“Tomris Kirin başını qəbul edir”

“Bir rəsmin dedikləri” rubrikasının budəfəki qonağı sənətşünas Şabikə Şahbazovadır. Onunla məşhur rəssam Peter Paul Rubensin “Tomris Kirin başını qəbul edir” əsərindən danışacağıq.

Peter Paul Rubens 1577-ci il may ayının 28-də Almaniyanın Ziqen şəhərində anadan olub. Rubens çox rəngarəng və maraqlı uşaqlıq illəri keçirib. 1600-cü ildən etibarən Venesiya, Roma, Florensiya kimi incəsənət mərkəzlərinə səfər edib, burada bir çox nüfuzlu rəssamların yanında işləyib, onlardan bu sənətin incəliklərini öyrənib. Rubens həyatı boyunca həm rəssam, həm də diplomat olaraq fəaliyyət göstərib. Bir müddət sonra anasının xəstəliyə tutulduğunu öyrənən rəssam Antverpenə qayıdıb. Rəssam ilk emalatxanasını da məhz burada açıb.

Rubens yaradıcılığında tez-tez dini və mifoloji mövzulara toxunurdu. Bundan əlavə, əsərlərində işıq- kölgə oyunu, dinamika, güclü emosiyalar, parlaq rənglər üstünlük təşkil edir. Yaradıcılığının ən əsas səhifələrindən birini isə portret və tarixi janrda işlədiyi əsərləri təşkil edir.

- Bu rəsm Rubens yaradıcılığının hansı dövrünə təsadüf edir?

- Peter Paul Rubens “Tomris Kirin başını qəbul edir” (digər adı “Tomris əfsanəsi”) əsərini 1622-1623-cü illərdə yaradıcılığının ən yetkin dönəmində yaradıb. Ümumiyyətlə, bu dövrdə ədalət, hakimiyyət və cəmiyyətdə qadının rolu mövzuları daha çox müzakirə olunurdu. Rubens də bu əsəri həmin dövrdə yaradaraq mənəvi və siyasi mesajlar çatdırmağa çalışıb. Bəzi tədqiqatçıların və sənətşünasların fikirlərinə əsasən bildirilir ki, bu əsəri rəssama o dövrün tanınmış zadəgan ailələrindən biri sifariş edib. Daha keçmişə nəzər salsaq, əsərin yaradılmasının əsas mənbəyi Herodotun “Tarix” kitabından başlayır. Herodot yazırdı: “Keçmişdə əraziləri ələ keçirmək üçün hökmdarlar arasında çox böyük toqquşmalar baş verirdi. Bunlardan biri də Tomris və II Kir arasındakı mübarizə olub. E.ə 530-cu ildə Fars şahı II Kir kraliça Tomrisin ölkəsinə hücum edir. Bu döyüşdə II Kir hiylə işlədərək Tomrisin oğlu Sparqapisesi öldürür. Beləcə Tomirisin qoşunu məğlub olur. Həmin an Tomris oğlunun cansız bədəninin yanında II Kiri öz qanında boğacağına and içir. Daha sonra Tomris öz ordusuyla Kiri axtarıb tapır və Araz çayı sahilində Kirin başını kəsir, kəsilmiş başı qanla dolu qaba atır. Beləcə qəhrəman Tomris həm öz andını yerinə yetirir, həm də oğlu Sparqapisesin intiqamını alır”.

- Əsərin rəng həlli necədir?

- Əsərdə isti tonlaran daha çox istifadə olunub. Əsasən qızılı, mavi və gümüşü tonlara üstünlük verilib. Bunun əsas məqsədi həm dövrün xarakterik xüsusiyyətlərini göstərmək, həm də mövzuyla əsəri uyğunlaşdırmaq olmuşdu. Bu rənglər kraliça Tomrisin zərifliyini, ilahi ədaləti və hakimiyyəti simvolizə edirdi. Əsasən də Tomrisin burada ağ geyimdə göstərilməsi onun bu hərəkətinin acımasızlıq olmasına baxmayaraq, ədalətli bir davranış olduğunu simvolizə edir. Bundan əlavə, bildiyimiz kimi, qırmızı və qızılı rəng tonları müharibədə qisasın, ədalətin göstəricisidir. Məhz bu əsərdə də qırmızı və qızılı tonlara üstünlük verilib. Əsərin rəng həllində işıq-kölgə oyunu böyük rol oynayır. Burada işıq daha çox əsas fiqur olan Tomrisin üzərindədir. Bu, onun mənəvi və siyasi gücünü vurğulayır. Fon ön hissəyə nisbətən daha tünd saxlanılıb. Bunun səbəbi ön, yəni mərkəzi hissənin daha aydın və canlı göstərilməsi idi. Əsərdə rənglərin ahəngi və parıltısı dərin emosionallıq və teatrallıq hissi yaradır.

