Stalindən Qorbaçova kimi...

KİMİNDƏ RƏĞBƏT, KİMİNDƏ HEYRƏT, KİMİNDƏ HƏSƏD, ANCAQ HAMIDA HÖRMƏT DOĞURAN FENOMEN - MİRZƏ İBRAHİMOV

Misir MƏRDANOV

AMEA Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun direktoru, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor

(Əvvəli ötən saylarımızda)

"Allah kimisə cəzalandırmaq istəyəndə..."

Elə bu zəngin həyat təcrübəsinin, dəfələrlə ölümlə üz-üzə qalmasının, Stalindən Mircəfər Bağırova, Xruşşovdan Qorbaçova kimi onlarla diktatorun qarşısında sınmadığına, daha da bərkidiyinə görə həyatının bütün mərhələlərində, Nikosiya hadisəsi kimi olaylardan tutmuş gördüyü digər irili-xırdalı imtahanların hamısından üzüağ çıxa bilib. Deyirlər ki, bəzən çıxışları zamanı düşmənləri, bədxahları onu kürsüdən aşağı düşürmək üçün çəpik çalıblar, ona söz atıblar, ancaq Mirzə İbrahimov heç vaxt təmkinini pozmayıb, yolundan dönməyib, balansını itirməyib, sakitcə, heç nə olmayıbmış kimi sözünə davam edib...

Yeri gəlmişkən qeyd edirəm ki, elə bu qətiyyət, təmkin, dərin məntiq özünü 1989-cu ilin may-iyun aylarında Moskvada keçirilən SSRİ Xalq deputatlarının Birinci Qurultayında çıxışı zamanı da göstərmişdir. Qorbaçovun məkrli siyasəti ilə qızışdırılan və ilk addımları atılan Qarabağ münaqişəsinin müzakirəsi keçirilərkən əvvəlcədən öyrədilən erməni deputatlarının həyasız və hücum üslubunda olan çıxışlarından sonra Mirzə İbrahimov söz istəyir. Qorbaçovun sədrlik etdiyi həmin qurultayda xalqımızın ünvanına səslənən hədyanlardan, böhtanlardan sonra emosiyaları idarə edərək çıxış etmək sadə məsələ deyildi. Elə sədr də Mirzə İbrahimova söz verərkən düşünürdü ki, bu yaşlı ədəbiyyat adamı hisslərini gizlədə bilməyəcək və verdiyi cavabla vəziyyəti bir qədər də gərginləşdirəcək. Lakin dünyagörmüş müdrik Mirzə İbrahimov təmkinini pozmadan danışır: "Təəssüf ki, aramızda lazımsız sözləri danışan və yazan insanlar var. Bu hərəkətləri ilə onlar millətçilik hisslərini qızışdırır, bizdə deyildiyi kimi, ürək bulandırırlar. Hesab edirəm ki, belə hərəkətlərə yol verilməməlidir. Baxın, mənim köhnə dostum Vardges (Yazıçı Vardges Petrosyanı nəzərdə tutur - M.M.) burada danışdı, indi gedib sakitcə orada oturur. Mən onu həmişə dostum hesab etmişəm, tez-tez görüşürdük, öpüşürdük. Məni hər görəndə xalqım haqqında da, özüm haqqında da xoş sözlər deyən həmin dost bu gün burada həqiqətdən çox uzaq fikirlər söylədi. Mən əminəm ki, onunla təklikdə görüşsək, o bu sözləri kiminsə sifarişi ilə söylədiyini etiraf edəcək və məni qucaqlayıb öpəcək...

Qədim yunanlar haqlı olaraq deyirdilər ki, Allah kimisə cəzalandırmaq istəyəndə ilk növbədə onun ağlını alır. Ağıllarını itirmiş insanlar və xalqlar heç düşmənin də xəyalına gəlməyən cəzalara mübtəla olurlar. Gəlin müdrik insanların nəsihətlərini dinləyək və dostluğumuzu davam etdirək. Atdığınız addımlar sizi uçuruma aparır".

