"Qarabağ müharibəsindən sonra ölkə kimi fərqli dalğadayıq"

İLKİN RÜSTƏMZADƏ: "QALİB XALQIN BİR NÜMAYƏNDƏSİ KİMİ GÖZÜMÜ AÇIB GÖRDÜM Kİ, BİZ KİFAYƏT QƏDƏR YAXŞİ MİLLƏTİK"

İctimai-siyasi fəal, "Qaranlığın hekayəsi", "Quberniya", "Yoldaş" və "Bahar mehi" ktablarının müəllifi, yazıçı İlkin Rüstəmzadə ilə söhbət

- O gün yazmışdınız ki, gedirsiniz ölkə üçün incəsənət yaratmağa. Maraqlıdır, sənətin hansı səmtində görəcəyik sizi?

- Mən sənəti fərqli-fərqli sahələrə bölmürəm, vahid bir orqanizm kimi görürəm. Hansısa xüsusi bir sahə ilə məşğul olmaq niyyətində deyiləm. Bütöv şəkildə sənətin özü ilə məşğul olmaq istəyirəm - filmdən tutmuş operaya, rəssamlığa, ədəbiyyata, heykəltaraşlığa kimi.

- Yəni heykəl düzəldə bilirsiniz ki?

- Bəli. Niyə də yox? Hazırda bir heykəl üzərində işləyirik.

- Qalereya da açmısınız.

- Aha, bəli. İndi bütün enerjimi incəsənətə yönəltmişəm.

- Sizcə, ilin-günün bu vədəsində qalereya açmaq çox romantik addım deyil ki?

- Əksinə, kifayət qədər realist addımdır. Mən uzun illər Avropa ölkələrini, əsas şəhərlərinin muzeylərini gəzmişəm, tarixlərini detallı şəkildə oxuyub, xeyli sənədli filmlərə baxmışam. Onların bu yolu necə keçdiklərini dərk etməyə çalışmışam. Daha sonra öz tariximizdə öz yolumuza baxmışam. Bizdən öncəkilərin nəyi ki etməyə zamanları çatmayıb, mən o boşluqları tapıb doldurmağa çalışıram. Təbii ki, bunların hamısını təkbaşına çatdıra bilmərəm. Ona görə də qərara gəldim ki, Azərbaycanın çox istedadlı gənclərini toplayıb bu işləri görək. Mən həmçinin bir menecer kimi buradakı iqtisadi potensialı görürəm. İnsanlara indi bir qədər təəccüblü görünə bilər, ancaq mən yaxşı başa düşürəm ki, etdiyim yenilik həm incəsənət, həm də biznes baxımından önəmli addımdır.

- Səmimi olsaq, sizi bu işə sənət sevgisi vadar edib, yoxsa qazanmaq eşqi?

- Mən pulu əlli yerdən qazana bilərəm, amma sənət sahəsində özümü xoşbəxt hiss etdiyimə görə bu yola girmişəm. Bütün yaxın çevrəm bilir, bu yaxınlarda Birləşmiş Ərəb Əmirliklərindən kifayət qədər prestijli turizm layihəsinə dəvət almışdım. Təbii ki, təklif etdikləri maliyyə də yüksək idi. Bir neçə dəfə gedib-gəldikdən sonra anladım ki, bu işi görmək istəmirəm, Azərbaycanda daha yaxşısını edə bilərəm. Düzdür, burada da müəyyən çətinliklər var. Siyasi keçmişimdən dolayı hələ də biznes dünyasının 80 faizində mənə qarşı skeptik yanaşma var. Elə vaxt olur ki, qarşı tərəf təqdim etdiyim layihəni çox bəyənir, ancaq axırda son sözü belə olur: mənə deyilməsə ki, İlkinlə bu işi gör, görə bilmərəm. Bir çox işlərim də beləcə başlamadan bitir. Bəlkə də başqalarını bu kimi şeylər həvəsdən salar. Ancaq mən elə çətin mərhələlərdən keçmişəm ki, bunları sadəcə növbəti pilləkən kimi görürəm. Heç nəyə görə narahat deyiləm. Məsələn, bu gün maddi gəlirlərim xeyli aşağı düşüb, ancaq bu mənim öz seçimimdir.

- Deyəsən, turizm sahəsində yaxşı qazanırdınız. Necə oldu ki, birdən-birə sahəni dəyişmək qərarına gəldiniz?

- Adamlar yordu məni. Bir şeyin fərqinə vardım ki, intellektsiz insanlarla işləmək çox çətindir. Turizmdə müştəri kimi intellektsiz insanların sayı çoxdur. Xüsusilə də, iki müştərim oldu ki, məni boğaza yığdılar. Onlardan sonra özümə söz verdim ki, bu tipli adamlar bir də mənim ofisimdən içəri girməyəcəklər. Hazırda qalereyamdakı tablonun qiyməti 246 min manatdır. Əslində, bu qiyməti qoymağım o təbəqədəki insanlara bir mesajdır ki, İlkin istəsə, bir rəsm ortaya çıxarıb bu qiymətə satacaq qədər özünə güvənir.

