Uşaqlığın səssiz dalğaları

Uşaqlıq həyatımızın ən saf, ən təmiz dövrüdür. O illər insanın xarakterini, həyata baxışını, gələcəkdəki davranışlarını formalaşdıran bünövrə kimidir. Böyüdükcə cəmiyyətin bizə biçdiyi rollar və məsuliyyətlərlə yüklənirik. Ancaq insan nə qədər böyüyürsə böyüsün, kədər və iztirablar qarşısında bəzən çarəsiz və tənha qalır. Elə bu vaxtlarımızda içimizdə yaşayan uşaq məsumiyyəti öz varlığını hiss etdirir. İnsan hansı yaşda olursa olsun, ən unudulmaz xatirəsi məhz uşaqlığı ilə bağlı olur.

Dostoyevski də “Karamazov qardaşları” əsərində “Bir insanın ilk uşaqlıq illərindən etibarən ata evində sahib olduğu xatirələrindən dəyərli heç nəyi yoxdur” deyir.

İqlim dəyişir, zaman dəyişir, həyatın dili dəyişir, amma uşaq olma halı dəyişməz olaraq qalır. Düzdür, bizim 90-cı illərə düşən uşaqlığımızla müasir dövrün uşaqları arasında təbiətlə təmasdan, qadağaların çox olduğu şəhər mühitinə, oynadıqları oyunlardan danışdıqları dilə qədər çox şey dəyişib, fərqindəyəm. Bizim uşaqlığımızda dünya ilə aramızdakı yeganə körpü televizor, radio, kitablar idisə, indinin uşaqları dünyaya müxtəlif ünsiyyət vasitələri ilə yol aça bilir. Hər şeyə rəğmən, bizim uşaqlıq dövrümüz sanki daha uzun idi. İndikilər daha tez uzaqlaşır uşaqlıqdan. Yeni uşaqlıq virtual dünyanın səyahətçisidir, biz isə dünyadan böyük xəyalları olan uşaqlar idik. Bizim uşaqlığımızda zaman yavaş axırdı. Gecələr uzun olsa da, qorxulu deyildi. “Ulduzların arxasında mələklər olduğuna, hər yağışdan sonra göydə bir sirr gizləndiyinə” inanırdıq...

Bütün bu fərqliliyə baxmayaraq, yenə də uşaq hər zaman, hər yerdə uşaqdır. Mənim uşaqlığım köçkünlükdə və çətinliklərlə dolu illərdə keçsə də, məhz bu xatirələr mənim həyat yolumda bir mayak oldu, istiqamət verdi, düşündürdü, gücləndirdi.

Uşaqlıq xatirələri, şübhəsiz ki, şəxsiyyətimizdə və xarakterimizdə dərin izlər qoyur. Bəzi xatirələr bizə həyat yolunda bələdçilik edir. Hamımızın uşaqlığında acılı-şirinli bir çox xatirəsi var. Kim bilir, həyata dair aldığımız hansı qərarlarımızı uşaqlıqda yaşadığımız bir hadisənin süzgəcindən keçən əxlaqi qaydalar üzərində inşa etmişik. “Keçmişi olmayanın gələcəyi olmaz” kimi məşhur bir deyim var. Bizi ağrıdan hər xatirəmizin də mütləq gözəl bir tərəfi vardır. Bu mənada hadisələrə necə baxdığımız yox, haradan baxdığımız daha əhəmiyyətlidir. İnsan keçmişi ilə həddindən çox üzləşməməlidir, bəlkə. Amma hərdən keçmişini bir xatirə kimi açıb baxmağı da bacarmalıdır.

Məşhur türk psixoloqu Doğan Cüceleoğlu “İçimizdəki uşaq” adlı kitabında “Hamımızın içində bir uşaq var. İçimizdəki uşaq hər zaman sağlam mühitdə inkişaf etməz. Ailə, məktəb, mədəni mühit bir çox hallarda uşağın sağlam inkişafına mane olur. Fərd fiziki olaraq böyüyür, lakin içimizdəki uşaq psixologiya baxımından xəstə və cılız qalır. İçimizdəki uşaq sağlam olmasa, biz böyüklərin sağlam və doyumlu bir həyat yaşaya bilməsi mümkünsüzdür” - yazır.

Mən də uşaqlıq xatirələrimi heç unutmadan, içimdəki uşaqlığı itirmədən yaşamağa çalışıram. Uşaqlıq xatirələrim mənim həyat eşqimi və enerjimi gücləndirir. Onlar mənim mənəvi cehizimdir. Yaddaşımın, ürəyimin ən dərin qatlarında saxlayıb göz bəbəyim kimi qoruyur, hərdən də “çıxarıb tozunu alıb vitrinə düzürəm”.