Burada həm siyasi uzaqgörənlik, ermənilərin həmin qurultaydan sonra üzləşdiyi, bu günə qədər qurtula bilmədiyi, bizi də sürükləyib saldığı bəlalar, məhrumiyyətlər, müharibələr, insan itkiləri, dağılan şəhərlər, kəndlər, yurd-yuvasından didərgin düşənlər var, həm də müdrik bir ağsaqqalın bu problemlərdən qurtulmaq yolunu göstərən təmkinli sözləri. Yazıçı Nahid Hacızadə Mirzə İbrahimovun həmin qurultaydakı çıxışını xatırlayaraq qeyd edir ki, "qocaman yazıçı bu çıxışı ilə özünün də, sözünün də qüdrətini bir daha göstərdi və xalqımızın gözündə bir boy da ucaldı".

1980-ci ildə Mirzə İbrahimov müəyyən səbəblərlə bağlı Asiya və Afrika ölkələri ilə Sovet Həmrəylik Komitəsinin sədri vəzifəsindən azad edildi. Qaynar həyata, müntəzəm səfərlərə, gurultulu iclaslara, təntənəli qəbullara öyrəşən böyük yazıçı birdən-birə Moskvadan gəlib bağında sakit həyat yaşamağa başladı. Belə məsələlərdə çox diqqətli olan və ona böyük ehtiram bəsləyən Ulu öndər Azad Şərifi çağırtdırıb onun bağına göndərir. Azad Şərif yazır: "Mənə çox yumşaq, nəzakətli formada Mirzə İbrahimovun istənilən ideyalarının, həmçinin yaradıcılıqla bağlı olan arzularının həyata keçiriləcəyinə təminat verməklə, onu istənilən hansısa bir işə keçməyə inandırmaq, razı salmaq həvalə olunmuşdu... Mirzə müəllim və onun həyat yoldaşı Sara xanım məni həmişə olduğu kimi çox mehribanlıqla qarşıladılar. Ehtiyatla ona tapşırığın məzmununu dedim.

Sonra dəftərçəmi çıxarıb qeydlər etmək üçün stolun üstünə qoydum. Mirzə müəllim də öz növbəsində "Azad, narahat olma, mən əvvəlcədən hər şeyi yazmışam", deyərək balaca bir siyahını mənə tərəf uzatdı. Siyahıda Elmlər Akademiyasının Ədəbiyyat İnstitutunda Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsinin yaradılması, əsərlərinin yeddi cilddə külliyyat şəklində dərc edilməsi və imkan daxilində ona öz hesabına minik avtomobili verilməsi kimi xahişlər yer almışdı. Mirzə İbrahimovun bütün istəkləri təbii ki, çox operativ sürətdə yerinə yetirildi.

Bir müddət sonra Heydər Əliyevin başçılığı ilə nümayəndə heyətinin Rumıniyaya səfəri gözlənilirdi. Həmin ərəfədə Heydər Əliyev məni yanına çağıraraq "Mirzə İbrahimovun işləri necə gedir, onun bütün arzuları yerinə yetirilibmi?", - deyə məndən soruşdu. Mən hər şeyin qaydasında olduğunu bildirdikdən sonra Heydər Əliyev "Necə fikirləşirsən, o, bizimlə birgə səfərə çıxar, yoxsa hələ də bizdən incikdir?", - deyə mənə növbəti sualını verdi: "Sənin münasibətlərin yaxşıdır, evlərinə gedib onunla bir söhbət et. Əgər sağlamdırsa və bizimlə getməyə hazırdırsa, telefonla məni onunla calaşdır. Özü də bildiyimə görə, onun kitabları da rumın dilinə tərcümə edilib". Mən də Heydər Əliyevin tapşırdığı kimi onlara zəng etdim. Məni çox yaxşı qarşıladılar. "Mirzə müəllim, deyəsən, çoxdandır xarici səfərlərə getmirsiniz", deyə ondan soruşdum. O da gülərək "Göndərmirlər, onun üçün də getmirəm" cavabını verdi.

- Bir təklif var. Heydər Əliyev Rumıniyaya səfərə hazırlaşır, sizi də nümayəndə heyətinin tərkibində görmək istəyir. Mirzə müəllim məmnuniyyətlə Heydər Əliyevlə birgə səfərə çıxacağını bildirdi. Mən dərhal onu telefonla Heydər Əliyevlə calaşdırdım və onlar hər şeyi birgə müzakirə etdilər".

