"Sabahınız xeyir, cənab Kurbe"

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı Bakı şəhəri H.İskəndərov adına 206 nömrəli tam orta məktəbin müəllimi, sənətşünas Nurtəkin Hüseynovadır. Müsahibimizlə məşhur fransız rəssamı Qustav Kurbenin "Sabahınız xeyir, cənab Kurbe" əsərindən danışmışıq.

XIX əsrin 30-40-cı illərində Fransa incəsənətində realizm cərəyanı inkişaf edir və artıq təsviri sənətdə, ədəbiyyatda sosial tənqid aparıcı rol oynamağa başlayır. Dövrün tənqidi realizminin inkişafında, sosial mövzulara toxunan, təbiət və dəniz mənzərələri, eləcə də məcazi kompozisiyalarla maraqlanan realizm cərəyanının yaradıcısı Qustav Kurbenin adı xüsusilə vurğulanmalıdır.

Qustav Kurbe 1819-cu il 10 iyunda Fransanın Orn departamentinin Do vilayətində kəndli ailəsində dünyaya gəlib. Kurbe hələ erkən yaşlarından sənətə maraq göstərib, lakin atasının istəyi ilə hüquq təhsili almaq ücün Bezanson Kral Kollecinə göndərilib. Rəssamlığa olan marağı iki il sonra onun yolunu Parisə məhşur Luvr muzeyinə salır və burada o, muzeydəki dahilərin əsərlərinin sürətini çəkərək özünü təkmilləşdirir. Bura gələndə gənc Kurbe çox iddialı, cəsur, diqqətçəkən və qorxmaz idi və əlbəttə, bu cür fərqlilik tənqidçilərin diqqətindən yayına bilməzdi. Onu "kəndli", "kobud" adlandırır və haqqında "o hər işdə birincidir", "yaxşı qışqırır", "Bir peyzaji iki saata tamamlaya bilir" deyirdilər.

Rəssamın erkən əsərləri sırasında "Qara itlə avtoportret", "Yaralı insan", "Kənddə sevgililər" tablolarını misal çəkə bilərik. Məhz bu əsərlərdə biz qismən romantik əhval-ruhiyyə, eyni zamanda xəyalpərəstliyin şahidi oluruq.

- Tablo Kurbe yaradıcılığının hansı dövrünə təsadüf edir?

- "Sabahınız xeyir, cənab Kurbe" əsəri rəssamın tanınmış portretlərindən biridir. Tablo 1854-cü ildə yağlı boya ilə kətan üzərində işlənib. Bu dövr rəssamın yaradıcılığında realizmin yetkin mərhələsinə təsadüf edir. Sözügedən illərdə rəssam artıq tanınır və öz fərqli sənət baxışlarını cəsarətlə ifadə edirdi. Əsər Kurbenin şəxsi həyatında da xüsusi yer tuturdu. Yəni rəssam bu tablonu dostluğu sədaqəti və peşəkar münasibətləri əks etdirmək üçün yaratmışdı.

- Əsərin kompozisiyası haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Rəsmdə üç əsas fiqurun yerləşdirilməsi ilə balanslı bir kompozisiyaya malikdir. Maraqlı kompozisiyası olan əsərdə Kurbe özü mərkəzdə, piyada yol gedərkən təsvir olunub və qarşısında dayanan iki nəfərdən biri onun himayəçisi və kolleksiyaçısı Alfred Bruyas digəri isə dostu (onlardan biri bəlkə də qulluqçudur) hesab olunur. Hadisələr açıq havada, yol kənarında təsvir olunub. Kurbe sanki səfərdən qayıdır və bu zaman yolda dostları ilə qarşılaşır.

- Kurbe özünə dair detalları burada necə vurğulayır?

- Əsərdə rəssam özünü xarakterinə uyğun sərbəst, müstəqil, qürurlu təsvir edir. Tabloda Kurbeni ayaqüstə, bir əlində çubuq, digərində papaq, kürəyində səyyah çantası, sadə geyimdə və bir sənətkar obrazında görürük. Dostları onu ehtiramla qarşılayır və bu, rəssamın sənətkar kimi artıq cəmiyyətdə qazandığı hörməti simvolizə edir.

- Əsərin rəng həlli haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Kurbe burada təbii torpaq tonlarından olan rəng palitrasından istifadə edib. Əsərdə yaşıl, qəhvəyi, boz və mavi tonlar realistik təsvir yaradır. İşıq effektləri kəskin deyil, diffuz şəkildə tətbiq olunur, yəni sanki əsərə baxanda günəşli bir gündən real işiqlanma görürük. Bu da öz növbəsində əsərə təbiilik, gözəllik qatır. Rəssam fon olaraq açıq təbiət mənzərəsini - kənd yolu, səma və ağacları seçib. Əsərdə fiqurların geyimi diqqətlə işlənib və onların material və teksturası təbii rənglərlə əks olunub. Düzgün rəng seçimi əsərin reallığını gücləndirir. Əsər ilk baxışdan sadə, bəsit görünsə də, burada Kurbenin çantası əlindəki çubuq -rəssamın müstəqil səyyah, sənətkar, azadfikirli müşahidəçi mövqeyini, Bruyasın ehtiramla ona yanaşması, sənətçinin cəmiyyətdə nüfuzunu simvolizə edir və əsərin ideyasının bədii qayəsini zənginləşdirir. Rəsmdə görünən küçük isə tabloya həm həyatilik, həm də təbiilik qatır.

- Tablo hazırda harada saxlanılır?

- Əsər Monpelye şəhərindəki Musee Fabre sənət muzeyində qorunur. Bu muzey Fransanın cənubunda yerləşir və zəngin kolleksiyaya malikdir.

- Sizcə, bu rəsm bizə nə deyir?

- Qustav Kurbe öz dövrünün romantik və ideallaşdırılmış təsviri sənət anlayışına qarşı çıxaraq reallığı olduğu kimi göstərməyə çalışır. Onun fikrincə, sənət insanın gerçək həyatını, gündəlik həyat tərzini, yaşamını əks etdirməli və lüzumsuz bəzək-düzəkdən uzaq olmalıdır. Yeni üslubda, fərqli tərzdə yaradılan Kurbenin əsərləri daim cəmiyyətin diqqətini çəkir və əksər hallarda səs-küyə səbəb olurdu. Bir sənətkar olaraq Qustav təbiət və dəniz mənzərələri, eləcə də məcazi kompozisiyalarla yanaşı, həm də sosial mövzulara toxunur, kasıbların ağır iş şəraitini əks etdirən əsərlər yaradırdı. O həm də siyasi baxışları ilə tanınırdı - müəyyən səbəblərdən hətta sürgün həyatı belə yaşamışdı.

Sadaladığımız detalları bu əsərə də şamil edə bilərik. "Sabahınız xeyir, cənab Kurbe" tablosu rəssamın sənət və həyata baxışının bir növ bəyannaməsi hesab olunur. Əsərdə Kurbe özünü səyahətdə olan bir rəssam kimi təsvir edir.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet .- 2025- 21 may(№87).- S.12.