Ritm varsa, həyat var

XALQ ARTİSTİ NATİQ ŞİRİNOVUN SƏNƏT FƏLSƏFƏSİ

Ritm və həyatın vəhdəti

İnsan həyatı ritmdən ibarətdir: ürək döyüntüsünün ritmi, nəfəsin ritmi, fəsillərin dövriyyəsi. Ritm - hərəkət, enerji və var olmaq deməkdir. Azərbaycan musiqisində nağara alətinə bu dərin fəlsəfi mənanı verən sənətkar əsasən Natiq Şirinov kimi tanınır.

Xalq artisti Natiq Şirinov nağaranı sadəcə xalq çalğı aləti kimi müşayiət funksiyasından çıxarıb, onu əsl solo alətə və mürəkkəb musiqi düşüncəsinin ifadəçisinə çevirdi. O, təkcə barmaqlarının virtuozluğu ilə deyil, həm də ifa etdiyi ritmlərə yüklədiyi fəlsəfi dərinlik və ekspressiv yüklənmə ilə dinləyicinin emosional qavrayışına təsir edir.

Nağaraya fəlsəfi məna verən Göyçə kökləri

Xalq artisti Natiq Şirinovun nağaraya dərin bağlılığı və sevgisi ilk baxışda birbaşa olaraq Qərbi Azərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Göyçə mahalının zəngin aşıq irsinə dayanır. Onun sənətkar kimi formalaşmasının kökləri məhz bu irslə qidalanıb. Natiq Şirinov məşhur sənətkarlar - Aşıq Şəmşir, Aşıq Şirin və xüsusilə də Göyçə aşıq sənətinin görkəmli nümayəndələrindən olan babası Aşıq İdris Şirin oğlu Məhərrəmovun nəslindəndir.

Natiq Şirinovun damarlarında axan sənət qanı təsadüfi deyil. O, Göyçənin qədim saz çeşmələrindən su içmiş bir nəslin davamçısıdır. Babası aşıq İdris Məhərrəmov, zamanın dastan yaddaşı, sözün qüdrəti idi. Onu görənlər danışır ki, aşıq İdris elə məlahətli, elə zil səsə malik imiş ki, otağın pəncərə şüşələri cingildəşər, otuzluq lampaların işığı titrəyib sönərmiş. Sazının simlərindən qopan hər bir avaz sevdası Göyçə qədər uca, qəzəbi Koroğlu nərəsi qədər məğrur bir el aşığının nəfəsi idi. O, həm qoşma yazan, həm dastan danışan, həm də sevgini, cəsarəti və Vətən yanğısını sazının dilinə köçürən böyük bir el sənətkarı idi. Təəssüf ki, qara küləklər 1941-ci ildə Göyçədən əsdi. Söz silahla qoşa döyüşsün deyə, aşıq İdris də sazını sinəsinə basıb Vətən çağırışına getdi. Novorossiysk torpağında əbədi uyuyan İdris Məhərrəmov müharibədən qayıtmadı, ancaq divardan asılan sazı hələ də sahibinin səsini gözləyir - bu sazın yiyəsinin yaddaşı isə Natiq Şirinovun ruhunda yaşayır. Natiqin atası Bahadır Şirinovun musiqi alətlərindəki məharəti və sənətə olan sevgisi babadan gələn bu zəngin irsin təbii davamı idi.

Natiq Şirinov uşaqlıqdan musiqi ilə dolu bir mühitdə böyüyüb. Evdəki saz sədaları, xalq havaları və aşıq sənətindən gələn ritmlər onun genetik yaddaşından süzülərək gələcək sənətkarın içində musiqiyə qarşı güclü bir ehtiras oyadıb.

Bu erkən təcrübələrdə aşıq musiqisindəki ritmin gücü və dinamikası gənc Natiqi xüsusilə cəlb edirdi. O, bu güclü ritmləri nağarada təkrarlamağa və özünəməxsus zərbələrlə zənginləşdirməyə çalışırdı. Məhz bu təcrübələr ona nağaranın sadəcə bir zərb aləti olmadığını, eyni zamanda dərin hisslər və fəlsəfi düşüncələr ifadə edən güclü bir vasitə olduğunu göstərdi.

Aşıq İdrisin sənəti Natiq Şirinov üçün bünövrə rolu oynadı. O, bu aşıq irsini öz nağara ifasında yaşatmağa qərar verdi. Göyçə aşıqlarının zəngin ritmik mirasını qoruyaraq, nağara sənətini tamamilə yeni bir səviyyəyə qaldıran virtuoz texnikalar və yaradıcı yanaşmalar inkişaf etdirdi.

Beləliklə, Natiq Şirinovun nağara ritmləri Qərbi Azərbaycanın qədim yurdunun tarixi yaddaşını və mədəniyyətini yaşatmaq missiyasını daşıyır. Onun ifasındakı dinamik ritmlər bir növ Göyçə aşıqlarının ruhundan süzülərək gəlir və Böyük Qayıdış fəlsəfəsinin sənətlə ifadə olunmuş mənəvi təzahürünə çevrilir.