1993-cü ilin dekabrında dünyasını dəyişərkən Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə təntənəli dəfn mərasimi təşkil edilmiş, Ulu öndər özü də həmin tədbirdə iştirak etmiş və cənazənin Birinci Fəxri xiyabanda torpağa tapşırılması ilə bağlı şəxsən göstəriş vermişdir. Ulu öndər 2001-ci ildə onun 90 illik yubileyinin dövlət səviyyəsində qeyd edilməsi ilə bağlı Sərəncam imzalamış, Elmlər Akademiyasına və müvafiq nazirliklərə bu barədə tapşırıq vermişdi.

Böyük yazıçının qızı Sevda xanım müsahibələrində yazırdı: "Ulu öndər Heydər Əliyev həmişə Mirzə İbrahimova diqqət və qayğı ilə yanaşıb. Qara caynaqlardan çox vaxt onu məhz Heydər Əliyev xilas edib. Təsəvvür edin, millətçi damğası vurulan bir şəxsə sonra məhz Heydər Əliyev tərəfindən Asiya və Afrika ölkələri ilə Sovet Həmrəylik Komitəsinin sədri kimi mühüm vəzifə etibar olundu. Atam Azərbaycanda cəmi iki nəfərin aldığı Beynəlxalq Nehru mükafatına layiq görüldü. Sanki Heydər Əliyev Mirzə İbrahimova olan təzyiqlərin, zərbələrin acığını çıxmaq üçün 1981-ci ildə onun Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adını almasına nail oldu... Ulu öndər ikinci dəfə hakimiyyətə gəldikdən sonra atamı tapdı, onu yaxşı tanıyırdı, bilirdi ki, necə insandır. Yenidən ona vəzifə verdi. Mən bir övlad kimi qürur hissi keçirirəm ki, atamın ssenarisi əsasında çəkilmiş "Böyük dayaq" filmi Heydər Əliyevin ən çox sevdiyi filmlərdən olub. İndi Ulu öndərin anım günündə həmin filmi bizim televiziyalarda mütləq göstərirlər".

Yeri gəlmişkən qeyd etmək istəyirəm ki, 2011-ci il iyulun 19-da Prezident İlham Əliyev Mirzə İbrahimovun 100 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında Sərəncam imzalamış, bununla bağlı Təhsil Nazirliyinə də müvafiq tapşırıq vermişdi. Həmin sərəncamdan irəli gələn vəzifələr çərçivəsində yubileylə əlaqədar müxtəlif tədbirlər təşkil edilmişdi, o cümlədən orta məktəb şagirdləri arasında yazıçının əsərləri əsasında inşa və esse müsabiqələri keçirilmişdi. Yekun iclas və qaliblərin mükafatlandırılması mərasimi nazirliyin dəyirmi zalında təşkil edilmişdi. Mən iclası açıq elan edərkən adətim üzrə zala göz gəzdirirdim, birdən gördüm ki, ədəbiyyatımızın görkəmli simasının qızı, Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti, professor, bəstəkar Sevda İbrahimova sakitcə gəlib arxada, qonaqların arasında əyləşib. Onu görən kimi sözümü yarımçıq saxladım və Sevda xanıma müraciət etdim:

- Ay Sevda xanım, Siz bu gün əsas və ən əziz qonaqsınız, niyə gedib arxada əyləşmisiniz? Xahiş edirəm, gəlin Rəyasət Heyətinə.

Sevda xanım etiraz etmək istədi:

- Misir müəllim, təşəkkür edirəm, icazə verin burada əyləşim, mən tək deyiləm, gəlinimiz və bacım da buradadırlar, atam heç vaxt gəlinini qızlarından ayırmamışdır. İndi biz üç nəfər ora yerləşmərik.

Mən razılaşmadım, hər üçünü dəvət edib yanımda əyləşdirdim və iclasımız davam etdi...

O, vətənini övladları qədər, övladlarını vətəni qədər sevirdi

Övladlarından söz düşmüşkən hörmətli oxuculara bu unikal insanın ailə dəyərlərinə verdiyi yüksək qiymət barədə də bir qədər məlumat vermək istəyirəm. Zənnimcə, yazılacaq fikirlər onun bütöv şəxsiyyət olduğuna daha bir çalar əlavə edə bilər. Haqqında danışdığım qızı Sevda xanım xatirələrində yazır: "Yadımdadır ki, Mircəfər Bağırov atamı iclasa çağıranda anam bütün gecəni yatmazdı. Atam bizi öpüb gedərdi. Anam yatmayıb onu səhərə qədər gözləyərdi. Biz balaca idik, nələr baş verdiyini anlamırdıq. Ancaq atamın mehribanlığı, bizə sevgisi, anama olan dərin məhəbbəti, anamın ona hörməti bu günə kimi yadımdadır".

