Tofiq Abdin təqdim edir: köhnə, yeni və əbədi Poeziya
Bu günlərdə
"Vektor" Nəşrlər Evində şair-publisist Tofiq
Abdinin "Poeziya" kitabı işıq üzü
görüb. Ənənəvi girişlə başlasam da, bu
kitab sıradan bir nəşr deyil. Əvvəla ona görə
ki, kitab ilk baxışdanca maraqlı tərtibatı ilə
diqqəti çəkir. Vərəqlədikcə şeirlər
sanki öz-özünə oxunur. Kitabı şairin 68 illik
ömrünün poetik hesabatı da saymaq olar. Çünki nəşrdə
yer alan şeirlər şairin indiyədək çap
olunmuş, Məhərrəmoğlu imzasıyla poeziyaya gəlişini
isbatlayan "Nəğməli gecələr" də daxil
olmaqla, "Ata sevgisi", "Sahilsiz dünya", "Şəhərimiz
ayaq açır" və digər kitablarından
seçilib.
Zənnimcə, ədəbi,
(eləcə də qeyri-ədəbi) cameədə onu
tanımayan çətin tapıla. Özü kimi fikirləri,
düşüncələri, hissləri və duyğuları
da qıvraq, saf, bəzən əsəbilik həddinə qədər
cəsarətli, bəzən ironik səviyyənin maksimum xəttini
də keçən yumoru, sərhəd tanımayan
türkçülüyü, doyulmaz İstanbul sevdası ilə
ürəyi dolu bu şairə hərə
sadaladığım səmtlərdən birində
rastlayıb. O isə yeni çap olunmuş kitabında
özünü belə nişan verir:
Şairlik
sevdası vardı başımda
Bilmirdim
dünyanın Nazimi varmış.
Hardan biləydim
ki, bu yol başında
İnsan
öz-özünə bədbəxt olarmış.
Bəzən
qoymadılar danışam - dinəm,
Gəlin
tanış olaq - Tofiq Abdinəm.
Artıq illərdir ki, ədəbi
mühitdə onun imzası oxuculara yaxşı
tanışdır. Şairin kitabda yer alan şeirləri kəskin
olduğu kimi həssas və bəzən də kövrəldəcək
qədər sentimental publisist qələmindən doğulan
yazılarının poetik davamıdır. Yeni
"Poeziya"da şair Tofiq Abdini kəşf etmək oxucular
üçün bir qədər də asanlaşır. Onun
küçədəki kimsəsiz itlərin və
ağacların halına acıyacaq qədər həssas
şairliyi var:
Nə bir
baxanı var, nə yoxlayanı,
Kimsəsiz
ağaclar yazıqdı, Allah,
yaxud
indi
ŞAİRLƏRİ öldürmürlər,
indi itləri
vururlar səhərin sübh çağı
zingildəyib
ağlaya-ağlaya ölür itlər...
Tofiq Abdin şeirlərində
əsl Allah adamıdır. Təbii ki, Allah adamı olmaq təkcə
oruc tutub namaz qılmaq, imkanı olanda da həccə getməklə
yekunlaşmır. Bunların hamısını edən, amma nə
yazıq ki, Allahın varlığına inamı qəlbində
səmimiyyətlə daşımadan həyata sürənlər
çoxdur. Bu ayinlərin icrasının Tanrı dərgahında
necə qarşılanacağını isə yalnız Cənabi
HAQQa bəllli olan O MƏLUM GÜNdə biləcəyik. Amma
Tofiq Abdin kimi şair doğulanların əksəriyyəti bəlkə
də o ayinləri vaxtlı-vaxtında icra etmirlər, ancaq əvəzində
ürəklərində Allaha sevgi, insanlara, təbiətə,
yaradılmışlara mərhəmət, şəfqət
hissi yaşadırlar və yeri gəldikcə,
yaşadıqları ömürdə də, yaratdıqları
poeziyada da sadalanan munis hissələrə söykənirlər.
Allaha müraciət, Tanrıya xitab Tofiq Abdin poeziyasından
aydın bir xətt kimi keçir. Bəzən şeirlərindəki
Allaha yönələn, bəndə ərkyanalığı
ilə qarışan giley Tanrının yaratdığı vəhşi
"insan"ların əməllərindən bezəndə
meydana çıxır:
Sən
varkən, Allahım,
Günahsız
uşaqlar ölür,
Məzarlar
qazılmır, yasinlər oxunmur.
Bu
dünya od tutub yanır
Al apar,
Allahım, bu yerdən məni
Bəlkə də
bu vəhşilikdir –
İsinməməyimin
səbəbi...
