Yadigar Muradovun xatirəsinə...

Azərbaycan incəsənətinin hüznlü yarpaq tökümü davam edir. Noyabrın 18-də o qocaman, köklü-köməcli ağacın ən hündür zirvəsindən bir yarpaq da qopub düşdü torpağın soyuq qoynuna. Torpaq daha bir sənətkarı öz ağuşuna almaq üçün tələsdi. Tanınmış aktyor, Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrının direktoru, Əməkdar artist Yadigar Muradov da köçünü çəkdi bu fani dünyadan. Ondan geriyə isə yarandığı ilk gündən rəhbərlik etdiyi, köçkünlük illərində belə hər zaman şərəflə yaşatdığı Teatr, yaratdığı saysız-hesabsız obrazları və ailəsinin, dostlarının, tamaşaçılarının, onu tanıyan və sevən hər kəsin qəlbində əbədi yaşayacaq xatirələri qaldı.

lll

1958-ci ilin soyuq qış günündə - 18 dekabrda Ağdam rayonunun Novruzlu kəndində bir körpə dünyaya gəldi. Mədəniyyət beşiyi, sənət məbədi olan Qarabağımızın isti qucağında dünyaya göz açan bu körpənin gələcəkdə böyük bir xalqın sevimlisinə çevriləcək sənətkar olacağı heç kimin ağlına gəlməmişdi. Amma o körpə böyüdükcə Qarabağın havası ilə, suyuyla birgə qanına, canına hopmuşdu sənət sevgisi, görünməmiş istedadı.

Məhz bu istedad və sevgi gənc Yadigarın yolunu İncəsənət İnstitutundan saldı. O, 1976-1980-ci illərdə Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun (indiki ADMİU) Dram və kino aktyoru fakültəsində təhsil alaraq, gələcək həyat yolunu seçdi.

O, teatr dünyasına ilk addımlarını Ağdam Dövlət Dram Teatrında atdı. Bir müddət burada işlədikdən sonra taleyini Azərbaycan incəsənətinin qəlbinin döyündüyü Şuşa ilə bağladı. Bu bağlılıq öncə Şuşa Mədəni-Maarif Texnikumu ilə başladı. Belə ki, o, aldığı dəvətlə 1983-1990-cı illərdə bu Texnikumda aktyorluq ixtisası və səhnə danışığından dərs deyərək gənc nəslə sənətin sirlərini öyrədib, onların içində teatr eşqini alovlandırıb.

1990-cı ildən isə həm Yadigar Muradovun həyatında, həm də Azərbaycan incəsənətində mühüm bir hadisə yaşandı. Belə ki, həmin ilin 11 may tarixində Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrı yarandı və yarandığı gündən teatrın direktoru vəzifəsi Yadigar Muradova həvalə olundu. Məhz onun rəhbərliyi altında teatr günbəgün dirçəldi, inkişaf yoluna qədəm qoydu. Məhz Yadigar Muradovun yorulmaz əməyi ilə teatr çox qısa zamanda Azərbaycan mədəniyyətinin sənət məbədlərindən birinə çevrildi. Təəssüf ki, 1992-ci ildə teatr məlum Qarabağ hadisələri ilə bağlı Bakıya köçdü. Bu köçkünlük zamanında da Yadigar Muradov öz balası qədər sevdiyi, qoruduğu teatrını bir gün belə tək buraxmadı, hər zaman onun inkişafı üçün çalışdı.

Bu dərdli ayrılığa baxmayaraq, Yadigar Muradov onun ürəyində Şuşanın ruhunu yaşatdı. Teatrın kollektivi Bakıda fəaliyyətini davam etdirdi, lakin hər tamaşa, hər səs, hər melodiyada o qədim şəhərin nəfəsi canlandı. Onun rəhbərliyi ilə teatr təkcə milli səhnə deyil, həm də mədəni köklərin dirçəlməsinin simvoluna çevrildi.

Onun üçün teatr yalnız tamaşa binası deyildi, Şuşanın ruhuydu, bir mədəniyyət arxivi idi. 1992-ci ilin çıxılmaz illərində, Şuşanın işğalı zamanı, bəlkə ümidsizliyə düçar olmuşdu, bəlkə ürəyi titrəyirdi, bəlkə bacarmamaqdan qorxurdu, amma o yenə də imtina etmədi. Teatrın varlığını, səhnəsini, kollektivini qorudu. O, köçkün teatrda keçmişlə gələcək, arzularla reallıq arasında sanki bir körpü rolunu oynadı. O körpü, insanların mədəni varlığını, yaddaşını, ümidini bağlayırdı.

