İkiqütblü asilik: cənnətə sığmayan qadınlar

...İlahi başlanğıcın bəri üzündən dəlisov Sezen Aksunun sevimli səsi yaddaşımı cırmaqlayır və xəfif toxunuşlarla tarixin əzəlindən hifz olunanları ustufca açıb-tökür ortalığa:

Ben seni de sevmedim, Adəm,

Doğruyu duymak istiyorsun madem...

Alt tarafı bir elma yedik beraber,

Zehir-zıkkım oldu bize bal-badem...

Eyni mahnının içində iki qadın birdən danışır, ikiqütblü asilik dilə gəlir: Lilit və Həvva... Qeyri-ixtiyari pıçıldayıram: "Fağır Adəm..." İlkin çiləkeşimizə acımaq deyil bu, cənnətə sığmayan iki qənirsiz qadını qəlbinə sığdırmağa çalışan bir kişinin nələr yaşaya biləcəyinə empatiya duyğusudur...

Lilit... Şumer və yəhudi mifologiyalarına görə, Yaradanın torpaqdan yaratdığı, Adəmin dəlicəsinə aşiq olduğu dəlisov və sərhədsizlik qadını - od parçası... Qarşısıalınmaz azadlıq, sərbəstlik ehtirası və şərtləri ilə razılaşmadığına görə Adəmdən də, cənnətdən də könüllü əlini-ətəyini çəkib gedən ilk "fərari" qadın... Lilit xoşbəxtliyin ruhi dincliklə normallaşdığı, sevginin "alt-üst" qanunlara tabe olduğu, arzuların məhdud çərçivələrə salındığı yerdə boğulurdu. Bir qadının darıxdığı, sıxıldığı, əzildiyi, buxovlandığı yer, deməli, artıq ona cənnət deyil... Cənnətə sığmayan ilk qadın buna görə cəhənnəmdən də qorxmurdu. Çünki öz içində onsuz da cəhənnəmi yaşamış, min dəfə yıxılıb, min dəfə ayağa qalxmışdı... O, cənnətdən kənar həyatın onu sınamasına və sındırmasına da tab gətirəcəkdi, bəlkə məğlub olacaqdı, amma məğlubiyyətini də gözəl yaşayan bir qadın kimi yadda qalacaqdı. Elə olmasaydı, bu gün adı dilimizə gələrdimi? O, cənnətdən çıxıb getmişdi, düşünürmüş ki, öz cənnətini özü yaradacaq - qəliblərdən, çərçivələrdən kənarda... Cənnətin qaydaları vardı, amma Lilit qaydasız "döyüş" istəyirdi... O, sevgini dilənəcək qadın deyildi, öz sevdiyi kimi sevilmək istəyirdi. Meh kimi yox, qasırğa tək... Adəmə isə qadın adını daşıyan qasırğalar lazım deyildi, o, itaət gözləyirdi. Lilit tərəddüd içində qərar verməli olmuşdu: tabeçilik qaldıra biləcəyi mənəvi yük deyildi, axı o da Adəm kimi torpaqdan idi! Madam ikisi də torpaqdandır, torpaq niyə torpağa baş əysin? Amma o məqamda Lilitin unutduğu bir şey vardı, torpaq torpağa qarışmalı idi gec-tez... Lilitin üsyanı açıq, sərt və amansızdı. O, itaət etmək istəmədi, Adəmin qarşısında baş əymədi, cənnətin rahat, amma doqmalara bağlı həyatını qəbul etmədi. Bərabərlik istədi və bunu ona vermədikdə çıxıb getməyi seçdi. Lilit asi ruhu ilə sığa bilmədiyi cənnəti itirdi, amma (harda tapmasından asılı olmayaraq) özünü tapdı...