Mənim uşaqlığımın yaddaşımda buraxdığı izlər uşaqlığı müharibə dövrünə təsadüf edən bütün uşaqlar kimi bir az tozlu, bir az kövrəkdir. Köçkünlüklə birlikdə uşaqlığım da yarımçıq həyatların, dağılmış evlərin bir hissəsinə çevrilib. Tez-tez dəyişən ünvanlar mənim üçün yeni bir həyat demək idi. Bir gün bir kənddə, sabahı bir qəsəbədə açardım gözümü. Hər dəfə başqa yer, başqa ev, başqa bir pəncərə... Divarları rəngsiz, döşəmələri köhnə olsa da, hər evin içində bir ümid axtarırdıq. Hər yer dəyişikliyi, hər yeni ev bir məktəb idi. Yeni küçələr, yeni qonşular, yarımçıq da olsa yeni xatirələr yardırdı... Ən son dayanacağımız Bakı oldu. Bu böyük şəhərin səs-küyü, izdihamı, hündür binaları içində öz balaca dünyamı yaratmağa çalışırdım. Uşaqlıq xatirələrim mənə insanın zamanla hər şeyə uyğunlaşma qabiliyyətli olduğunu, sabitliyin olmadığı anlarda belə ümidlə yaşamağı öyrətdi mənə. Hər dəfə yeni bir yerə köçəndə əvvəl qorxurdum, amma sonra öyrənirdim ki, insan yanında sevdikləri olduğu müddətdə hər yerə alışa bilir.

Oyuncaqsız böyüdüm mən... Danışan kuklalarım, düymələrinə basdıqca işıq saçan oyuncaqlarım olmadı. Amma xəyallarım vardı. Sınmayan, batareyaya ehtiyac duymayan, hər gün yenidən doğulan bir xəyal. Ona görə də oyuncağımın olmaması mən bir o qədər də kədərləndirmirdi. Çünki xəyalım güclü idi. Hər qırıq əşya bir oyuncağa çevrilirdi. Əlimə keçən hər boş qutu evim, yorğanlar qalam, bir köhnə stul qapı olardı. O anlarda mənim üçün dünya dayanırdı. Səssizcə, tək-tənha, amma qəribə bir xoşbəxtliklə öz evimi qururdum. Qurduğum balaca dünya mənə bəs edirdi. Sadəcə məndən və xəyallarımdan ibarət bu dünyada nə müharibə vardı, nə də köçlər. Bu, bəlkə də mənim ən güclü silahım idi.

Pəncərənin önündə oturub saatlarla buludlara baxardım. Onlar bəzən at olurdu, bəzən gəmiyə çevrilirdi. Oyuncaqsız böyüyən uşaq təkliklə dostlaşmağı, səssizliklə danışmağı, göz yaşlarını gizlətməyi və kiçik şeylərdən xoşbəxt olmağı öyrənir.

Uşaq vaxtı ən çox evə qonaq gələndə sevinərdim. Evimizə qonaq gələndə hər şey dəyişirdi. Qapının zəngi çalınanda ürəyim yerindən çıxacaq kimi döyünərdi. Ev səs-küyə, gülüşə qərq olurdu. Elə bil, yolunda getməyən həyatımızda hər şey o an qaydasına düşürdü. Hətta oyuncaqsızlıq da, müvəqqəti yerlər də silinirdi yaddaşımdan. O anlarda evin içi mənə oyuncaq mağazası kimi gəlirdi. İşıq, səs, hərəkət... Və mənim içimdə səssiz böyüyən sevinclər.

Anamın təlaşla süfrə hazırlamasını seyr etməyi sevərdim. Bəzən bir işin qulpundan yapışmaq üçün canfəşanlıq edərdim. O zamanlar anladım ki, insanın evi təkcə divarlardan ibarət deyil. Evimiz dediyimiz məkan içindəki həyatla, sevgi və paylaşmaqla ev olur.

Bəzən düşünürəm ki, uşaqlıq yalnız oyunlardan ibarət deyilmiş. Hisslər, duyğular, yaşadığımız çətinliklər içində tapdığımız kiçik xoşbəxtliklər də uşaqlığın bir parçasıymış. Mənim uşaqlığım da məhz belə idi - az şeylərlə böyük xəyallar qurduğum bir dövr.

