Qazax yazıçıdan "Gözlədiyimiz xoşbəxtlik"

Qazax ədəbiyyatının tanınmış siması, dövlət xadimi, diplomat Malik Otarbayevin "Gözlədiyimiz xoşbəxtlik" kitabı 2024-cü ildə Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun dəstəyi çərçivəsində gənc türkoloq Məleykə Mirzəli tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilib. Məsləhətçisi şair-publisist Əkbər Qoşalı, redaktorları isə şair İntiqam Yaşar və Fərid Hüseyn olan bu kitab sayəsində yazarın təsirli qələmi və dərin, fəlsəfi nəsri ilə tanış oluruq.

Əllidən çox esse və hekayənin dərc olunduğu bu kitabda müəllifin məramı və məqsədi aydın hiss olunmaqdadır. Türk xalqları, türk xalqlarının tarixi, məişəti, ailə bağları, adət-ənənələri və sair mövzular, demək olar ki, hər hekayədə öz təsirini göstərir. Kitabın ön sözünün müəllifi, layihə rəhbəri Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti, professor Aktotı Raimkulovanın da qeyd etdiyi kimi, müəllif bu hekayələrdə daim "Xoşbəxtlik nədir?" və "Xoşbəxtlik haradadır?" suallarına cavab axtarır.

Bu kitabda yazıçının "Təsəlli ulduzu" hekayəsi ilə yola çıxırıq. Burada işdən çıxarılan atanın parlaq ulduzla təsəlli tapması, əsla ümidsizliyə düçar olmayan ailə, hər vəziyyətdə şükür etməyi bacaran və səbrinin qarşılığını alan insanların xoşbəxtliyi əks olunur. "İt və pişik" hekayəsində isə "Qurani-Kərim"dən bir hədis əsasında uşaqlarda heyvanlara qarşı yaxşı münasibətin aşılanması, "Mübahisədən doğan məsləhət" essesində ağsaqqal məsləhəti, tənqid edilən fikrə eyni zamanda hörmət edilməyin vacibliyi və başqa məsələlər, "Heç kimə demə" essesində səhrada bir gəncə su ilə yardım edən bədəviyə qarşı onun satqınlıq edib qaçmaq istəməsi və bədəvinin bir sözü ilə gəncin dərs çıxarması, tərbiyə alması kimi üst-üstə düşən hadisələr, eləcə də digər ibrətamiz məsələlər əks olunub. Bunların hər birində və o cümlədən, "Həyat nədir?" hekayəsində həyatın nə olduğunu, mənasının nədə gizləndiyini axtaran müəllif bu qərara gəlir ki, həyat anlardan ibarətdir. Bəzən xoşbəxt olduğumuz, bəzən məyus olduğumuz anlardan... Həqiqətən də, həyat gəlib keçdiyinin fərqinə belə varmadığımız bir anda gizlidir, məhz o andadır.

Yazarın maraq doğuran hekayələrindən olan "Dünya gözəli"ndə o, gələcəklə bağlı üç qorxusundan danışır: layla oxuya bilməyən gəlinlərin, nəvələrinə nağıl danışa bilməyən nənələrin və adət-ənənəyə hörmət etməyən nəslin mövcud olmasından söz açır.

Göstərilən hekayə və esse nümunələrindən də göründüyü kimi, müəllif hekayələrində xoşbəxtliyin axtarışındadır. Bununla bərabər, xoşbəxtliyin xoş münasibətdə, bəzi keçmiş adət-ənənələrdə, isti, mehriban ailədə, əsl dostluqda, səmimi söhbətdə və sairdə olduğunu da aşılayır.

Müəllifin bir-birindən maraqlı esse və hekayələri olduqca axıcı və həyəcanlı süjet xəttinə malikdir. Biz yalnız bir neçəsini yuxarıda qısa şərh etdik. Lakin bu məqamda istəyirik, Malik Otarbayevin "Son odun" hekayəsi üzərində dayanaq. Bu hekayə türk adət-ənənələrini bir neçə yöndə əks etdirir. Burada Qazaxıstanda təhsil alan Həsənin yoldaşlarının onun Ankaradakı evinə qonaq gəlməsi əks olunur. Həsənin anası onları qazax adət-ənənələrindəki kimi qarşılayır, qazan asır, samovar qaynadır. Onların çox maraqlı söhbətləri olur. Müəllif türk sözlərindən türk xalqlarından, türkün dini inancından, dilindən və sairdən bəhs edən mövzuları həmin söhbətlər içərisində ustalıqla həll edir. Məsələn, qonaqlar Döndü anadan adının mənasını soruşanda Döndü ana belə izah edir: ona bu ad qoyulub ki, ondan sonra oğul olsun, yəni qız geriyə dönsün, oğlan gəlsin. Qazaxıstandan gələn qonaqlar da onlarda bu adətin olduğunu və belə adların qoyulduğunu deyirlər. Burada Malik Otarbayev türk xalqları arasında olan adət-ənənə bağlılığına işarə edir. Bundan başqa, ana deyir, mən övladımın ona görə Qazaxıstanda oxumağını istədim ki, o, Xoca Əhməd Yəsəvinin ruhu ilə qidalanan torpaqları görsün, orada bir türk xalqının dilini öyrənsin, dinə inamını qüvvətləndirsin.

Müəllif eyni zamanda bir neçə motivlə də türk adət-ənənələrinin gözəlliyinə işarə edir. Məsələn, "incəbelli armudu stəkanda pürrəngi çay" ifadəsi bir qış günündə sevdiyimiz insanlarla edilən maraqlı söhbət masalarında içilən samovar çayını xatırladır.

İndi isə gələk, hekayənin adına... Niyə "Son odun"? Döndü ana odunu gətirib sobaya qoyarkən bu odunun atasının Çankırıdan gələrkən gətirdiyi odunlardan olduğunu və bunun da son odun olmasını qeyd edir. Burada fiziki olaraq ocağa atılan son odun öz mənəvi yükü ilə daha böyük məna ifadə edir. Maddi və mənəvi baxımdan dəyərli hesab olunan anlayışların evə gələn qonaqla bölüşülməsi türk insanının daxili dünyasının zənginliyini nümayiş etdirir. Döndü ana bu sonuncu odunu yandırmaq üçün məhz həmin günü seçib.

Büllur ƏLİZADƏ

AMEA Ədəbiyyat İnstitutunun baş mütəxəssisi

525-ci qəzet .- 2025.- 30 may(№93).- S.9.