Amma xüsusi qeyd etməliyəm ki, Yadigar Muradov təkcə bir teatr direktoru deyildi. Onun aktyorluğu da özünəməxsus idi. O, Şuşa teatrının səhnəsində bir-birindən fərqli, bir-birindən maraqlı obrazlar yaratdı. Bu rollar onun istedadının müxtəlif palitralarını göstərirdi. İstedadlı aktyor həm dramatik, həm musiqili, həm məzəli, həm də mənəvi dərin obrazlarla tamaşaçılarını hər zaman təəccübləndirməyi və öz sənətini yaddaşlara yazmağı yaxşı bacarırdı.

Onun rejissorluq bacarığı da diqqətəlayiq idi. O, Üzeyir Hacıbəylinin "Arşın mal alan"ını, Süleyman Ələsgərovun "Özümüz bilərik"ini, S.Qənizadənin "Ayının min bir oyunu"nu, Ə.Haqverdiyevin "Dağılan tifaq"ını, A.Əliyevin "Cəhənnəmə gedən yol"unu və X.Əliyevin "İki əsgər"ini quraraq onlara yeni və uzunmüddətli səhnə həyatı bəxş etmişdi. Hər tamaşa onun dərin estetik zövqü, mədəniyyətə olan hörməti və yenilik arzusu ilə boyanmışdı.

Bütün bunlarla yanaşı, Yadigar Muradov bizim və bizdən öncəki bir neçə nəslin yaddaşında həm də "Aşıq Yediyar" kimi silinməz iz qoymuşdu. Kim idi Aşıq Yediyar? Aşıq Yediyar Yadigar Muradovun mahir aktyorluğu sayəsində 1990-2000-ci illərdə xalqı həm güldürən, həm düşündürən, həm tənqid edən, təm tərifləyən unikal bir obraz idi. ANS TV-nin məşhur "Qulp" verilişinin satirik obrazlarından olan Aşıq Yediyar onu yaradan aktyorun yumor hissinin, xalq səsinə olan bağlılığının güzgüsü idi. Aşıq Yediyar, bəzən ciddiliyi, bəzən yumoru, bəzən nostaljini bir araya gətirən bir personaj idi. O həm güldürür, həm düşündürür, həm də könüllərə toxunmağı bacarırdı.

Bu obrazla Yadigar Muradov, sadəcə bir aktyor olmadığını göstərdi. O, xalqın içində yaşayan, onun ruhuna toxunan, onun dərdindən, problemindən çox yaxşı xəbərdar bir sənətçi idi. O, xalqın dərdini satirik dillə özü də bizim ən qədim sənətlərimizdən olan aşıq sənəti ilə dilə gətirirdi. Bu da təsadüfi deyildi. Axı aşıqlara tarix boyunca hər zaman "haqq aşığı", "haqq aşiqi" deyiblər. Bəli, Aşıq Yediyar satirik bir obraz olsa da, əslində, haqq aşığı idi. O, hər bölümdə Qarabağ dərdindən, siyasi məsələlərdən tutmuş Azərbaycanın məişətini, gündəlik həyatın kiçik, amma təsirli hekayələrini yumor dili ilə həm danışır, həm də tənqid edirdi.

Onun özünəməxsus şəkildə ifa etdiyi saz havaları, sözlərini dəyişərək oxuduğu o məşhur mahnılar televizor ekranlarından birbaşa insanların gündəlik həyatına sirayət edirdi. Hər dəfə əmin olurduq ki, o, bir obraz deyil, xalqın səsi, millətin danışan dilidir. Yadigar Muradov bu obrazı ilə bizi təkcə güldürmürdü, həm də bəlkə gözümüzə adi, sıradan görünən mətləblər haqqında belə dərindən düşünmək imkanı verirdi. Gülə-gülə, oynaya-oynaya, oxuya-oxuya tənqid edirdi. Onun yumoru da öyrədirdi. O, dövrünün problemlərini, insan münasibətlərinin gülməli və ağrılı tərəflərini ustalıqla işıqlandırırdı. Onun Yediyarı, sazı ilə, sözü ilə, fikri ilə aşıq ruhunu modern dünyaya gətirməyi bacarmışdı.

Yadigar Muradov "Aşıq Yediyar"dan sonra da öz vəzifəsini, öz sənətini layiqincə davam etdirdi. Uzun illər köçkün bir teatrı ayaqda tutmağa, Azərbaycan incəsənətinin mühüm bir parçasına çevirməyə çalışdı və bacardı da.

