"Ümumi dilçilik mühazirələri"nə ön söz

Bu günlərdə "Azərnəşr"də Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi Qismət Cəfərovun universitet tələbələri üçün "Ümumi dilçilik mühazirələri" adlı kitabı nəşr olunub. Vəsait müəllifin apardığı tədqiqatlar və Bakı Dövlət Universitetində oxuduğu mühazirələr əsasında hazırlanıb. Tədris vəsaitində kursun mahiyyəti, dilçiliyin predmeti, tarixi, metodları, eləcə də intralinqvistika, ekstralinqvistika və interdissiplinar dilçilik məsələlərindən bəhs olunur.

Kitaba yazılmış ön sözü təqdim edirik.

Universitetlərin filologiya fakültələrində Ümumi dilçilik fənni onilliliklərdir ki, tədris olunur. Ümumi dilçilik dilin ümumi prinsiplərini, xüsusiyyətlərini və qanunauyğunluqlarını öyrənən bir sahədir. O, konkret dilləri deyil, dilin özünü, onun quruluşunu, funksiyalarını, inkişafını və insan fəaliyyətindəki rolunu araşdırır. Ümumi dilçilik fənni dil haqqında fundamental biliklər əldə etməklə yanaşı, tələbələrin analitik düşünmə, müqayisəli təhlil etmə, elmi tədqiqatlar aparmaq və dil problemlərini həll etmək bacarıqlarını inkişaf etdirməyə yönəldilmişdir.

Qismət Cəfərovun yazdığı bu kitab öz orijinallığı və novatorluğu ilə Azərbaycanda yazılmış əvvəlki Ümumi dilçilik dərslik və dərs vəsaitlərindən köklü şəkildə fərqlənir. "Ümumi dilçilik mühazirələri" kitabı dilin təbiəti, quruluşu, fəaliyyəti və inkişafı ilə bağlı geniş məsələləri əhatə edən fundamental əsərdir. Adı dilçilik sahəsində innovativ tədqiqatlarla layiqincə bağlı olan müəllif oxucuya təkcə mövcud nəzəriyyələrin icmalını deyil, həm də əsas problemlərə orijinal baxışı təqdim edir.

Əsərin şübhəsiz üstünlüklərindən biri onun sistemliliyidir. Kitabın strukturu ən xırda təfərrüatlarına qədər düşünülmüşdür: əsas anlayış və prinsiplərin müəyyənləşdirilməsindən tutmuş konkret dil hadisələrinin təhlilinə qədər. Müəllif ardıcıl olaraq mürəkkəb mövzuları açır, lazımsız terminoloji yüklənmədən qaçır və aydın və dəqiq təhlillər təklif edir. Dilçiliyin inkişafının tarixi kontekstinə xüsusi diqqət yetirilir ki, bu da oxucuya müxtəlif elmi məktəblərin və cərəyanların töhfəsini qiymətləndirməyə imkan verir.

"Ümumi dilçilik" kitabı nəinki əsas anlayışları təqdim edir, həm də gələcək tədqiqatlara təkan verir. Müəllif oxucu qarşısında yeni suallar qoyur, mövcud nəzəriyyələr haqqında tənqidi düşünməyə təşviq edir və öz fərziyyələrini təklif edir. Bu, kitabı təkcə tələbələr və yeni başlayan dilçilər üçün deyil, həm də üfüqlərini genişləndirmək və tanış problemlərə yeni baxış nöqtələri tapmaq istəyən təcrübəli tədqiqatçılar üçün faydalı edir.

Akademik xarakterinə baxmayaraq, kitab canlı və cəlbedici bir dildə yazılmışdır. Müəllif elmi ciddiliyi təqdimatın əlçatanlığı ilə məharətlə birləşdirir ki, bu da onu dil və təfəkkür məsələləri ilə maraqlanan geniş oxucu kütləsi üçün maraqlı edir. Yekun olaraq demək olar ki, Qismət Cəfərovun tərtib etdiyi Ümumi dilçilik mühazirələri kitabı dilçilik elminə dəyərli töhfədir ki, dilin sirləri ilə maraqlanan hər kəsin kitabxanasında şübhəsiz ki, layiqli yer tutacaqdır.

Cavanşir MURADOV

BDU-nun Ümumi dilçilik kafedrasının dosenti, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

525-ci qəzet. - 2025.- 12 sentyabr (№164).- S.14.