"Laçın dağları"

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı sənətşünas Anar İbrahimovdur. Müsahibimizlə Xalq rəssamı Hüseyn Əliyevin "Laçın dağları" əsəri haqqında danışmışıq.

Qarabağın və Zəngəzurun füsunkar təbiətinin əhatəsində, dağların qoynunda göz açan görkəmli sənətkar, Azərbaycan SSR Xalq Rəssamı Hüseyn Əlirza oğlu Əliyev (1911-1991) ömrünü rənglərin musiqisinə həsr edib. Onun sənətə gəlişi baharın canlanmasına - 22 aprel 1911-ci ilə təsadüf edib. Doğulduğu Comardlı kəndinin mənzərələri, dağlar, şəlalələr on iki yaşlı uşağın qəlbinə hakim kəsilib və o, ilk təbiət mənzərəsini çəkərək bu yola ilk addımını atıb.

Sənət eşqi onu Bakıya, Rəssamlıq Texnikumuna (1927-1932), oradan isə böyük sənət ocağı olan Leninqrad Rəssamlıq İnstitutuna (1932-1935) aparıb. Hələ erkən yaşlarından kəskin müşahidə qabiliyyətinə malik olan Hüseyn Əliyev tələbəlik illərində "Molla Nəsrəddin" kimi mühüm bir nəşrlə əməkdaşlıq edərək, cəmiyyətdəki eybəcərlikləri qamçılayan karikaturaları ilə tanınıb. Sonrakı illərdə isə uzun müddət "Xalq qəzeti"ndə ("Kommunist") baş rəssam kimi fəaliyyət göstərib, operativ və ictimai-siyasi məzmunlu plakatları ilə dövrün nəbzini tutub.

İkinci Dünya müharibəsinin çətin illərində o, Vətən oğulları ilə çiyin-çiyinə cəbhədə (Təşviqat alayında rəssam kimi) olub, qəhrəmanlıqların şahidi olaraq neçə-neçə döyüşçünün portretini yaradıb.

Hüseyn Əliyevin zəngin yaradıcılığında portretlər (Hüseyn Cavid, Nizami Gəncəvi kimi dahi şəxsiyyətlərin obrazları) və mənzərələr bir-birini tamamlayır. Fırçası ilə Vətən təbiətinə yeni nəfəs gətirən rəssamın "Göygöl mənzərələri" silsiləsi və doğma Zəngəzurun misilsiz gözəlliyini əks etdirən tabloları onun bənzərsiz koloritliyinin və incə müşahidə qabiliyyətinin bariz nümunəsidir.

1940-cı ildən Rəssamlar İttifaqının üzvü olan Hüseyn Əliyev 1977-ci ildə Əməkdar, 1982-ci ildə isə Xalq rəssamı fəxri adlarına layiq görülüb. O, 21 may 1991-ci ildə Bakıda əbədiyyətə qovuşub. Hüseyn Əliyev Azərbaycan təsviri sənətinin ən parlaq və unudulmaz nümayəndələrindən biri olaraq qalır.

- Anar bəy, Hüseyn Əliyev yaradıcılığına xas xüsusiyyətlər bu əsərdə özünü necə göstərir?

- Hüseyn Əliyev yalnız Bakıdakı emalatxanasında deyil, həm də Azərbaycanın zəngin və füsunkar təbiətinin qucağında yaranan sənətkar idi. Onun yaradıcılığının əsas xüsusiyyətlərindən biri ölkənin demək olar ki, bütün bölgələrini gəzərək, təbiət mənzərələrini birbaşa kətana köçürməsi idi. Rəssam tez-tez rəngkarlıq səfərlərinə çıxır, Naxçıvandan tutmuş şimal bölgələrinə, Göygöldən Zəngəzur və Qarabağa qədər hər qarış torpağın estetik dəyərini duyur və bunu əsərlərinə hopdururdu.

Bu geniş müşahidə və sonsuz sevginin nəticəsi olaraq yaranan "Laçın dağları" əsəri də məhz belə səfərlərin birinin məhsuludur. Laçının sərt, lakin möhtəşəm təbiəti, onun yaşıl çəmənləri və uca qayalıqları rəssamı dərindən təsirləndirmiş, onu bu epik mənzərəni ölümsüzləşdirməyə ruhlandırmışdı. Əsər rəssamın Azərbaycan təbiətinə olan sevgisinin və onun hər küncünü fırçası ilə zəbt etmək istəyinin parlaq təcəssümüdür.

- Əsərin rəng həlli necədir?

- "Laçın dağları" əsərinin rəng həlli rəssamın ustadlığını və peyzaj janrına gətirdiyi yeni nəfəsi nümayiş etdirir. Əsərdə sulu boya, tuş və pero texnikalarının birləşməsi rənglərin musiqisini və dərin koloritliyini yaradır.

Rəng qamması, əsasən, zəngin yaşılın tünd çalarlarından (ağaclar), torpaq tonlarından (dağların dik yamacları) və boz-mavi çalarlardan (səma və ümumi fon) ibarətdir. Sulu boyanın su ilə verdiyi təbii axıcılıq və ləkələr, xüsusilə dağların başında və yamaclarında, mənzərəyə mistik və dinamik bir hava qatır. Sanki rəng qatları dağların sirlərini və təbii gücünü simvolizə edən bir naxış yaradır.

Xalq rəssamı Tahir Salahovun qeyd etdiyi kimi, Hüseyn Əliyevin rəngləri musiqinin ritmini və ahəngini duyururdu. Bu əsərdə rənglər sadəcə təsvir vasitəsi deyil, eyni zamanda duyğuların tərcüməçisidir. Tünd yaşıl ağaclar ön planda kompozisiyaya sabitlik və dərinlik verir, dağların fonundakı yuyulmuş, sanki yağış altında qalmış tonlar isə Laçın dağlarının sərt və vüqarlı təbiətini, uzaqlığını və sonsuzluğunu ifadə edir.

