80 faizə möhtac

Esse

"Savadlı musiqiyə xidmət edən insanlar müasir bəstəkar mahnılarını oxuyan müğənnilər kimi yaxşı yaşaya bilmirlər. Həmin ifaçılar düşünür ki, mən həyata bir dəfə gəlmişəm, yaxşı yaşamaq haqqımdır. İstəyirəm gözəl evim, maşınım olsun. Reallıq budur ki, bu gün bizim aldığımız məvacib onlar qazandığı qədər deyil. Mən öz istiqamətimdə davam edib ucuz yeməyə razı ola bilərəm, bu, mənim şəxsi işimdir. Ancaq əksini düşünənləri də qınamıram.

Mən vətənpərvər insanam. Torpağımı, xalqımı, mədəniyyətimi sevirəm. Xalqıma canım fəda olsun. Ancaq deməliyəm ki, qədim dövrdən mənim xalqımın 80 faizi orta məktəb oxumaq istəməyib. Təhsil insanın intellektini artırır, zövqünü formalaşdırır. Əgər bizim xalqımızın 80 faizi zövqlü musiqiyə qulaq assaydı, bu gün həyatını toy musiqisinə həsr edən müğənnilərin 80 faizi pul qazanmaq üçün savadlı musiqiyə üz tutardı".

Bu fikirlər Əməkdar artist Teymur Əmrahın müsahibəsindəndir. Son günlərdə müğənninin sözügedən çıxışı müzakirələrə səbəb olmaqla yanaşı, çoxlarını xeyli təəccübləndirdi. Kimi onu sifarişli danışmaqda günahlandırdı, kimi də musiqiçiyə, pedaqoqa yaraşmayan mövqeyində. İllərdir ki, klassik musiqimizin təbliği istiqamətində çalışan, çıxışlarında bayağı musiqini tez-tez tənqid edən, öz üslubuna daim sadiq qalan əməkdar artistin bu cür fikirlər səsləndirməsi xeyli suallar yaratdı.

Nə qədər təəccüblənsəm də, bu fikirlərlə vergülünə qədər razıyam. Teymur Əmrahın bu sözləri müasir musiqimizin hazırkı durumu ilə bağlı dəqiq təsbitdir. Əslində, o, yeni bir şey demir. Hamısı bildiyimiz reallıqlardır. Ancaq biz bu həqiqətləri çox vaxt fərqli mövqelərdəki şəxslərin dilindən özlərinə sərf edən üslubda eşidirik. Məsələn, bayağı musiqi ifaçılarını qınayanlar çoxluğun bunu tələb etdiyini unudurlar. Çoxluğun tələbini xatırladanlar isə niyə belə olduğunu tutarlı arqumentlərlə əsaslandıra bilmirlər. Teymur Əmrah isə qınağı bir tərəfə qoyub səbəbi xatırladır.

Problemin kökündə təhsil və ya təhsillə bağlı çatışmazlıqlar dayanır. Ümumi təhsil səviyyəsini bir kənara qoyub, fərdin musiqi savadının önəmindən çıxış etsək, problemin mahiyyətini daha aydın görmüş olarıq. Heç olmasa, orta məktəb səviyyəsində normal musiqi bilgisi olan, notu notdan seçə bilən, dünya musiqisindən beş-on bəstəkar tanıyan adam ola bilməz ki, bayağı musiqi ilə əsl sənətin fərqini anlamasın. Bu fərqi bilən şəxsin seçimi də çox güman keyfiyyətdən yana olacaq. Düzdür, sırf musiqidən danışırıqsa, seçimlərdə əhval faktorunun təsirini unutmamalıyıq. Ola bilər ki, konservatoriya məzunu əri ilə dalaşanda hansısa bayağı ifaçının ağlaşmasına qulaq assın, yaxud da toyda həmin müğənninin "rakıdı-çıko" mahnısına əl qaldırıb oynasın. Söhbət sənətdən gedirsə, belə seçimlər istisna edilmir, nəticə etibarilə burada söz sahibi konkret faktlar yox, ruhun ehtiyacıdır.

İncəsənətin digər sahələrində də analoji hal müşahidə olunur. Hər il bir neçə bayağı komediya filminin premyerası keçirilir. Ciddi sənət nümunələri haqqında isə eyni şeyi demək mümkün deyil. Hətta dəfələrlə rejissorun borc-xərc pul tapıb çəkdiyi qeyri-komediya filmlərinin uğursuz kinoteatr həyatını ürək ağrısı ilə izləmişik.

