"Toy"

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı sənətşünas Humay İslamovadır. Onunla Azərbaycan rəssamlıq tarixində özünəməxsus yeri olan Reyhan Topçubaşovanın "Toy" əsəri haqqında danışmışıq.

Boyakarlıq sənətini öz yaradıcılığı ilə zənginləşdirən rəssamlarımızdan biri də Reyhan Topçubaşovadır. Reyhan xanım 1905-ci ildə anadan olub. Qeyri-adi istedada malik olan rəssamın həyat hekayəsi olduqca maraqlıdır. O, ilk təhsilini Hacı Zeynalabdin Tağıyevin yaratdığı Bakı Qızlar Məktəbində alıb. Amma təəssüf ki, təhsilini başa vura bilməyib. Özünəməxsus istedadına görə 1931-1935-ci illərdə Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbinin 3-cü kursuna qəbul olunub.

Yaradıcılığa 1935-ci ildən başlayan rəssam 1943-cü ildə qadın rəssamları arasında ilk "Əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adına layiq görülüb. Reyhan xanımın ən məşhur əsərləri haqqında danışarkən, "Toy", "Qız qalası ", "Dəniz" kimi işlərin adını qeyd edə bilərik.

- "Toy" rəssamın yaradıcılığının hansı dövrünə təsadüf edir?

- Əsər 1935-ci ildə çəkilib. 1936-cı ildə sərgidə nümayiş etdirilib. Bu əsər Reyhan xanımın diplom işi olub. Rəssam burada həyatiliyi xüsusi incəliklə işləyib. Tablo orijinallığı, məişətimizi tərənnüm edən etnoqrafik dolğunluğu baxımından xüsusilə maraq doğurur.

- Əsərin rəng həlli necədir?

- "Toy" bir neçə janrın bir-biri ilə qarşılıqlı vəhdəti əsasında işlənib. Bu əsər rəssamın yaradıcılığında yeni dövrün xəbərçisidir. "Toy" zəngin rəng həllinə malik tablodur. Burada soyuq və isti rənglər vəhdətdə təqdim olunub ki, bu da tonların keçidlərin mənzərəni daha ecazkar göstərməsinə şərait yaradır. Açıq və tünd tonlar isə hər bir geyimdə əks olunub. Tabloda məclisin getdiyi məkanın rənglərinin ahəngi səma cisimlərinin koloritini əks etdirir. Təsvir olunan bir neçə geyimin rənglərindəki müxfəliflik gözdən qaçmır. Örnəklərin koloriti, həm soyuq, həm də isti tonların vəhdət yaratması da önəmli məqamdır.

- Bəs kompozisiya haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Azərbaycanın milli-mənəvi dəyərləri, adət-ənənələri tarixən rəssamların əsas mövzularından biri olub. Reyhan Topçubaşova ilə yanaşı, digər rəssamlar da öz əsərlərində milli motivləri əks etdirərək yaradıcılıqlarını bəzəyən silsilələlər yaradıblar. Reyhan xanımın mürəkkəb quruluşa məxsus olan "Toy" əsəri də belə kompozisyalardandır. Əsərin süjet xəttinin mürəkkəb olması və bir neçə obrazın müxtəlif quruluşlu bölgülərdə yerləşdirilməsi diqqət mərkəzindədir. Tablodan da göründüyü kimi, toy ab-havasında xanımlar şən və maraqlı vaxt keçirir. Mürəkkəb quruluşlu olan əsərdə xanımların rəqs etməsi, eyni zamanda ansambl heyətinin də əksi əsərin irihəcmli olmasına dəlalət edir. Tabloda nəzərə çarpan detallardan biri də xınayaxdı mərasimidir. Çoxfiqurlu olan işdə qadınların iki-iki, üç-üç qruplaşması da maraq yaradır. Onların aralarında olan söhbətləri, gəlini rəqsə dəvət etmələri göz oxşayır. Toy məclislərində gəlinə şabaş verilməsi ənənəsi burada da gözdən qaçmır. Fırça ustası hər bir gəlin üçün simvolizə olunan kəlağayı örnəyini çəhrayı rəngdə verərək əsərə bir başqa gözəllik qatıb. Gəlin obrazının yanında təsvir edilən uşaqların olması bizim adət-ənənələrimizdən gəlir. Ümumiyyətlə, əsər bir neçə toy ənənələrini özündə cəmləşdirir.

- Tablo hazırda harada saxlanılır?

- Əsər Milli İncəsənət Muzeyində qorunur.

- Sizcə, bu rəsm bizə nə deyir?

- Rəssamın yaradıcılığında olan müxtəlif işlərin hər biri özünəməxsus xüsusiyyətlər ilə seçilir. "Toy" əsəri sənətkarın əsərləri içərisində irihəcmli olması ilə diqqət cəlb edir. Bu tabloda Azərbaycan rəqs sənətinə dair önəmli detallar da təsvir olunub. Yerə diqqətlə baxsaq, xalça sənətinə xas motivlərə rast gəlirik. Bir sözlə, Reyhan xanımın "Toy" əsərində qədimdən bu günə qədər gələn toy ənənələrinin gözəlliyini görürük.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet .- 2025.- 13 noyabr(№206).-S.11.