Onun adı gələndə yadıma düşən epizodlardan biri "Aşıq Yediyar"ın "Nə vaxta qaldı?!" mahnısı idi:

Nə vaxtdır qalmışam yurduma həsrət,

Elimə, obama, evimə həsrət.

Hər günüm min əzab, hər günüm dəhşət,

Yurduma dönməyim nə vaxta qaldı,

Ay qağa, nə vaxta qaldı?!

Özü də Ağdamda doğulan, Şuşada illərlə fəaliyyət göstərən biri olaraq Yadigar Muradov Qarabağ həsrətini həm özü, həm də Aşıq Yediyarın dili ilə dəfələrlə dilə gətirir, yarızarafat-yarıciddi "Nə vaxta qaldı?" deyirdi. Çox şükür ki, onun bu haqlı və yanğılı sualları öz cavabını tapdı. Minlərlə, milyonlarla Qarabağ həsrətli insanımız kimi, Yadigar Muradov da 2020-ci ilin 44 günlük Vətən müharibəsində qazandığımız şanlı zəfərimizin şahidi oldu, o elləri yenidən görmək şansı qazandı. Ömür heç olmasa, 5 il ona Qarabağın azadlıq sevincini yaşamağa, Ağdamın, Şuşanın doğma havasını öz ciyərlərinə çəkməyə vəfa etdi.

Amma təəssüf ki, bu illərin sayı çox olmadı. Görkəmli aktyor 2024-cü ildə tutulduğu xərçəng xəstəliyi ilə uzun müddət mübarizə aparmalı oldu. 2025-ci ilin oktyabrında vəziyyəti qəfildən pisləşən sənətkar oktyabrın 4-də xəstəxanaya yerləşdirildi. Daha sonra reanimasiya şöbəsinə köçürüldü və süni nəfəs aparatına qoşuldu. Onun ailəsi, teatr dostları, sənətsevərlər hər an ümid edirdilər ki, o bu mübarizədən də qalib ayrılacaq, çox sevdiyi səhnəyə, sevərək yaratdığı obrazlarına geri dönəcək.

Lakin 18 noyabr 2025-ci ildə, ömrünün 67-ci ilində sənətkar bizi tərk etdi. Aylardır ondan şad xəbər gözləyən dostları, tamaşaçıları, bütün mədəniyyət aləmi dərin hüznə qərq oldu. İndi o, Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrının əzəmətli tarixində, səhnələşdirdiyi tamaşalarda, yaratdığı obrazlarda və onu sevən minlərlə, milyonlarla tamaşaçının qəlbində əbədi yaşayacaq.

Fikrimcə, Yadigar Muradov öz ömrü ilə, sənəti, mübarizəsi, arzuları ilə bizə həm də bir dərs verdi. O öyrətdi ki, mədəniyyət yalnız səhnə deyil, mədəniyyət, xalqın xatirəsini, ruhunu, istedadını qoruyub saxlamağı bacarmaqdır. O, ən çətin, ən ümidsiz anlarda belə teatrı qorudu, Şuşanı qorudu, mədəni varlığı qorudu.

Yadigar Muradovun əbədi xatirəsi, onun obrazları, onun zarafatları, onun sevgi dolu teatrı hələ çox uzun illər bizi, sənətsevərləri və gələcək nəsilləri ilhamlandıracaq, örnək olacaq. Gələcək nəsillər üçün, sənətsevərlər üçün, Şuşa teatrı üçün onun irsi güclü, məğrur və canlı qalacaq. Onun xatirəsi bizə hər dəfə xatırladacaq ki, sənət, doğma torpaq, mədəniyyət və insan ruhu əbədi dəyərdir.

Görkəmli sənətkarın xatirəsinə həsr etdiyim bu yazının sonlarına yaxınlaşarkən aldığım başqa bir xəbər yazımın ilk cümləsini bir daha xatırlatdı: Azərbaycan incəsənətinin hüznlü yarpaq tökümü davam edir. Bəli, biz 18 noyabrda Əməkdar artist Yadigar Muradovu, 19 noyabrda isə Milli rəqslərimizin mahir ifaçısı, görkəmli xoreoqraf-baletmeyster, pedaqoq, Xalq artisti Roza xanım Cəlilovanı itirdik. Hər iki sənətkarımıza Allahdan rəhmət diləyir, ruhları şad olsun deyirik! Sənətkar ölmür, sənət əbədidir!

Şahanə Müşfiq

525-ci qəzet .- 2025.- 20 noyabr (№211).- S.11.