Uşaqlıqda şans nədir, bilmək çətin olur. Biz onunla oyunlarda, təsadüfi hallarda, ya da kiminsə üzümüzə gülümsəyib “bugün bəxtin gətirib” deməsində tanış oluruq. Mən isə həyatda ilk dəfə şansın dadını bir lotereya biletindən aldım. 90-cı illər idi. Hər yerdə xaos, qeyri-müəyyənlik, ağır kədər vardı. Küçələr yorğun baxışlı insanlarla dolu idi. Qonşular pıçıldaşaraq danışır, mağaza rəfləri boş, çox az evdən işıq süzülərdi. Evlərdəki səssizlik bəzən divarları belə əzirdi. Heç nə başa düşməsəm də, anamın baxışlarındakı yorğunluqdan, atamın səsində gizlənən narahatlıqdan baş verən ağrını hiss edirdim. Bu böyük kədərin içində mən uşaq idim və balaca ürəyim baş verənlərin fonunda sevinc axtarışında idi.

Bir gün məktəbə lotereya bileti gətirdilər. Müəllim: “İstəyənlər ala bilər” - deyəndə hamımızın gözü parladı. Bəlkə, bu dəfə bəxtimiz gətirəcəkdi?! Kitabımın arasında xeyli vaxtdan bəri qoruyub saxladığım, üstündə Qız qalasının təsviri olan 250 manatlığı (indinin 5 qəpiyi) çıxartdım. Əllərim titrəyə-titrəyə biletsatana uzatdım. Mənim üçün o pul xəzinə idi. Ən sevdiyim şirniyə, saqqıza belə xərcləməyə qıymamışdım. Bileti aldım, keçib ən axırıncı partada oturdum. Ürəyim əsəs-əsə dırnağımla gümüşü xananı qazımağa başladım. Mən o gün ilk dəfə şansımla tanış olmuşdum. 250 manat verib 1000 manat (indinin 1 manatı) qazanmışdım. Dərs bitən kimi düşərgədəki ərzaq köşkünə qaçdım. Rəflərə göz gəzdirdim. Rəngli saqqızlar, şirnilər, o vaxt dəbdə olan “bakuş”lar üzümə gülümsəyirdi. Hamısını almaq istəyirdim. Əlimdəki pulun əvvəlki pulumdan çox olduğunu bilirdim. Hətta o qədər çox idi ki, o pula özümə aid bir şey almaq mənə günah kimi gəlirdi.

- Qızım, nə istəyirsən? - dükançı Bəhram əminin səsinə çevrildim. Əlimdəki pula baxdım.

- 1 kilo qənd, 1 kilo un, bir qutu makaron verin! - deyib pulu Bəhram əmiyə uzatdım. Özüm üçün heç nə almamışdım, amma o alış-verişdə böyüdüyümü hiss etdim.

İllər keçdi. Daha çox pul qazandığım vaxtlar oldu. Bəzən bahalı şeylər aldım özümə. Amma heç biri o 1000 manatın dadını vermədi. Böyüdükcə həyatın daha böyük lotereyalarında uduzduğum da oldu, qazandığım da. Amma o ilk bilet, o kitabımın arasında qoruduğum 250 manat, qazandığım 1000-lik hələ də mənim üçün bütün zənginliklərin başlanğıcıdır.

İndi geriyə baxanda anlayıram ki, uşaqlığım bir tərəfdən acı, yoxluq, qorxu ilə yazılıbsa, digər tərəfdən ümidlə, kiçik möcüzələrlə dolu olub. Uşaqlıq xatirələrim məni formalaşdırdı. Mənə səbirli olmağı, azla kifayətlənməyi, insanlara dəyər verməyi öyrətdi. Həyatda qarşılaşdığım çətinliklər qarşısında geri çəkilmədimsə, bu, o illərdəki həyat dərsləri sayəsindədir. Yaşa dolduqca bəzən gündəlik həyatın sürəti içində özümü itirirəm. Amma nə zaman yorulsam, nə zaman yolumu azsam, içimdəki o balaca, köçkün həyatı yaşamış, evcik-evcik oynayan, qonaq gələndə sevinən uşaq mənə doğru yolu göstərir. Nə qədər uzağa getsəm də, o evlərin qoxusu, səssiz oyunların kölgəsi, çay süfrələrinin istiliyi həmişə mənimlədir. İçimdəki o balaca qız sanki pıçıldayır:

“Sakit ol, hər şey keçəcək...”

Günel MUSA

525-ci qəzet .- 2025.- 31 may(№94).- S.21.