Rəssamın məqsədi təbiəti sadəcə köçürmək deyil, onun ruhunu və fəlsəfəsini əks etdirmək idi. Bu rəng həlli ilə Hüseyn Əliyev bir daha sübut edir ki, o, təbiətin bütün rəngarəng qammasının vurğunu və "rənglərlə işləməyin ustası"dır.

- Əsərin kompozisiyası haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Əsərin kompozisiyası dinamiklik və əzəmət təəssüratı yaratmaq üçün qurulub. Əsərdə ön, orta və arxa plan arasındakı kontrast və ritm Hüseyn Əliyevin mənzərələrinə xas olan bənzərsizliyi təmin edir. Ön planda tünd rənglərlə, dəqiq və kəskin şəkildə işlənmiş ağaclar yerləşir. Bu ağaclar tamaşaçının gözünü ilkin olaraq özünə çəkir və mənzərəyə dərinlik hissi verir, yəni kompozisiyaya "giriş" rolunu oynayır. Rəssamın tuş və pero tətbiqi burada xüsusilə nəzərə çarpır, bu da ona qrafikaya olan meylini vurğulamağa imkan verir. Orta və arxa plan isə, əsərin əsas mövzusu olan Laçın dağlarının dramatik siluetini təşkil edir. Dağlar sanki sərbəst və cəld hərəkətlərlə, sulu boyanın axıcılığından istifadə edilərək yaradılıb. Dağların kütləvi və yuxarı doğru yüksələn formaları vüqar və güc hissini verir. Rəssam məzmunun mənasını açan bu atributlardan - uca dağlardan məharətlə istifadə edərək, Zəngəzur və Qarabağ təbiətinin epik qəhrəmanlığını simvollaşdırır. Hüseyn Əliyev kompozisiyaları qurarkən təkcə gördüklərini deyil, həm də doğma yurdun hər qarışına olan böyük məhəbbətini kətana köçürürdü. "Laçın dağları" əsərinin ümumi quruluşu tamaşaçını rənglərin dünyasına, rəssamın incə müşahidə qabiliyyəti ilə yaratdığı təbiət möcüzəsinə dəvət edir.

- Tablo hazırda harada saxlanılır?

- Əsər hazırda Azərbaycan Dövlət Rəsm Qalereyasının fondunda qorunur. Qeyd edim ki, Hüseyn Əliyevin əsərləri Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi, Azərbaycan Dövlət Rəsm Qalereyası, yerli və xarici şəxslərə aid şəxsi kolleksiyalarda saxlanılır.

- "Laçın dağları" rəssamın digər əsərləri ilə hansı ortaq və fərqli xüsusiyyətlərə malikdir?

- "Laçın dağları" əsəri rəssamın "Göygöl mənzərələri", "Zəngəzur mənzərəsi" kimi digər peyzajları ilə Vətən Sevgisi və incə müşahidə qabiliyyəti kimi ortaq cəhətlərə malikdir. Lakin əsərin sulu boya, tuş və peronu birləşdirən sərbəst, eksperimental texnikası onu bəzi digər, daha ənənəvi mənzərələrindən fərqləndirir. Rəssamın portret janrındakı uğurlarından (Hüseyn Cavid, Mirzə Fətəli Axundzadə) fərqli olaraq, "Laçın dağları" əsəri insana deyil, təbiətin ruhuna və atmosferik dərinliyinə yönəlir. Tahir Salahovun qeyd etdiyi kimi, o, Azərbaycan rəssamlıq ənənəsini Bəhruz Kəngərli və Əzim Əzimzadədən alıb davam etdirmiş, "Hüseyn Əliyev möhürü" vurulmuş, analoqu olmayan əsərlər yaratmışdı.

- Sizcə, bu əsər bizə nə deyir?

- Hüseyn Əliyevin "Laçın dağları" əsəri sadəcə bir mənzərə deyil, rəssamın vətəndaşlıq mövqeyinin və doğma yurda olan misilsiz ehtirasının bədii bəyanatıdır. Bu əsər bizə bir neçə fundamental həqiqəti çatdırır: O, rəssamın "Mənim müəllimim təbiətin özüdür!" kəlamını vizual olaraq təsdiqləyir və Azərbaycan təbiətinin hər küncünə - Laçın, Göygöl, Zəngəzur - olan böyük sevgisinin təcəssümüdür. Dağların dinamik və axıcı boyalarla verilən silueti Laçın təbiətinin sadəcə bir fon yox, canlı bir qəhrəman olduğunu göstərir, bizə təbiətə incə müşahidə qabiliyyəti ilə yanaşmağı və onun qüdrətini hiss etməyi öyrədir. Sulu boya, tuş və peronun qeyri-adi kombinasiyası rəssamın sənətinin sərhədsizliyini nümayiş etdirir, Tahir Salahovun qeyd etdiyi kimi, əsərdə duyulan "rənglərin musiqisinin ritmi və ahəngi" sənətin yalnız bir texnika ilə məhdudlaşmadığını bəyan edir. Nəticə olaraq, bu əsər Hüseyn Əliyevin həyat, sevgi, gözəllik və dinamizm ilə dolu olan sənətini və onun əsl sənətkar və vətəndaş ömrü yaşadığını təsdiqləyən, rənglərin dili ilə danışan mənəvi bir yadigardır.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet .- 2025.- 22 oktyabr (№ 192).- S.13.