Tofiq Abdinin şeirlərini
oxuduqca adama elə gəlir ki, onların bəzisi birnəfəsə
yazılıb, bəzisi isə çox tələskənliklə,
həddən artıq çevik dillə qələmə
alınıb. Bu tələskənlik bəzən həqiqətləri
tez, birbaşa demək istəyindən, bəzən də cəmiyyətin
və onun fonunda özünün yaşadığı mənəvi
ağrıları dilə gətirib yüngülləşmək
arzusundan doğur:
Axşamın
düşməsini gözləyirəm
Divarda
görünən saata baxıb
Səhərin
ağappaq havasına bulaşmaq istəyirəm
Gecənin
qaranlığından çıxıb
Və zamanın beləcə təkrarlanmasını
Bir təsəlli
sayıram.
Yarəb,
bu nə işdir mən düşmüşəm,
Bu nə ömürdür
yaşayıram.
Kitabda "İstanbul
notları" ayrıca bir bölüm kimi yer alıb. Bu
bölümdə türk olduğundan qürur duyan, amma bu
qürurun acısına da qatlanmalı olan, hər bir
türkün ürəyində saxladığı,
yaşatdığı biri kimi dəlicəsinə İstanbul
sevdasına tutulan Tofiq Abdinin orada yaşarkən
yazdığı şeirlərindən bir qürbət
havası vurur adamı. Bizə İstanbul qədər
doğma, həm də İstanbul qədər yad olan həmin
şeirlərdə şair o şəhəri bir
addımlığımıza gətirsə də, bir yandan da
onun xeyli uzaqlığının acısını
yaşayır, bu acını oxuculara da yaşadır:
Pəncərədən
baxıram
Pəncərədən
o yana İstanbul,
Amma
neyçün havadan şor torpaq
qoxusu gəlir,
Amma
neyçün qara mazut
axır
küçələrdən...
Bu şəhərin
axşamı düşmək bilmir
Nə var ki axşamlarda,
Açılacaq
bir səhər
Gecəsiylə
gündüzüylə
məni qəhr
etdi bu şəhər...
Şeirlərinin birində
Tanrıdan dəli bir sevda diləyir şair. Tanrı
sevdaların ən gözəl hədəfi olaraq QADINı seçib
və kişilər üçün anlaşılmaz olan
xasiyyətləri ona verib. QADINdan baş açmamaq Tofiq
Abdinin suçu deyil ki...
Ya bu
qadınların haqqında
Oxuduqlarım
yalandır.
Ya da mən
heç tanıya bilmədim
Bu
qadınları...
Hər şairin
şeirlərində vətən anlayışına
münasibət müxtəlif şəkildə təzahür
tapır. Vətəni sevmək, onun uğrunda hər cür fədakarlığa
hazır olmaq əksər şairlərin
yaradıcılığında çeşidli formalarda yer
alır. Tofiq Abdinin vətən və millət təəssübkeşliyi
bəzən sevginin sərhədindən çıxaraq
qınaq dolu ironiyaya çevrilir:
Bu xalq
müdrikliyi sevdi,
bir də
müdrikcəsinə qırıldadanları.
Bu xalq sevə
bilmədi
ağıllı,
canlı adamları...
Vətəninə hədsiz
bağlı Tofiq Abdinin şeirləri vətənsizdir. O mənada
ki, şeirlərindəki qəriblik ruhu, qürbət
acısı vətənində yaşasa da,
açıq-aydın üzə çıxıb. Yəqin
ki, bu qürbət şeirlərini şair vətəndən
uzaqda olduğu üçün yazmayıb. Çünki
İstanbul sevdalısının öz vətəni bildiyi
Türkiyədə yaşayan zaman qələmə
aldığı şeirlər içindəki qəribliyindən
yaranıb. Elə şairlər var ki, onlar öz vətənlərində
də qəribdirlər, kimi az, kimi çox. Sadəcə Tofiq
Abdinin qürbət ağrısı bir qədər
artıqdır. O, qürbəti içində
yaşadanlardandır. Ona görə də silsilə qürbət
şeirləri içindən çay kimi gurlasa da, o
coşğun dəryadan heç nə azaltmır:
Sən qəribliyin
rəngini bilirsənmi,
Bilirsənmi
qərib üçün günəş doğmur,
səhər
açılmır qəriblikdə,
axşam
düşmür qəriblikdə..
sən qəriblikdə
heç bilmirsən kimsən...
Tofiq Abdinin bəzi
şeirlərini oxuduqca indiyədək onlarla tanış ola
bilmədiyinə də, bu şeirlərdən ibrət
almağı bacarmayanların hələ də aramızda
olmağına təəssüflənməli olursan. Oxucu kimi
qənaətim bundan ibarətdir ki, Tofiq Abdinin indiyədək
yaxşı tanış olmadığım poeziyasının
əsas məziyyəti hədsiz səmimiliyidir. Bu səmimilik,
zənnimcə, bəzən şairin əleyhinə işləyəcək
həddə çatır:
Yeri gəldi-gəlmədi, deyirsən,
Adam
olmadın sən...