Son dövrlərdə kino sahəsində az da olsa, inkişaf gözə çarpır. Artıq komediyadan savayı, digər janrlarda çəkilən yerli filmlər də tamaşaçı toplaya bilir. Amma təəssüf ki, belə nümunələrin sayı hələ ki azdır.

Ədəbiyyatda isə vəziyyət daha acınacaqlıdır. Bu yaxınlarda yazıçı Elxan Elatlının müsahibəsində maddi durumundan gileylənməsi, çoxumuzu ən azı Teymur Əmrahın çıxışı qədər təəccübləndirdi. Ölkənin ən tanınmış imzalarından olan yazıçı kitab satışından əldə etdiyi pulla dolana bilmədiyini deyir: "Çalışıram mənə qarşı tənqidləri eşitməyim, çünki cavab versəm, o cavaba da bir cavab gələcək, məsələ uzanacaq. Mənim buna vaxtım yoxdur. Mən altı aya, yeddi aya bir roman yazmalıyam. Açıq deyəcəyəm, roman üçün aldığım məbləğ elə mənə altı-yeddi ay bəs edir. Ola bilsin, bu, keyfiyyətə də təsir edir, amma başqa çarə yoxdur.

Artıq on ildən çoxdur heç yerdə işləmirəm, çörəyim ancaq yazmaqdan çıxır. Çətinliklə dolanıram. Bakıya gəlməyimdən 23 ili keçib, hələ də kirayədə qalıram".

Təsəvvür edin, bunu digər janrlara nəzərən daha təlabatlı dedektiv janrda yazan ədəbiyyat adamı deyir. Əgər bizim ən çox kitabı satılan yazıçımız belə deyirsə, digərlərinin vəziyyətini təxmin etmək heç də çətin olmaz.

Elxan Elatlı məlum müsahibəsində oxucu sayından daha çox, kitab industriyasındakı boşluqlara toxunur. Bu da öz növbəsində kitab sənayesindəki problemləri xatırladır. Düzgün qurulmayan iqtisadi münasibətlər birbaşa olaraq kitab satışına təsir göstərir, nəticədə isə itirən yazıçı olur.

Elxan Elatlının əsərlərinin oxucusu olmasam da, məlum müsahibə məni çox üzdü. Deməli, sadalanan problemlərin həlli istiqamətində günü sabah müvafiq addımlar atılsa belə (əgər atılsa), yaxın illərdə uğurlu nəticə gözləmək mənasızdır. Bu isə çətinliklərə məhkum neçə-neçə yazıçı deməkdir.

Yaradıcılıq sferasındakı məlum problemin bir çox səbəbi olsa da, iki faktoru xüsusilə fərqləndirə bilərik. Biri çoxluğun əsl sənət əsərini qiymətləndirmək üçün yetəri biliklərə sahib olmaması, digəri isə kütlə ilə yaradıcı şəxs arasındakı kanalların səmərəsiz fəaliyyətidir.

Fikrimcə, birinci məsələni zaman özü yerbəyer edəcək. Müasir gənclik dünya incəsənətindən xəbərdardır. Yeni nəsillər informasiyanın bol olduğu dövrdə yetişir və əlbəttə, mövcud resursların yaratdığı şərait onların zövqünü də yaxşı yöndə formalaşdıracaq. Ancaq elitar sənətin kəmiyyət etibarilə kütləviliyə uduzması dövrün, yaxud da toplumun problemi deyil, əsrlər boyu mövcud olan qanunauyğunluqdur. Məsələ bu iki istiqamət arasındakı fərqin kəskin olmamasıdır.

İkinci problem isə daha çox iqtisadi xarakter daşıyır. Burada birincidən fərqli olaraq hadisələrin gedişatını təkcə zamanın öhdəsinə buraxmaq olmaz. Yaradıcılıq institutları püxtələşməli, lazımi mexanizm qurularaq işlək vəziyyətə gətirilməlidir.

İstənilən halda mövcud problemlərin həlli üçün müəyyən müddət lazımdır. Söhbət ən azı on ildən gedir. illəri yaşamaq isə təəssüf ki, bizim nəslin payına düşür.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet .- 2025.- 8 mart(№44).- S.13.