Onun ailə qurması fərqli bir tarixə malikdir. Azərbaycanın məşhur incəsənət xadimlərindən olan tarzən Qurban Pirimovun qızı Sara xanımı ilk dəfə görəndən ona vurulur və ömrünün sonunadək bu məhəbbətə sadiq qalır. Ancaq onlar ilk dəfə görüşəndə 1937-ci ilin əvvəllərində Leninqradda (indiki Sankt-Peterburq) aspiranturanı bitirib Bakıya qayıdan Mirzə İbrahimovu heç kəs tanımırdı, Sara xanım isə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının fortepiano şöbəsini bitirmiş ilk azərbaycanlı qadın, digər tərəfdən görkəmli sənətkarın qızı idi. Opera və Balet teatrına direktor təyin ediləndən sonra ilk dəfə musiqiçi qızlar arasında gördüyü, ağır təbiətli, heç kəsi yaxın buraxmayan Sara xanımın daxili və zahiri gözəlliyinin vəhdəti Mirzəni məftun etmişdi. Ancaq ilk günlərdə çəlimsiz, bəstəboylu bu oğlan heç nə ilə Sara xanımı cəlb etmirdi. Qısa müddət ərzində bir-birinin ardınca qazandığı uğurlar, Üzeyir Hacıbəyli, Səməd Vurğun, Abdulla Şaiq, Rəsul Rza, Sabit Rəhman, Nigar Rəfibəyli kimi şəxsiyyətlərlə yaxın münasibəti Sarada tədricən Mirzəyə qarşı rəğbət oyatmağa başladı. Sonralar isə dostları bu məsələdə yaxından kömək edirlər. Uzun müddət razılıq verməyən Sara xanım valideynləri ilə Kislovodskidə dincələrkən Səməd Vurğunla rastlaşırlar. Qurban Pirimovla görüşəndən sonra şair ərklə qıza müraciət edir: "Bəsdir də, ay Sara bacı, yazıçını bu qədər incitmə. Mirzə çox dəyərli insandır". Sonra atasına Mirzə haqqında məlumat verir, onun bu yaxınlarda Xalq Komissarları Soveti yanında İncəsənət İşləri İdarəsinin rəisi (təxminən indiki mədəniyyət naziri) vəzifəsinə təyin edildiyini, Moskvadakı Azərbaycan dekadasının təşkilinin ona həvalə edildiyini, digər məziyyətlərini sadalayır və bir növ elçiliyini edir.

Bakıya qayıtdıqdan sonra digər şair və yazıçılarla Qurban Pirimovun evinə rəsmi elçiliyə gedirlər və Nigar Rəfibəyli nişan üzüyünü Saranın barmağına taxır. 1938-ci ilin sonlarında toyları olur və gənc ailə həmin il Mirzə İbrahimova Xaqani küçəsi 19 ünvanında verilən üç otaqlı evə köçür. Yeri gəlmişkən qeyd etmək istəyirəm ki, Mirəsədulla Mirqasımov, Məmməd Səid Ordubadi, Süleyman Rüstəm, Bülbül, Həqiqət Rzayeva, Niyazi, Müslüm Maqomayev, Ağasadıq Gəraybəyli və digər bir çox tanınmış şəxslərlə eyni binada Mirzə İbrahimov uzun müddət yaşamış, sonra indiki "Bakı" univermağı yerləşən binada üç otaqlı yeni mənzil almış və Sara xanımla oraya köçmüşdür. Həyat yoldaşı vəfat etdikdən sonra isə həmin mənzili Yazıçılar İttifaqına təhvil vermiş, əvvəlki mənzilə, övladlarının yanına qayıtmışdır. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədr müavini Çingiz Abdullayev yazır ki, "Belə xahiş bizim birliyin tarixində ilk və yeganə hadisədir. Mirzə İbrahimov həyat yoldaşı vəfat etdikdən sonra müraciət etdi ki, xahiş edirəm, mənim üç otaqlı mənzilimi təhvil alıb ehtiyacı olanlara verin, təkbaşına mənim üçün ora çoxdur, mən övladlarımın yanına qayıdıb orada yaşayacağam. Başqaları kimi həmin mənzili sata bilərdi, kiməsə bağışlaya bilərdi, o, bununla böyük şəxsiyyət olduğunu bir daha sübut etdi". Mirzə İbrahimov həm də çox təvazökar, abırlı bir şəxsiyyət olmuşdur. Çoxları danışır ki, hətta ən yüksək vəzifələrdə olanda belə maşına minməz, küçədə piyada gəzər, insanlarla ünsiyyətə girər, həyatı olduğu kimi görməyə çalışardı. Yəqin elə bu sadəliyindən irəli gəlir ki, 1991-ci ildə dövlət səviyyəsində 80 illik yubileyinin keçirilməsi müzakirə ediləndə, ölkədəki mürəkkəb siyasi vəziyyəti nəzərə alaraq qətiyyətlə imtina edir. Halbuki bu onun həyatında özünün iştirakı ilə keçirilən sonuncu yubiley tədbiri ola bilərdi, bu tədbirə isə onun mənəvi haqqı çatırdı.

