Sizə yaşayıb-yaratmaq yaraşır...

Əməkdar jurnalist, yazıçı-publisist Fazil Güneyin 80 yaşına

Ulduz QASIM

Yazıçı-publisist, Moskva

Onunla qəribə bir dialoqla başladı danışığımız:

- Çox kədərli olur gözləriniz...

- Nə bilim...

- Məncə, bu, qəribliyin insana bağışladığı hisslərdir...

- Haqlısınız, ağsaqqal.

- ...

Susdu bir anlığa. Mənə elə gəldi ki, bu sözləri deyəndə Fazil müəllimin gözləri yaşardı. Bəlkə də sevindi ki, onu görmürəm. Elə mən də sevindim ki, mənim göz yaşlarımı o görmədi.

Sonra dedi:

- Ancaq çox güclü qadınsınız. Bu ürəklə qəribçiliyə dözə bilirsiniz.

- ...

Dillənə bilmədim, düşündüklərimi, içimdən keçən, ürəyimdə daşa dönən qürbəti ona anlatmadım. Sadəcə özüm-özümlə danışdım: "Bilirəm, nədir qürbət, Fazil müəllim! Doğma insanlara sarılmaq, onların qoxusunu almaq istəyəndə, amma onları yanında tapmayanda başlayır qürbət. Küçələrdə yeriyəndə gülləri-çiçəkləri torpağının güllərinə, çiçəklərinə bənzətməkdir qəribçilik. Durub güllərin gül camalına həsrətlə tamaşa etməkdir, onda doğmalıq axtarmaqdır. Bəzən yad musiqiləri eşidəndə qulağına "muğam" səsi gəlməkdir. Evləri, ağacları özününkünə bənzətməkdir qürbətçilik...

Bəzən ən bahalı ətirlərin qoxusunu içinə çəkəndə qəfildən Vətəninin yovşan iyisini duymaqdır. Reyhanını, yarpızını xatırlamaqdır. Yovşanı, kəklikotunu evinin ən görkəmli yerində, vazada yerləşdirməkdir. Hərdən onlara baxanda, qoxulayanda sinəndə duyduğun ağrıdır qürbətçilik...

Gecələr üzü Vətənə yatmaqdır. Elini-obanı, doğmalarını yuxuda görmək üçün Yaradana yalvarmaqdır qərib olmaq...

Qəribçilik ürəyini Vətəndə qoyub getməkdir, Fazil müəllim..."

Amma bilirdim, Fazil Güney də bir zamanlar bu hissləri yaşayıb. O qəribə insanın həyat yoluna nəzər salanda, yad ölkələrdə olanda yazdıqlarından duydum onun keçirdiyi hissləri. Özümə bir yaxınlıq, doğmalıq tapdım, hiss etdim. Onun yazdığı "Kərkükdə bir oğlan vardı" yazısını oxuyanda ağladım. Bir igidin, bir türkmən oğlunun qəhrəmanlığı, doğmalığı bir zamanlar onu necə ağlatmışdısa, mən də elə ağladım... Elə gözəl bəhs etmişdi hekayəni, sandım ki, onunla mən də o qəhrəmanı görmüşəm, onunla tanış olmuşam, danışmışam... Onu mən də özümə doğma insan sanmışam. Onun, o igid təyyarəçinin ölümü, ədalətsizcəsinə həlak olması Fazil müəllim qədər mənim qəlbimi də incitmişdi, yaralamışdı...

Bilirsiniz, bir insanı tanımaq üçün əsirlər, illər gərək deyil. Qalaq-qalaq kitablarını, dəvə yükü əsərlərini oxumaq lazım deyil. Nədənsə, mən adamı ilk baxışdan tanıyıram. Bir söhbətlə, bir danışıqla necə adam olduğunu az-çox bilirəm. Bir əsərini oxuyanda yazarın, elm adamının necə fikir sahibi aydın olur.

Fazil Güneylə bir torpağın adamıyıq. O da elmə, ədəbiyyata, mədəniyyətimizə neçə-neçə görkəmli şəxsiyyətlər bəxş edən Cəbrayılda dünyaya göz açıb. 1945-ci ildə gözəl avqust günlərində. Ziyalı ailəsində doğulub.

1963-1968-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki BDU) Şərqşunaslıq fakültəsinin "Ərəb dili tərcüməçiləri" bölməsində oxuyub, bir dərs ilini Əlcazair Universitetində təcrübə keçib.

Təhsilini bitirdikdən sonra Suriyada, İraqda, Liviyada hərbi və mülki tərcüməçi olub. O illərin xatirələrini, gördüklərini də unutmayıb. Bütün ürək sözlərini hekayələrinə, yazdığı kitablara töküb. İlk hekayələr kitabı 1965-1967-ci illərdə işıq üzü görüb. O qədər aydın, gözəl dili var ki...