"Natiq ritm qrupu"

O, musiqi təhsilini 9 yaşında Tofiq İsmayılov adına musiqi məktəbində, Azər Əliyevin yanında alıb. Natiq Şirinovun peşəkar səhnəyə qədəm qoyması 24 yaşında Xalq artisti Alim Qasımovdan dəvət alması ilə gerçəkləşib. 2001-ci ildə o, nağaranı beynəlxalq səviyyədə populyarlaşdırmaq məqsədilə beş nəfərdən ibarət "Natiq ritm qrupu"nu yaratdı. Qrupa zurna, balaban və tütək daxil etməsi milli zərb alətini yeni bir ansambl formatına gətirib. 2002-ci ildə Moskvada tabla məktəbində dərs alması onun Azərbaycan ritmlərini dünya ritmləri ilə sintez edərək yeni musiqi dilləri yaratmaq istəyinin mühüm göstəricisidir.

Natiq Şirinovun ən əsas musiqişünaslıq xidməti nağaranı mürəkkəb poliritmik strukturların ifadəçisinə çevirməsidir. Nağaranın solo alətə yüksəlişi və poliritmik təhlil: Şirinovun virtuoz nailiyyəti eyni vaxtda müxtəlif ritmik ölçüləri üst-üstə qoymaqda (poliritmiya) ifadə olunur:

- Ritmik sintez: Nağaranın üzəri (milli kök) və kənarları (müasir/caz xətti) eyni vaxtda istifadə edilir.

- Riyazi təhlil: Nağaraçının (6 səkkizlik not) və (8 səkkizlik not) dövrlərini eyni vaxtda idarə etməsi üçün ən kiçik ortaq vuruş dövrü 24 səkkizlik notdur. Bu, musiqişünaslıq terminologiyasında poliritmi kimi xarakterizə olunur, nağaranın ifa səviyyəsini dünya virtuozlarının standartına yüksəldir.

Şirinovun texnikası nağaranı regional çərçivədən çıxarır:

- Tabla (Hindistan) ilə təmas: Tabla məktəbində dərs alması nağara ifasına incə barmaq texnikası və riyazi dəqiqlik gətirir.

- Tombak/Daf (İran) kontekstində: Nağara həm tombakın tembral dərinliyini, həm də Azərbaycan ritmlərinin dinamikasını birləşdirərək fərqli bir sintez yaradır.

Natiq Şirinovun beynəlxalq səviyyədəki iştirakı nağaranın kosmopolit bir musiqi aləti kimi tanınmasına əsaslı töhfə verib:

- Ölkədaxili tədbirlər: I Avropa Oyunları (2015) və Formula 1 (2016) açılış mərasimlərindəki çıxışları nağaranın mədəni simvol kimi institusional statusunu gücləndirib.

- Qlobal zəfər: 2011-ci ildə Koreyada (Geumsan Festivalı) 54 ölkə arasında "World Grand Prize" mükafatını qazanaraq, nağaranın dünya zərb alətləri arasında ilk beynəlxalq qələbəsini gerçəkləşdirib (Geumsan Festival, 2011).

- Əməkdaşlıq: Al Di Meola, Billy Cobham, Rihanna və Sami Yusuf kimi sənətkarlarla birgə çıxışlar nağaranın müxtəlif janrlarla (caz, fank, flamenko) uğurla sintez oluna biləcəyini nümayiş etdirmişdi

Natiq Şirinov sənətinin fəlsəfi dərinliyi onun ritmlərinin milli-mənəvi dəyərlərin və tarixi yaddaşın ifadəçisi olmasındadır. O, nağara zərbələri ilə toyun coşqusunu, Novruz şənliyini və "Cəngi"nin qəhrəmanlıq ruhunu təcəssüm etdirir.

Natiq Şirinov eyni zamanda təhsil və müəllimlikdə fəlsəfi missiyasını görür. Onun nağara məktəbi yalnız texnikanı deyil, həm də alətə hörmətin və Azərbaycan ritminin mənəvi dəyərinin öyrədilməsini hədəfləyir.

Ritm fəlsəfəsinin yaradıcısı

Natiq Şirinovun sənət yolu ilə tanışlıq bizə göstərir ki, o, nağara alətini bütövlükdə yenidən müəyyənləşdirən bir sənət fəlsəfəsinin yaradıcısıdır. O, 2018-ci ildə "Xalq artisti" fəxri adına layiq görülüb.

Natiq Şirinovun fundamental təsdiqləri:

- Nağara solo alətdir: Müşayiətçi funksiyasından kənara çıxaraq, mürəkkəb ritmik strukturları özündə birləşdirən müstəqil solo alət səviyyəsinə qaldırıldı.

- Ritm universal dildir: Azərbaycan ritmləri qlobal səhnədə beynəlxalq caz və fank cərəyanları ilə eyni dərəcədə təsirli edildi.

- Ritm milli yaddaşdır: Qədim toy, Cəngi və Yallı ritmlərini gənc nəsillərə çatdıran bir körpü funksiyasını yerinə yetirdi.

Yekun olaraq, Natiq Şirinovun sənəti bir bəyanatdır: Ritm varsa, həyat var, enerji var, davamlılıq var. Onun nağara fəlsəfəsi dünya zərb alətləri tarixində özünəməxsus yer tutur.

Rüxsarə MƏMMƏDOVA

AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun əməkdaşı

525-ci qəzet .- 2025.- 20 noyabr (№211).- S.13.