Həvva... Lilitin cənnətdən əbədilik gedişindən sonra Tanrı başqa bir qadın yaratdı, bu dəfə Adəmin qabırğasından. Zahirən daha sakit, daha mülayim, amma daxilən maraqdan alışıb-yanan, öyrənmə eşqi ilə aşıb-daşan... Həvva Lilitin üsyanlarından xəbərdar olub yəqin ki, məhz buna görə də sələfindən fərqli olaraq fırtınasını içində gizlətməyə qərar vermişdi. Çünki ani qasırğa hər şeyi silib-süpürüb apara bilərdi... Həvva ilk baxışda cənnətə uyğun görünsə də, amma əslində "qadağan olunan bilgi"yə can atması ilə Lilitin digər versiyası idi. Qadınların tamamən bir-birindən fərqli versiyaları olmur: ya birbaşa Lilitdir, ya da içində Lilit basdırılmış Həvva! Birincisi əldə etmək istədiyi nə vardısa, birbaşa tələb edirdi, ikincisi daha diplomatik, yumşaq, tikansız şəkildə nail olmaq arzusundaydı... Ta ki Yaradanın qəzəbinə tuş gələnə qədər. Lilit boyun əyməyib özü getmişdi, Həvva isə hiyləgərliyinin cəzasını alaraq qovuldu...

İkiqütblü asilik məhz bu məqamda hər iki qadının taleyində özünü göstərir: ilki azadlıq uğrunda cənnətdən imtina edir, ikincisi sevgi və bilik naminə qadağanı pozaraq qovulur. İtaətsizlik ilahələri! Həvvanın üsyanı sakit, dərin və zərif idi. O, Tanrının yaratdığı qaydalarla yaşaya da bilərdi, fəqət sevməyi və gizli bilgini itaətdən üstün tutdu. Lilit cənnətdən çıxmaqla öz-özünü cəzalandırdı, Həvvanın aqibəti isə daha ağrıdıcıdır - qovuldu... Biri qaydaları darmadağın edib azad oldu, digəri qadağanı pozub həqiqəti daddı...

Lilit və Həvva nümunələri sübut edib ki, qadın üçün situasiyanın orta nöqtəsi olmur. Qadın nəinki kişiyə, heç Yaradana da tabe olmaq istəmir. Lilit üçün ümumiyyətlə cənnət sərhədi mövcud deyildi, Həvva isə istədiyinə çatmaq üçün məsumanə hiyləgərliklə cənnətin sərhədini də aşmağa hazır idi... Hər ikisi cəzanı gözünün altına alaraq özlərinə məxsus şəkildə Tanrıyana zövqü daddılar. Cəzalandırılsa belə, qadın əldə etmək istədiyinə mütləq çatacaq. Bütün hallarda itkilərin ən böyüyünü isə Adəm yaşadı: həm ayrı-ayrı vaxtlarda ona əsl cənnət zövqünü yaşadan qadınlarını itirdi, həm də Cənnətin özünü... Özlərinə sığmayan bu iki baş bəlasına cənnətdar gəlirdi və onlar hər ikisi Adəmə cənnəti dar elədilər. Və beləcə: "Satdı gülzari-behişti iki buğdayə babam..."

Bəlkə də Lilit və Həvva heç vaxt bir-birini görməmişdi, amma onlardan biri digərini öz varlığında yaşadırdı. İkisi də öz həyatını, öz sevgisini, öz cənnətini yaratmağa çalışmışdı. Cəhənnəmlərdən keçmək bahasına olsa belə... Bir qadın tabe olmaqdan imtina etdi, digər qadın bilməməyə, ondan nəyinsə gizlədilməsinə razı olmadı.

...Cəza çəkməyə (bəlkə də ibrət almağa) göndərildiyimiz "dünya sürgünü"nü layiqincə yaşayıb bitirdikdən sonra "rəhmli və mərhəmətli Allah"ın adı ilə bir gün yenidən cənnətə qaytarılacağımıza inanıram! Qadın kimi doğuluşumuzdan bəri paralel dünya halıyla içimizdə yan-yana yaşayan Lilit və Həvva ilə birgə bu dəfə cənnətə sığacağımıza da! Çünki özümüzə yaratdığımız cəhənnəmi iliyimizəcən yaşamışıq...

Sevinc MÜRVƏTQIZI

525-ci qəzet .- 2025.- 8 mart(№44).- S.18.