolum atamdan fərqlidir.

Ancaq bütün zamanlarda vacib olan universal bir şey var – mütaliə. Gənc yazarlara məsləhət görərdim ki, mümkün qədər çox oxusunlar, təkcə milli ədəbiyyatla məhdudlaşmasınlar. Dünya klassiklərini, müasir müəllifləri, müxtəlif janrları və üslubları öyrənsinlər. Bu, nəinki insanın dünyagörüşünün genişlənməsinə kömək edir, həm də ədəbi zövqü formalaşdırır.

Bundan başqa, mütaliə yazı texnikasına birbaşa təsir göstərir. Nə qədər çox oxusanız, mətnin strukturu, üslub müxtəlifliyi və hekayəni necə müxtəlif üsullarla qura biləcəyinizi bir o qədər çox başa düşəcəksiniz. Bu, təbii olaraq qələminizi təkmilləşdirməyə və ədəbiyyatda öz yerinizi tapmağa kömək edir.

- Ədəbi inqilab etməyin vaxtı çatmayıbmı və sizcə, ədəbi həyatımızı dirçəltmək üçün Azərbaycanın mədəni məkanına nələr əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bilər?

- Bəli, təbii ki, mədəniyyətimizin ədəbi seqmentinə təzə nəfəs gərəkdir. Amma bunun üçün ilk növbədə ona ümumi marağı artırmaq lazımdır. İnsanlar daha çox oxumağa başlayanda yazıçıların, şairlərin yaradıcılıq həvəsi yaranacaq və bu o deməkdir ki, bəlkə də dediyiniz “ədəbi inqilab” baş verəcək.

İndiki vəziyyət elədir ki, müəlliflər getdikcə daha çox cəmiyyətin kitaba marağının azalması ilə üzləşirlər. Yazıçı isə əsərinə tələbat olmadığını, ədəbiyyatdan pul qazanmağın mümkün olmadığını anlayanda motivasiyadan düşür. Kitab yazmaq vaxt və səy tələb edən çox zəhmətli bir prosesdir. Onun nəşri maliyyə tələb edir. Amma kitablar çap olunduqdan sonra sahibsiz qalırsa, oxucunun reaksiyası, rəyi yoxdursa, ilham da tədricən yox olur. Bu, bir növ bağlı bir dairədir.

Oxumağa maraq artarsa, o zaman müəlliflərin yeni nəsə yaratmağa həvəsi olar. Bu da öz növbəsində sağlam rəqabətə gətirib çıxaracaq ki, təbii olaraq buğda da samandan seçilməyə başlayacaq. Bu prosesdə əsl ədəbi incilər – mədəniyyətdə iz qoyan, onun irsinə çevrilən əsərlər doğulur.

- Sizcə, ədəbiyyatımızda qadınlara hansı rol verilir və bu, konkret olaraq yaradıcılığınıza necə təsir edir? Cəmiyyətimizdə seksizmin təzahürləri varmı və bu, istedadlı qadınların özünü üzə çıxarmağa mane olurmu?

- Düşünürəm ki, yazıda cinsin həlledici əhəmiyyəti yoxdur. Dünya və milli ədəbiyyatda həm kişi, həm də qadınlar arasında görkəmli yazıçılar var və heç kim başqasına mane olmur.

Yazıçılıq ilhamdan, daxili aləmdən və düşüncələrinizi ifadə etmək bacarığından asılı olan dərin şəxsi prosesdir. Yazıçı olmaq üçün kişi və ya qadın olmaq lazım deyil - əsas odur ki, əsl insan olaraq qalasan və yaradıcılığında səmimiyyəti qoruyasan. Və təbii ki, ilham həmişə bizimlə olsun!

- Maraqlı söhbətə görə təşəkkür edirəm!

Söhbətləşdi: Maqda Kovalyova

Vesti.az

Rus dilindən tərcümə edən: Xanım Aydın

525-ci qəzet .- 2025.- 6 mart(№42).- S.8-9.