Mirzə İbrahimovun bu izdivacdan Sevda, Aydın və Solmaz adlı üç övladı dünyaya gəlib. Aydın filoloq, Sevda bəstəkar, Solmaz isə jurnalist olub. Bu ailənin çox maraqlı taleyi, hadisələrlə zəngin ömür yolu olub. Zənnimcə, ən maraqlı olay Mirzə İbrahimovla Sara Pirimovanın bütün həyatları boyu davam edən qarşılıqlı məhəbbəti, hörməti və anlaşıqlı münasibəti olub. Ədəbiyyatşünas Nazim Rizvan yazır: "Sara xanım böyük adamın qızı, böyük adamın həyat yoldaşı idi. Bununla belə, evinə gedəndə həmişə adamın qarşısına mətbəxdən önlüklə çıxardı, sevimli ərinə və əziz övladlarına özü xörək bişirir, özü qulluq edir, evində qulluqçu saxlamırdı. Mirzə müəllim kimi Azərbaycanın ən yüksək vəzifələrində çalışan bir kişinin qadınının sadəliyi onun kübarlığına xələl gətirmir, əksinə, anadangəlmə vüqarı, əzəməti ilə birləşərək xanım-xatınlığını daha aydın büruzə verirdi".

Bu ailənin möhkəmliyinə, müqəddəsliyinə dəlalət edən daha bir mənbə var - bu mənbəyin adı Mirzə İbrahimovun əsərləri arasında xüsusi yer tutan "Sevgi məktubları" kitabıdır. Bu kitabda böyük yazıçının həyat yoldaşı Sara xanıma ünvanlandığı 100-ə yaxın məktub yer alır. Birinci məktub 1938-ci il iyunun 19-da, sonuncusu isə 1964-cü il aprelin 17-də qələmə alınmışdır. 26 il ərzində yazdığı məktublardan bəzi hissələri bu məqaləyə daxil edərək gənclərimizə etibar, sədaqət, təmiz məhəbbət, təmənnasız münasibətlərlə bağlı müəyyən mesaj vermək istəyirəm. Çox arzulayıram ki, siyasi hadisələrlə zəngin olaraq şəxsi həyata aman verməyən o çətin, ağır illərdə babalarımızın müqəddəs varlıq hesab etdiyi qadına münasibəti gənclərimiz Mirzə İbrahimovdan öyrənsinlər:

"Siz platformada görünməz olduqda məni qəribə bir yalnızlıq hissi və hüzn bürüdü. Hərgah vəzifə qarşısındakı borc olmasaydı, tozlu vaqondan yerə atılaraq səninlə birlikdə sakit evimizə qayıdardım.

Uzun müddət pəncərə qarşısında duraraq uzaqlarda qırpınan lampalara baxıb, xəyala dalmışam.

Bir daha bu şeylər üzərinə qayıtmayacağam. Qoy mənim ləkələrim, mənim vicdanımı ağrıtsın, hərgah səni xoşbəxt edə bilməsəm, bu əzabları daha yüngül keçirərəm..."