- Bəs kompozisiya haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Bu əsər üç hissəyə bölünür: sol tərəf, mərkəz və sağ tərəf. Sol tərəf qadınlar hissəsidir. Burada qadınlar təsvir edilib. Qadınların təsviri mərhəmət, təmizlik və saflığın göstəricisidir. Onlar borokko dövrünün xüsusiyyətini daşıyan dəbdəbəli geyimlər və saç düzümləri ilə təsvir olunublar. Ən əsas hissə mərkəzi hissədir. Burada Kraliça Tomris və II Kirin kəsilmiş başını gətirib diz çökən əsgər təsvir olunub. Bu, yalnız mərkəzi deyil, həmçinin emosional hissədir. Digər adı ilə buranı kulminasiya mərkəzi olaraq da adlandıra bilərik. Yəni əsər bu hissədə öz həllini tapır. Mərkəzdə Tomris ağ və qızılı tonlarla bəzədilmiş geyimdə təsvir edilib. Onun qarşısında isə qanla dolu qab, II Kirin kəsilmiş başı və başı gətirən əsgər təsvir olunub. İşıq-kölgə oyunu burada daha aydın şəkildə görünür. Bu mərkəzi hissə həm sağ, həm də sol hissədən daha aydın və parlaq halda təsvir edilib. Digər hissə isə əsgərlərin, döyüşçülərin və şahidlərin təsvir olunduğu sağ tərəfdir. Bu tərəfdə çox saylı müxtəlif obrazlar və it təsvir edilib. “İt” ümumi olaraq sadiqlik rəmzidir. Məhz bu tabloda itin təsvir olunmasının səbəbi, sağ tərəfdəki obrazların Kraliça Tomrisə sadiq olmasını göstərir. Həmçinin bu simvolun digər mənası isə Tomrisin oğluna sadiq qalıb II Kirdən intiqamını almasıdır. Sağ tərəfdəki obrazların içərisində bir obraz xüsusilə diqqət çəkir. O, diz çökmüş əsgərin arxa hissəsində dayanan kök kişidir. Bu kişi obrazı türk ənənələrinə uyğun formada təsvir edilib. Əsasən də baş və üst geyimi tam olaraq türk üslubunda göstərilib. Rubens bu obrazı yaratmaqla Tomrisin bir türk əsilli qadın olduğunu göstərməyə çalışıb. Dramatizm, təmtaraq, hərərət və emosional güc açıq-aydın şəkildə görünür. Paltarların teksturası, ipək və qızıl sapların işıq altında parlaması Rubensin fırçasının ustalığından xəbər verir.

- Tablo hazırda harada saxlanılır?

- Bu əsər Fransanın Renn şəhərindəki İncəsənət Muzeyində qorunur.

- “Tomris Kirin başını qəbul edir” əsərinin rəssamın digər işləri ilə hansı ortaq və fərqli xüsusiyyətləri var?

- Rubensin əsəri bəzi xüsusiyyətlərinə görə digər işləri ilə bənzərlik təşkil edir. Borokko dövrü rəssamı olduğuna görə dinamika, hərəkət, təmtəraqlılıq, emosional güc, işıq-kölgə oyunu, rənglərin harmoniyası baxımından oxşarlıqdan söhbət gedir. Digər bir sıra əsərlərində də insan bədənləri plastik və detallı, obrazlar daim hərəkətdə təsvir edilib. Fiqurların olduqca real və axıcı olması da Rubens yaradıcılığına xasdır. Bu əsəri digərlərindən fərqləndirən əsas cəhət isə onun mövzusudur. Rubens yaradıcılığı boyunca əsasən dini və mifologi obrazlara və süjetlərə müraciət edirdi. Lakin bu əsərində tamamilə real və həyatdan götürülmüş sujeti canlandırıb.

- Sizcə, bu rəsm bizə nə deyir?

- Qadın bəşəriyyətin ən incə varlığıdır. Lakin nə qədər incə varlıq olsa da, bir o qədər güclü və cəsarətlidir. Buna səbəb isə qadınların daim müşahidəçi olmasıdır. Əksərən qadınlar edilən yaxşılığa çox gözəl qarşılığın verirlər. Amma kim incitsə, bunun qisasını da almağı bacarırlar. Rubens də burada qadının daima qisasını ala biləcək gücə malik olduğunu vurğulayır.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet 2025.- 29 oktyabr (№ 197).- S.14.