Fəlsəfə doktoru, ölkəmizdə ilk ingiliscə qəzet olan "Azernews" qəzetinin təsisçisi və baş redaktoru Fazil Güneyin "Suriya qadın yazıçılarının əsərlərində qadın emansipasiyası" elmi monoqrafiyası diqqətimi çox cəlb elədi. Fazil müəllim elmi məqalələri, yazıları üçün heç zaman asan və çox müraciət olunmuş mövzuları seçmir. Məncə, bu, yazıçı barəsində, elm adamı haqqında çox söz deyir. Nədənsə, onun bütün yaradıcılığı, elmi əsərləri mənə yaxın gəldi. Elmi əsərlərində, adi xatirələrində şərq ailəmindən nə qədər maraqlı faktları, tarixi hadisələri öyrənmək olur.

Söhbət zamanı o bir sual verdim:

- Nədən o Kərkükdən olan Məhəmmədəlinin ölümünü eşidəndə ağladınız? Hələ elə yazmısınız ki, o xatirələriniz məni də ağlatdı.

- Onda bir doğmalıq vardı. Danışıqlarından əsl türklük, əsl müsəlmanlıq gördüm. Onunla bütün bunlar barəsində çox söhbət etmişdik. Türkmənlərə göstərilən ögeylik, əziyyətlər onu çox incidirdi. Məhəmmədəliylə danışandan sonra çox fikirləşdim bu barədə. Şərq ölkələrini gəzdikcə, şahid olduqlarım bunun doğru olduğunu sübut edirdi. Çox igid oğlandır. Bilirsiniz, bir gündə Bakıya gəlib-qayıtmışdı. Azərbaycanı görmək üçün, onun insanlarındakı doğmalığı duymaq üçün. O istiliyi almaq üçün. Ürəyi böyük insandır o kərküklü oğlan. Onu bütün türk ölkələri maraqlandırırdı. Mənə elə suallar verirdi ki, Azərbaycan, Türkiyə barəsində. Necə qeyrətli bir oğuldur...

Bizim ortaq dərdimiz olan Qarabağ hadisələrindən də xeyli danışdıq. Hamının içindəki yara eynidir. Neçələriylə söhbətlərim əsnasında bunun şahidi olmuşam. Fazil Güney də içindəkiləri anlatdı: "Qarabağ hadisələri çətin unudular. Torpaq elə şirindir, elə əvəzedilməzdir ki, onun yoxluğu, onun tapdanması içimizdə açdığı yaralar sağalmaz. Xarabaya qalan yurd yerlərimiz bizə göz dağıdır. Dünyaya gəldiyimiz, böyüdüyümüz, valideynlərimizlə, doğmalarımızla yaşadığımız evlərimizi tapmayanda insanın içi qan ağlayar. Bunları bizlər yaşadıq..."

Fazil müəllim ürək ağrısı ilə, göz yaşlarıyla yazdığı, gözəl Qarabağımızın igid oğlu Ramil Səfərovun da yer aldığı üçcildli "Qara qan" romanı dediklərinin sübutudur. Tam 27 ilə yazılan bu böyük əsərdə Qarabağ hadisələri sonuna qədər, yüksək səviyyədə öz əksini tapıb.

Bilirəm, Fazil müəllim, bilirəm, necə ağırdır o dəhşətləri kağıza tökmək, o hadisələri təkrar-təkrar yaşamaq. Əsgərlərimiz, igidlərimiz, qazilərimiz bir dəfə yaşayıb, bir dəfə keçiblər o odun-alovun içindən. Şəhidlərimiz bir dəfə şəhid olublar. Ancaq yazıçılar, Vətən sevdalıları, yüzlərcə dəfə keçirlər o oddan-alovdan. Yüzlərcə dəfə şəhid olurlar. Yaralılara həkimlər, təbiblər kömək edirlər, yaralarını sarıyırlar. Amma bizim yaralarımızı sarıyan olmur, məlhəmi tapılmır. Yaşamışam bu hissləri. Özünüzü nə qədər tutmağa çalışsanız da, yaşaran gözlərinizi görürəm uzaqdan...

Bilirəm, ata ocağınızı yerində tapmayanda nələrlər yaşamısınız. Nələr gəlib keçib ürəyinizdən. Sizin də ömrünüz dayanıb bu neçə ildə. Siz də sadəcə nəfəs almısınız. Bütün Qarabağ əhli kimi bugünkü günü gözləmisiniz. Neyləmək olar, sən demə, talemizə yazılıb bütün baş verənlər.

Son zamanlar heç kimi vaxtında təbrik edə bilmirəm. Niyəsini də bilmirəm...

Bu yaxınlarda 80 yaşınız tamam olub. Hələ indi başlayır biz qarabağlılar üçün yaşamaq, o torpaqlarda ömür sürmək, otuz ilimizin əvəzini çıxmaq. İnanıram, siz də belə düşünürsünüz. Siz də orada doyunca nəfəs almaq, yaşamaq ümidindəsiniz...

Yüzlərlə publisistik yazılar, feleytonlar, pamflet, hekayələr və elmi məqalələr müəllifi, İƏT Üzv Dövlətləri Jurnalistləri Assosiasiyası İB-nin sədrinə yaşamaq, yaratmaq, bizləri sevindirmək yaraşır...

Moskva

525-ci qəzet 2025.- 30 oktyabr (№198).- S.12.