"Dünən gecəni çox narahat yatmışam. Hər saatda neçə dəfə ayılaraq "bura haradır?" deyə konduktorun üstə qaçmışam. Səhər Tovuza çatan kimi Rəsula rast gəldim. Mehmanxanaya getdik. İkimiz çox da ləyaqətli olmayan bir kiçik otaqdayıq. Səhəri bu məktubla başladım. Lakin raykomdan gəldilər ki, "kolxozlara gedək", ona görə məktub yarımçıq qaldı. Şamlıq deyilən dağ rayonu kolxozlarına getdik. Nə qədər gözəl, nə qədər səfalı yerlərdir. Saat 12-də çıxan, saat 8-də evə qayıtdıq. Raykomda məktəblilər mənimlə görüşmək üçün güllər, çiçəklərlə gəlmişdilər. Bütün bunlar insanı o qədər həyəcana salır ki...

Elə raykomdan da sənə teleqram yazdım. Neçə dəfə telefonla danışmağa cəhd etdimsə, bir şey çıxmadı. Hərgah hər gün sənə zəng edə bilməsəm, məni məhzur tut.

Bugünkü təəssüratım olduqca maraqlı və zəngindir. Təbiətin gözəllikləri və buradakı adamların saf səmimiyyəti məni heyran etmişdir.

Məktub çox uzandı, Saracan. Onsuz da hisslərim yazmaqla bitməyəcəkdir!..

...Rəsul sənə salam göndərir. Məndən anana, Əsgərə və evdəkilərin hamısına salam de. Öpürəm səni, Saracan.

Sənin Mirzən"

"Əziz Sara!

Dünən sənin məktubunu aldım. Dünən axşam sessiya üçün filarmoniyada konsert təşkil etmişdik. Əsgərlə Cəmşid və mən getmişdik. Sonradan yoldaş Bağırov gəldi və mən onlardan ayrılmalı oldum. Yoldaş Bağırov mənə "tez ol, müalicəyə çıx get" dedi. Beləliklə, yaxın günlərdə gələcəyəm.

Bu günlər Bakı, çox da isti keçməyir. Buna baxmayaraq, indi, əlbəttə, Kislovodski daha yaxşıdır. Saram, mən gələn kimi yazmağa başlayacağam. Səninlə ən gözəl vaxt keçirməyə, əylənməyə və yazmağa vaxt çatar. Hərgah Kislovodskidə başlamasam, sonra çətin olar. Səni o qədər görmək istəyirəm ki, sanki bir ildən çoxdur ayrılmışıq. Tezliklə mən isti qəlbimi Saranın "soyuq" əllərinə verəcəyəm.

Sağ olun. Mamaya, Tamaraya, Adiləyə salam.

Öpürəm, mənim Saram.

Sənin Mirzən".

"Qəlbim, ruhum, gözəl Saram! Bu gün işdən gələrək yatmışdım. Sənin teleqramını gətirdilər. Mənim səhhətimi soruşursan. Qeydimə qalmağın məni çox şad etdi. Lakin yenə də mən özümü söyməyə başladım. Mən kiçik bir başağrısını boylə sənə yazmaqla gör səni nə qədər narahat etmişəm. Görürsən ki, mən nə qədər düşünülməmiş hərəkət edirəm. Teleqram vuracağam və bu məktubu yola salacağam.

...İndi isə gedirəm. Yaxın günlərdə Kislovodskiyə gələcəyəm. Camalın başı sessiyaya qarışıb. Tezliklə həll olunar. Səmədlə bir az dalaşdıq və yenə barışdıq. Axı, o, qeyri-adi və böyük bir talantdır. Hərgah bizdə yaxşı qabiliyyət varsa, o, doğrudan da talantdır. O, təpədən-dırnağa hissdir, duyğudur. Buna görə də həqiqi sənətkardır. Bunun üçün mən onu sevir və üz-üzə gəldikdə hər hanki bir acığı ona bağışlayıram.

Uşaqlara, anaya, Nigara (Nigar Rəfibəyli - red.) salam, Saracan. Səni mənim ehtiramımla öpürəm... Sənin Mirzən".

Qızı Sevda İbrahimova xatirələrində yazır: "Hər insanın ata-anası ona əzizdir. Zaman keçdikcə bunu daha dərindən başa düşürük. Atam həyatın çətin sınaqlarından, əzablı yollarından şərəflə keçmiş, sənət və elm fədaisi kimi xalqına xidmət etmişdir. Ona görə də atamın özünə, öz sənətinə dərin məhəbbəti və tələbkarlığı mənim üçün əvəzsizdir.

