Yaxşılıq sindromu - səmimiyyətin sosial maskası

Esse

Elə bir dövrdə yaşayırıq ki, insanlıq getdikcə daxili keyfiyyətdən daha çox sosial imicə çevrilir. Demək olar ki, hər kəs yaxşı görünmək arzusundadır, amma az adam həqiqətən yaxşı olmaq istəyir. "Yaxşı insan" olmaq anlayışı bir növ reputasiya oyunudur: kim daha çox gülümsəyir, daha empatik davranır, daha təmkinli görünürsə, o da "nümunəvi" sayılır. Ancaq təəssüf ki, çox zaman bu yaxşılıq səmimiyyətdən daha çox, qorxunun nəticəsi olur. Amandır, birdən kimsə bizi bəyənməz, kiməsə xoş gəlmərik, sosial çevrədən kənar qalarıq. Bütün bu qorxular bizi özümüz olmaqdan çıxarıb, saxta "yaxşı adam"a çevirir.

"Yaxşılıq sindromu" psixoloji baxımdan, başqalarında asılılıq formasıdır. İnsan öz mənəvi dəyərlərini, ruhi ehtiyaclarını deyil, başqalarının gözündəki imicini əsas götürür. Bu zaman o, artıq vicdanının səsini deyil, ictimai reaksiyanı dinləyir. "Əgər bunu etməsəm, məni pis insan hesab edərlərmi?" - bu sual içimizdəki səmimi "doğru budurmu?" sualını əvəzləyib.

Sosial şəbəkələrin inkişafı ilə bu sindrom daha da artıb, fərdlərdən keçərək bütöv cəmiyyəti əhatələyib. Çünki orada yaxşılıq bir dəyər yox, bir məzmun formasıdır. İnsanlar yardımı belə öz içlərindən gələn səslə yox, sanki kameranın gözü ilə edirlər. Onları etdikləri yardımdan daha çox, onun kameraya necə yansıması maraqlandırır. Bir kimsəyə kömək etmək belə "hekayə materialı"na çevrilir. Həqiqi hisslər sosial jestlərin altında itib gedir.

Halbuki yaxşılıq, mahiyyətcə, görünməyə yox, gizlənməyə meyillidir. Atalarımız da deyib axı, "sağ əlin verdiyini sol əl bilməz". Əsl yaxşı insan bunu göstərməz, onun üçün əsas olan öz vicdanının rahatlığı, qəlbinin aramıdır, sosial reputasiyası yox.

Amma müasir mədəniyyət bizə başqa dəyərlər təlqin edir: "Səni görmürlərsə, deməli, yoxsan". Bu düşüncə səmimiyyəti sistematik şəkildə sıradan çıxarır. Cəmiyyət getdikcə səni "həddən artıq yaxşı görünməyə" məcbur edir.

Uşaqlıqdan bizə ən çox öyrədilənlərdir: "hamı ilə yaxşı ol", "mülayim davran", "heç kimin xətrinə dəymə", "səsini qaldırma, filankəs nə düşünər?", "etiraz etmə, filankəsin xətrinə dəyər" və sair.

Zaman keçdikcə bu təlqinlər biz hiss etmədən şəxsi sərhədləri pozur. Artıq bizim üçün öz istəklərimizi dilə gətirmək, ən azından "yox" demək sanki qəbahətə çevrilir. Halbuki "yox" demək, əksər hallarda, "bəli" deməkdən daha çox insanlıq tələb edir.

Yaxşılıq sindromu bizi emosional yorğunluğa aparır. Daim başqalarının gözündə "mehriban", "empatik", "mədəni" görünmək insanı tükəndirir. Çünki bu, roldur. Bir rolu davamlı oynamaq, hətta gün keçdikcə, onun üstünə nələrisə əlavə etmək insandan daha artıq enerji istəyir. Axı heç kim sonsuz enerji qaynağı deyil. Yaxşılıq da, pislik də, təsdiq də, inkar da, mülayimlik də, əsəbilik də insanlar üçündür, insan təbiətinin ən təbii duyğularıdır. Ona görə də bəzən cəmiyyətdə ən mehriban, ən mülayim görünən insan, əslində, içində ən çox qəzəb yığılmış birisi ola bilir. Yəqin ki, siz də eşitmisiniz, hansısa cinayətkar haqqında deyilən "çox mülayim insan idi, heç zaman ondan bunu gözləməzdik" sözlərini. Halbuki bəlkə də onu mülayimliyə məcbur etməyib, özü olmasına icazə verilsəydi, içindəki qəzəbi yanlış yollarla çölə vurmazdı. Bir növ püskürən vulkan kimi...

Əsl yaxşılıq çox zaman rahatlıq gətirmir. Bəzi hallarda doğru söz demək qarşındakını narahat etməkdir. Məsələn, dostunun səhvini dürüstcəsinə üzünə demək münasibəti riskə ata bilər. Amma bu yenə də yaxşılıqdır - dürüstlükdür. Bu gün cəmiyyətimizdə tərs bir tendensiya var: konflikt yaratmamaq, münasibəti pozmamaq, kiminsə könlünü sındırmamaq üçün yalanları qəbul edirik. Beləcə, yaxşılıqla yaltaqlıq, empati ilə saxtakarlıq arasındakı sərhəd silinir.

Yaxşılıq sindromu həm də sosial rahatlığa çevrilir. İnsan düşünür ki, "əgər hamı susursa, mən niyə danışım?", "əgər hamı razıdırsa, mən niyə narazı olum?" Bu zaman "yaxşı" olmaq sistemə uyğunlaşmaq anlamına gəlir. Halbuki tarixdəki bütün dəyişikliklər "pis", "narahat", "uyğunsuz" görünənlərin sayəsində baş verib.

"Yaxşı insan" obrazına aludəlik insanın təbii duyğularını boğur. Qəzəblənmək, inciyib küsmək, anlaşılmamaq da insani hallardır. Amma biz indi bu vəziyyətdən utanırıq. Çünki "pis görünmək" qorxusu "hiss etməyi" sıradan çıxarır.

Bəlkə də bizə "yaxşı" olmaq deyil, "düz" olmaq lazımdır. Bəli, ola bilər ki, düz olmaq, bəzən münasibətləri pozur, hətta başımızı ağrıdır, amma iç dünyanı təmiz saxlayır. Düz insanın dostu az olar, doğrudur, amma yalanı da az olar.

Yaxşılıq sindromundan azad olmağın yolu sabitliyi bərpa etməkdir. Kimisə səmimi olmağa məcbur etmək də olmaz. Səmimiyyət ya var, ya da yoxdur. O, "məni bəyənin", "məni görün" demir. O, səssiz, sadə, görünməz olur. Amma bütün saxtalığın içində ən çox işığı da o yayır.

Biz indi elə bir zamanda yaşayırıq ki, dürüstlük üsyandır, səmimiyyət riskdir. Amma bu riskə dəyər. Çünki saxta "yaxşılıqlar"la dolu cəmiyyətdə bir nəfərin səmimi olması, elə ən böyük yaxşılıqdır.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet .- 2025.- 22 oktyabr (№ 192).- S.11.