- O tabloya niyə 246 min manat versinlər ki?

- Çünki o rəsmin qiyməti on ildən sonra ən azı on milyon dollar olacaq.

- Tablonu belə dəyərli edən nədir axı?

- Məni yanlış anlamayın, ancaq siz bu rəsmin dərinliklərini anlayacaq qədər ensiklopedik bazaya sahib deyilsiniz.

- Yaxşı, mən olum dayaz adam. Sizcə, bu ölkədə o əsərin qiymətini anlayacaq dərin insanlar çoxdurmu?

- Az da olsa, var. Həm də mən hazırda cəmiyyətin bütün təbəqələri ilə işləmirəm. Çox uzun illər sıravi insanlarla işləməyə çalışdım. Bəlli bir yerə çatanda gördüm ki, yox, müəyyən intellekt səviyyəsinin altında olan adamlarla işləmək mənim üçün əzabdır. İndi sadəcə ən intellektual insanların anlaya biləcəyi dildə gördüyüm işimi təbliğ edirəm.

- Bəs niyə məhz rəssamlığa fokuslanmısınız?

- Mənim bəzi ideyalarım var ki, olduqca dəyərlidir. Sadəcə yazıçı kimliyim, siyasi keçmişim var deyə bir papkanı əlimə alıb kabinet qapılarında gözləmək mənlik deyil. Yazmışam, qalıb qıraqda, imkan düşəndə istifadə edəcəyəm. Rəssamlıq isə ucuz materiya ilə bahalı iş ortaya qoya biləcəyin nadir sahələrdəndir. Məsələn, Azərbaycan standartlarında normal kino çəkmək üçün minimum 100 min manat lazımdır. Rəssamlıqda isə heç kimi yormadan, kabinet qapılarında gözləmədən öz istedadını sübut edə bilərsən.

- Sizcə, bu gün incəsənətimizin əsas problemləri hansılardır?

- Marketinq. Sata bilmirik. Mən demirəm ki, biz İtaliya, Fransayıq. Ancaq həmin liqadayıq. Mən Azərbaycan incəsənətini digər ölkələrlə müqayisə edərkən bu qənaətə gəlmişəm ki, Avropa ortalamasının üstündə olan ölkəyik, ancaq bunu sata bilmirik. Təbii ki, Fransa, İtaliya ilə müqayisə etmək ədalətli olmaz. Mənim Fransadan, Çexiyadan sənət sahəsində çoxlu dostlarım var. Özüm də bir müddət Praqada yaşamışam. Onlar bizim incəsənətimiz haqqında danışarkən həmişə deyirdilər ki, siz sərvətin üstündə oturmusunuz, sadəcə dərk etmirsiniz. Rəssamlığımız da çox güclüdür. O vaxt həmin çex dostlarımdan biri tez-tez Azərbaycana gəlib buradan bizim rəssamların o qədər də çox məşhur olmayan rəsmlərini 3-5 min manata alıb, aparıb xaricdə 50 min avroya satırdı. Məsələn, Azərbaycan naxışları dünya modasında çox yaxşı yer tutacaq potensiala sahibdir. Düzdür, indi bu istiqamətdə çalışanlar var. Mən əvvəllər bunu görmürdüm, ancaq indi həm bunu edənləri görürəm, həm də etdiklərindəki çatışmazlıqları. Bir sözlə, bizim möhtəşəm incəsənətimiz var.

Pianoda bir nömrəyik, hətta deyərdim ki, Avstriya ilə baş-başa gedirik. Rəssamlıqda çox inkişaf etmişik. Məsələn, biz incəsənət mövzusunda Türkiyədən də üstünük.

- Hətta?

- Bəli. Sadəcə Türkiyə böyük dövlətdir, uzun illər sənətin təbliğatı gedib. Buna görə də insanlarımıza belə deyəndə qəribə gəlir. Ümumiyyətlə, xalq olaraq özümüzə lazımi dəyəri verməmişik. Biz Qarabağ müharibəsinə qədər o qədər sınmışdıq ki, özümüzdə olana inana bilmirdik. Müharibədən sonra yavaş-yavaş özümüzə güvənimiz yerinə gəlir. Qalib xalqın bir nümayəndəsi kimi gözümü açıb gördüm ki, biz kifayət qədər yaxşı millətik. Sadəcə müəyyən şeyləri düzəltmək lazımdır. Mən müharibədən öncə etdiyim səfərləri xatırlayıram, bir də indi səfər zamanı göstərilən münasibətə baxıram. Aeroportdakı işçilərin pasporta baxışı belə dəyişib. Təbii ki, bu gün ölkədə hər şeyin ideal vəziyyətdə olduğunu demirəm, problemlərimiz var və biz onlar haqqında danışmalıyıq. Sadəcə danışanda nəzərə almalıyıq ki, qarşımızdakı da bizim millətin övladıdır. Fakt odur ki, Qarabağ müharibəsindən sonra ölkə kimi fərqli dalğadayıq.