Düşünürəm ki, atamın xoşbəxtliklərindən biri də anam kimi gözəl və qayğıkeş bir həyat yoldaşının olmasında idi. Anam Sara xanım gözəl musiqiçi olsa da, ailə qurandan sonra həyatını bizə və atama həsr etdi. Anam olduqca fədakar qadın idi. Atamla anamın münasibəti isə xüsusi qeyd olunmalıdır. Atamla anam mənim üçün ayrılmazdır. Bu iki insan bir-birini tamamlayırdı. Belə ailələr tək-tək olur".

Mirzə İbrahimovun qızı Sevdaya yazdığı məktubdan sətirlər: "Sevda bala! Yazmaq barədə hər gün düşün, hər gün işləməyə çalış, az da olsa, bir saat, iki saat da olsa, işlə, onda əsər yaranır. Mən sənin üçün bunun çətinliyini başa düşürəm, ancaq yazmayanda darıxacağını, ruhən əzginlik hiss edəcəyini də bilirəm. Buna görə də çalış müəyyən saatlarda işlə. Ancaq darıxma, əsər yavaş-yavaş yaranır. Mən romanı düşünəndə, stolun dalında günlər və saatlarla oturub heç bir şey yaza bilməmişəm - yazıb pozmuşam. Demə, elə o əzablı dəqiqələrdə əsər yaranırmış".

Sevda İbrahimova danışırdı ki, atamın dəfn mərasimində bir qadın ağlayaraq rusca dedi ki, "naş papa umer" ("bizim atamız öldü"). Soruşdum ki, siz onu tanıyırsınız? Dedi ki, mən uşaq evində böyümüşəm, 50-ci illərdə o, Ali Sovetin sədri olanda hər ay bizə pul, ərzaq malları göndərərdi. Biz onu "ata" deyə çağırardıq. Doğrudan da atam Ali Sovetdə aldığı maaşı uşaq evinə göndərərmiş, deyərmiş ki, kitabların nəşrindən aldığım qonorar bəsimizdir.

Mən bu məqaləni niyə yazdım?

Bu yazını qələmə aldıqca düşünürəm ki, məndən soruşsalar niyə Mirzə İbrahimov, nə cavab verməliyəm? Riyaziyyatçı deyil, sən də ədəbiyyatşünas deyilsən, qohumluğun, qonşuluğun, dostluğun bir yana, heç müəllimin, elmi rəhbərin də olmayıb, bir yerdə işləməmisiniz, səni ona bağlayan nədir ki, onun haqqında belə geniş bir yazı qələmə alırsan? Bu sualın bir cümləlik cavabı yoxdur! Mirzə İbrahimovudan söz açmaq, onun barəsində yazmaq çox çətindir. Özünün 1979-cu ildə yazdığı "İdrak və nəcabət" məqaləsində söylədiyi fikirlər bir növ mənim dediklərimi təsdiq edir: "Ağır, sal qayaları qaldırmaq çətin olduğu kimi, yorulmaz, arasıkəsilməz əməyi ilə insan fəaliyyətinin bir və ya bir neçə sahəsində dərin iz buraxmış adamlar haqqında danışmaq da çətindir: bilmirsən müxtəlif cəhətli olan və çevrildikcə cürbəcür rənglərə çalan bu böyük əmək fədaisinin hansı keyfiyyətlərindən başlayasan, hansı rənglərə üstünlük verəsən". Həqiqətən belədir, ancaq Mirzə İbrahimov yalnız çoxşaxəli fəaliyyəti ilə tariximizə yazılmayıb, həyatın sərt döngələrindən keçdikcə cilalanaraq almaz kimi ətrafını nurlandırması da onun əsas üstünlüyü deyil. Onun çətin ömür yoluna, enişli-yoxuşlu mərhələlərlə zəngin tərcümeyi-halına, rəngarəng və maraqlı həyatına şərəf və ləyaqət çalarları qatan qətiyyəti, zəhmətsevərliyi, dürüstlüyü, istedadı da sualın tam cavabı deyil. Bütün dahi insanlara xas olan qeyri-adilik, öyrəndikcə daha da dərin olduğunu göstərən cəhətlər də məni onunla bağlı bu qədər ətraflı tədqiqatlar aparmağa, kitablar, məqalələr, arxiv materialları oxumağa, onu görmüş insanları tapıb əlavə məlumatlar almağa sövq edə bilməzdi. Fikrimcə, burada məsələ daha dərindir.