Nə
zaman mənə imkan verdilər ki,
Adam
olub-olmadığımı görsünlər.
Bu adamlar
sanki ona görə yaşayır ki,
Mənim
kimi adamların içindəki
adamı
öldürsünlər...
Tofiq Abdinin
"Poeziya"sında müxtəlif zamanlarda
yazdığı heca vəznli şeirlər olsa da, kitab əsasən
sərbəst şeirlərin toplusudur. Amma bu sərbəstliyin
özünün də ritmi var və bu ritm məzmunun daha da
oxunaqlı olmasına şərait yaradır:
Məni bu
türkülər bədbəxt etdi
Bəzən
sözlərini belə tam anlamadığım
Anadolu
türküləri
Nə
zaman keçdi qanıma bu türkülər
Bilmədim,
Amma bədbəxt
etdi məni...
Bu bədbəxtliyin
bir ucunda
Bir daha
sevmək vətəni
Bir ucunda
röyalarımın
məmləkəti
qəhr
etdi məni...
"Poeziya"
kitabındakı şeirlərin yazılma tarixi müxtəlifdir.
Amma misraları bir-bir ötürdükcə onların əslində
vahid bir poeziyanın kəsikləri - Tofiq Abdin şeirinin
misraları olduğu qənaətinə əmin olursan. O
misralarda şair adi həyat həqiqətlərini qeyri-adi dillə,
metafizik dərinliklə, qəliz metaforaların vasitəsi ilə
yox, sadəcə hamının başa düşəcəyi
bir şəkildə çatdırır.
Kitabda xalq şairi Fikrət
Qocanın "Tanıdığım şairlərdən
biri" adlı yazısı da verilib. O, Tofiq Abdinin heç
vaxt irihəcmli kitablar müəllifi kimi
tanınmadığını önə çəkib və
şairin əsas gücünün seçdiyi mövzularda
olmasını qeyd edib: "Şairin ömrü
yazılarında qaldırdığı və həll elədiyi
problemlərin ömrü qədər olur. Əgər o, insan
ağrıları ifadə eləyən mövzuları
yaşayırsa, onun şeirləri bu günlə gələcək
arasındakı uçurum üstündən körpü
olacaq. Bu körpünün möhkəmliyi də şairin
sözləri bir-birinə bağlamaq, hörmək məharətindən
asılı olur. İnanıram ki, Tofiq haqqında əsl fikri
bu kitabı oxuyub axıra çıxandan sonra siz deyəcəksiniz.
Ona görə də bu kitabdakı yazılar barəsində
söz deməkdən özümü güclə
saxlayıram. Tofiq Abdini xalqımızın istedadlı və ən
əsası, namuslu, iradəli bir şairi kimi
tanıdığımı sizə deməyi özümə
borc bilirəm".
Kitabın forması məzmununu tamamlayır. Məzmun və forma vəhdətindən
yaranan uğurlu nəşrin əsas özəlliklərindən biri
də dizaynıdır.
Üz qabığında
Tofiq Abdinin gənclik fotosu - DÜNƏNi yer alıb: qaynar, gələcəyə ümidlə
baxan baxışlar, qara saçlar və dəqiq cizgili sima. Kitabın arxa üzündə isə Tofiq Abdinin BUGÜNü təsvir olunub: yerə dikilmiş, özündə hansı ifadəni gizlətdiyi bəlli olmayan gözlər, nisbətən
ağarmış saçlar
və fikirlərin, qayğıların, ağrıların
cığırlar açdığı
sifət.
Tofiq Abdinin
"Poeziya"sı sadəcə şeirlər
toplusu deyil, onun əsl şairliyini
və şeirlərinin
mahiyyətində mürgüləyən
insanlığını nişan
verən kimliyidir. Elə bu kimlik
də Tofiq Abdinin bir şair
kimi uzaq GƏLƏCƏYini müəyyən
edəcək. Tofiq Abdinin
yeni "Poeziya"sını oxuyan hər kəs yəqin mənimlə razılaşar ki, bu kimlik gələcəkdə
dəfələrlə vərəqlənəcək
və onu yazan şəxsin fikirləri, poetik düşüncələri - bir
sözlə, ömrü
hər kəsi maraqlandıracaq. Baxmayaraq
ki, şair özü bu qənaətdədir ki:
Qorxu gəzir
bu dünyanın özündə
Qorxu gəzir
payızında , yazında,
Gözüm
yoxdu nə çoxunda, azında,
Bilə-bilə
istəmişəm azın da.
İndi gəlib
dayanmışam ömrün payızında
Kimə nə
dəxli var mənim ömrümün?
Bu kədər başa
düşüləndir. Payız çox zaman qüssə
doğursa da, axı həm də bar-bəhər fəslidir. Tofiq
Abdinin isə qüssələnməməsi üçün
səbəb artıq var - "Poeziya" kimi.
Sevinc MÜRVƏTQIZI