- Ədəbiyyatla münasibətiniz nə yerdədir?

- Bu yaxınlarda beşinci kitabım çıxacaq.

- İlkin, maraqlıdır, necə oldu ki, kitab yazmaq qərarına gəldiniz?

- Uğursuz evliliyimdən sonra şiddət mövzusunda gedən söhbətlərin fonunda həyatımda çox şey dəyişdi. Həmin vaxt mənim bütün ictimai sektordan tanıdığım dostlarımın, cəbhədaşlarımın ən yaxşı davrananı səssiz qaldı. Əksəriyyəti isə məni linç etdi, qorumaq əvəzinə, sındırmaq istədilər. O depressiv, maddi, mənəvi çökdüyüm günlərdə özümə söz verdim ki, mən bunlardan heyfimi çıxacağam. Ancaq necə? Düşündüm ki, nə edə bilərəm? Topum yox, topxanam yox, yalnız qələmim var. Dedim, mən elə kitablar yazacağam ki... və onlara göstərəcəyəm ki, kiminlə əlləşirsiniz. Mənə qarşı həyat yoldaşımla bağlı kampaniyada iştirak edən hər kəsi peşman elədim. Bütün ölkəyə də sübut etdim ki, mən keçmiş həyat yoldaşıma qarşı heç bir zorakılıq etməmişəm. Beləcə, intiqamımı aldım.

- Sizcə, bunu bacardınız?

- Kitabım besteller oldu. Sizcə?

- Deməli, sizi ədəbiyyata hikkəniz itələyib.

- Hikkə yox, daha çox əzilmişlik duyğusu və intiqam hissi.

- O adamlar kitablarınızda var?

- Yox, sadəcə bir neçəsi ötəri şəkildə keçir. Düzü, onlar kitablıq personajlar deyillər. Bəzən pis insanların arasında elə koloritli obrazlar olur ki, onları yazırsan. Ancaq haqqında danışdıqlarımız boz və əzbərçi adamlardır.

- Bu gün Azərbaycanda yazıçıya olan münasibət sizi qane edir?

- Şəxsən mənə qarşı olan münasibət qane edir. Hazırda vəziyyət belədir ki, bacarığın varsa, yaz, heç kim əlini tutmayıb. Mənim "Qaranlığın hekayəsi" kitabım son 20 ildə sistemi ən sərt tənqid edən kitabdır. Bu dövlətdə o kitab çap olunub.

- Qeyd etdiyiniz kimi, besteller müəllifisiniz. Ona görə də, bu sualın sizdə cavabı var. Bu gün Azərbaycanda kitabdan pul qazanmaq nə qədər realdır? Daha da konkretləşdirsək, siz qazana bilmisinizmi?

- Çox cüzi. Kitablarımın naşiri Şahbaz bəyə əvvəldən demişəm ki, mənim düşüncəmə görə, kitabdan pulu naşir qazanmalıdır. Siz çap edib satın, nə qazansanız, halal xoşunuz olsun. Ancaq elə edin ki, mənim kitablarım əlçatan olsun. Bunu deyəndə Şahbaz bəy çox təəccübləndi, çünki bu, ədəbiyyatımızda gənc yazıçılar arasında görünməmiş bir şeydir. Yəni yazıçı gəlib desin ki, qonorardan imtina edirəm.

- Belə olmamalıdır axı. Normal olan bu deyil.

- Maddi cəhətdən ən çətin vəziyyətdə olduğum dövrdə belə anlayırdım ki, kitabdan qazanacağım pul məni xilas etməyəcək. Ona görə də həmin puldan birdəfəlik imtina etdim ki, o kitablar mənim adıma xidmət etsin.

- Tez-tez deyirlər ki, İlkin dəyişdi. İlkin niyə dəyişdi?

- İlkin dünyada ən təbii proses olan inkişafın damarını tuta bildi. Mənim bu ölkədə bir çox şeyə münasibətim dəyişib - dövlətdən tutmuş, müxalifətə qədər. Ancaq bu dəyişiklik bir gecənin içərisində baş verməyib. Kimsə mənim qarşıma nə qədərsə pul qoyub deməyib ki, gəl bizim adam ol. Mənim keçdiyim yol bütün ölkənin gözünün qabağında olub.

Spartalıların bir sözü var. Deyir ki, sülh günləri zəif insanlar yaradır, müharibə günləri güclü. Əgər bu qədər çətinlik, əzab görməsəydim, 33 yaşında özümü bu qədər inkişaf etdirə bilməzdim. Bu əzabı haradasa yaşamalısan. Ya sevdiyin qadın səni tərk etməlidir, ya həbsxanada yatmalısan, ya da siyasi fəaliyyətdə uğursuz olmalısan. Yaxud da bunların hamısını birdən yaşamalısan - mənim kimi.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet 2025.- 25 oktyabr (№195).- S.11.