Şübhəsiz ki, xalqımızın XX əsrdə əldə etdiyi ən böyük uğur suverenliyimiz, dövlət müstəqilliyimizdir. Bu möhtəşəm hadisə isə beş nəfərin, yüz nəfərin əməyinin nəticəsi deyildi, obrazlı desək, bilavasitə müstəqillik abidəsinin inşaatçılarının yox, bu abidənin ucalmasını ömrü boyu düşünən, onun yüksəlməsi üçün bütün varlığı ilə çalışan, həmin özülə "gündə bir kərpic" qoyan, həm də bu yolda həyatını qurban verməyə hazır olan ideoloqların arzularının gerçəkləşməsi idi. Bu fədakar ideoloqların siyahısı haradan başlayır, Mirzə Fətəlidənmi, Əli bəy Hüseynzadədənmi, Həsən bəy Zərdabidənmi, bəlkə Mirzə Cəlildən, Sabirdən, Hüseyn Caviddən, Heydər Hüseynovdan, Üzeyir Hacıbəylidən, bəlkə də Xoyskidən, ya Məhəmmədəmindən?! Ancaq bu siyahıda Mirzə İbrahimov da mütləq var! Milli dəyərlər uğrunda çalışan qılınclarının qorxudan qınında paslandığı illərdə o, Azərbaycan dili uğrunda mübarizəyə qalxmışdı. Onun daxilində qarşısıalınmaz bir vulkan kimi püskürən dilə həssaslığı, milli idealların həyata keçirilməsi yolundakı mübarizəsi xalqa, vətənə sevgisindən doğulmuşdu. Bununla bağlı 1943-cü ildən başlayaraq müxtəlif məqalələr yazmış, Azərbaycan Maarif Komissarı (indiki elm və təhsil naziri) işləyərkən bu ideyanı təhsil müəssisələrində həyata keçirməyə çalışmışdır. 50-ci illərdə Azərbaycan Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin sədri vəzifəsində işləyərkən əvvəllər elmi-nəzəri cəhətdən işlədiyi bu ideyanı praktikada həyata keçirmişdi, idarənin bütün yazılarını Azərbaycan dilinə çevirtdirməyə çalışmışdı.

Yuxarıda bu mübarizə yollarının mərhələləri haqqında yazdıqlarıma qayıtmaq istəməyərək yalnız bunu qeyd edirəm ki, Mirzə İbrahimovun Azərbaycan dili uğrunda mücadiləsi xalqın ruhunu yenilədi, dirçəltdi, onu psixoloji cəhətdən yeni mərhələyə hazırladı. Bu ideya müstəqillik uğrunda mübarizəyə təkan verdi, cəmiyyətə elə sirayət etdi ki, sonralar da onu xalqın yaddaşından silmək, təmizləmək mümkün olmadı. Ona görə düşünürəm ki, müstəqilliyimizin əldə edilməsində, dilimizin, milli ruhumuzun qorunub saxlanılmasında Mirzə İbrahimovun əvəzsiz xidmətləri olmuşdur və hər şey öz yerində, öz dəyərində olmaq şərti ilə ona yalnız elə bu xidmətlərinə görə hər cür sevgi halaldır. Xoşbəxt insan olmuşdur ki, ömrü boyu arzuladığı ölkəmizin müstəqilliyini və Azərbaycan dilinin konstitusiyada təsbitini gördü, ancaq təəssüf ki, Müzəffər Ali Baş Komandanın rəhbərliyi altında qəhrəman ordumuz tərəfindən torpaqlarımızın azad olunduğunun, dövlət suverenliyinin bütün ərazilərimizdə bərpa edildiyinin, xalqımızın belə xoşbəxt, firavan, qüdrətli bir respublikada yaşadığının şahidi olmadı. Əminəm ki, onun daim xalqının yanında olan ruhu ölkəmizin beynəlxalq nüfuzunun gündən-günə yüksəlməsindən, regionun ən inkişaf etmiş suveren aktoru olmasından, dünyada nüfuzlu bir dövlətə çevrilməsindən şaddır.

Mən də bu xalqın adi bir nümayəndəsi kimi ölkəmizi bu günlərə gətirib çıxaran insanların arasında parlayan həmin şəxsiyyətin haqqında nə isə yazmağı özümə borc bildim.

525-ci qəzet 2025.- 31 oktyabr (№199).- S.12-13.