Zaman gəlir, ya gedir?

Yaşanan, yaşanmayan hər şeyin günahını kiminsə üstünə atmaq insana rahatlıq gətirir çox vaxt. Bəzən o "kimsə"ni tapmayanda, özünü müdafiə edə bilməyəcək, bizə cavab verməyəcək "zaman"ı hədəf alırıq. "Vaxtı deyil", "zaman göstərəcək", "görərsən, zamanla düzələr", "zaman hər şeyin dərmanıdır" - bu cür ifadələr sanki bizi məsuliyyətdən azad edən sehrli cümlələrdir. Elə bil zaman adlı görünməz bir məxluq var, o da gec-tez gəlib bütün səhvlərimizi düzəldəcək, bütün haqsızlıqları aradan qaldıracaq. Halbuki zamanın bizə qarşı nə günahı var, nə də borcu. O, sadəcə keçib gedir - biz olsaq, olmasaq da. Biz isə onun içində ya dəyişirik, ya da eyni yerdə qalırıq.

İnsan çox vaxt "vaxtı deyil" deyərək cəsarətsizliyini, tənbəlliyini, qorxusunu gizlədir. Gənclər arzularını təxirə salanda deyirlər ki, "hələ tezdir". Yaşlılar itirdiklərinə baxıb "belə yazılmışdı" deyirlər, ya da ürəklərindən keçəni reallaşdırmağa tənbəllik edəndə "bizim zamanımız keçdi" kimi cümlələrin arxasına gizlənirlər. Cəmiyyət dəyişiklikdən qorxanda "zamanı gələcək" ifadəsini işlədir. Amma bu "gələcək zaman" anlayışı çox zaman heç gəlmir. Çünki hər kəs onun gəlişini gözləyir, amma heç kim onu gətirmək istəmir.

Bəzən elə bilirik ki, zaman bir müəllimdir - səhvlərimizi düzəldəcək, bizə dərs verəcək. Əslində isə zaman sadəcə bir lövhədir, biz onun üzərinə nə yazırıqsa, o da onu saxlayır. O, bizə nə öyrədir, nə də xəbərdarlıq edir. Sadəcə nəticəni göstərir. Dünən əkmədiyimiz toxumun bu gün cücərməməsinə görə zamandan inciməyimiz nə qədər məntiqlidir?!

Bəlkə də bu, milli psixologiyamıza həkk olunmuş bir tənbəllik formasıdır: gözləmək, təxirə salmaq, "bir az da keçsin" demək. "Zaman özü həll edəcək" düşüncəsi bizə rahatlıq verir, yəqin. Axı onda məsuliyyəti öz üzərimizdən atmış oluruq. Halbuki zaman heç kimin adından qərar qəbul etmir. Hər şeyi həll edən zamandır deyənlər, əslində, özləri heç nə həll etmək istəməyənlərdir.

Ədəbiyyatımızda da bu anlayışın izlərini çox görmək olar. Mirzə Cəlilin satirik qəhrəmanları illərlə "vaxtı deyil" deyə-deyə nə dəyişirlər, nə də dəyişməyə imkan verirlər. Zaman onlara bir dərs vermir, çünki onlar dərsi dinləmək istəmirlər. Həyatda da belədir: zaman kimə xidmət edir? Gözləyənə yox, hərəkət edənə.

Zaman bir çay kimidir, axır gedir. Amma biz bəzən sahildə oturub düşünürük ki, o su özü gəlib bizi aparacaq. Hərçənd, axına qoşulmaq üçün ayağa qalxmaq, addım atmaq lazımdır. Zaman bizi aparmır, biz onun içində irəliləməyə məcburuq. Çünki zaman keçmir, biz keçirik, biz gedirik. Zaman min illərdir var, min illər də olacaq. Bizik onun içindən keçdiyimiz halda onu özümüzə tabe etməyə çalışan. Zamanı özünə tabe etməyə çalışıb da, bunu bacaran, başqa sözlə, zamana qalib gələn isə hələ olmayıb.

Bu gün də çoxları "zaman dəyişəcək, hər şey düzələcək" deyə inanır. Amma düzəlmək üçün əvvəlcə dəyişmək lazımdır. Zaman düzəltmir, sadəcə göstərir: kim öz payına düşən işi görüb, kim yox. Ona görə də bəzən "zaman göstərəcək" demək, əslində, "mən indi heç nə etmirəm" deməyin başqa formasıdır.

Ən maraqlısı odur ki, biz zamandan borc da istəyirik. "Vaxt verin, düzələrəm", "bir az zaman keçsin, öyrəşərəm", "zaman mənim tərəfimdədir", "zamanı gəlsin, edərəm". Amma heç kim düşünmür ki, kim kimə borcludur, zaman bizə, ya biz zamana?

Əslində, zamanın bizə borcu yoxdur. Biz onun hər anına borcluyuq. Çünki onun bizə verdiyi tək şey - möhlətdir. Həyat, seçim, fürsət, səhv, düzəliş - hamısı zamanın içində, amma bizim əlimizdədir. Zaman nə yaxşılıq edir, nə pislik. O, sadəcə ədalətlidir. Kim ondan istifadə etməyi bacarırsa, o da qazanır.

Bu dünyada ən çox işlənən, amma ən az dərk edilən cümlə budur: "Zaman göstərəcək". Əslində, zaman heç nə göstərmir, biz özümüzü göstəririk. Zaman yalnız şahiddir, hakim yox. O, susur, amma hər şeyi yazır. Bəlkə də həyatın ən böyük ədaləti də elə bundadır - zaman danışmır, sadəcə nəticəni bizə qaytarır.

Anlamaq lazımdır ki, zamanı gözləmək mənasızdır. O, gəlmir, ancaq gedir. biz isə ya onunla gedirik, ya da oradaca qalırıq.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet .- 2025.- 10 oktyabr (№ 184).-S.12.